Urodził się 17 listopada 1869 roku jako Kazimierz Szeptycki. Imię Klemensa przyjął dopiero po wstąpieniu do grekokatolickiego zakonu studytów w 1912 roku.

Pochodził ze starego ruskiego rodu bojarskiego, który uległ polonizacji w XVIII wieku. Dzieje jego rodziny świetnie odzwierciedlają zawiłą historię Polski w XX wieku. Wraz z bratem Andrzejem wybrał tożsamość ukraińską, a reszta rodzeństwa polską. Jeden z Szeptyckich – Stanisław – został nawet generałem Wojska Polskiego.

– Dla wielu osób trudne jest do zrozumienia, że w jednej rodzinie można różnie wybrać tożsamość narodową. Wówczas Galicja Wschodnia stanowiła tygiel narodowościowy i ten wybór tym bardziej budził kontrowersje – opowiadał prof. Grzegorz Motyka w audycji z cyklu "O wszystkim z kulturą", prowadzonej przez Wacława Holewińskiego.

Długie lata świeckiego życia

Przed wstąpieniem do zakonu żył jak większość galicyjskich ziemian na przełomie XIX i XX wieku. Odebrał staranne wykształcenie – zdobył nawet doktorat z prawa – oraz sprawował mandat posła do parlamentu Austro-Węgier.

– Klemens prowadził życie, które zbliżało się do zachodnioeuropejskiej wizji chrześcijańskiego demokraty. Była to praca świecka na rzecz państwa i społeczeństwa w duchu katolickim – opowiadał stryjeczny bratanek Klemensa prof. Andrzej Szeptycki w audycji Polskiego Radia.

Poczuł powołanie w wieku 42 lat

Dopiero w 1911 roku zdecydował się pójść w ślady brata Andrzeja – który wówczas był już metropolitą halicko-lwowskim – i wybrał drogę duchownego. Przez rok przebywał w łacińskim zakonie benedyktynów, a następnie przeniósł się do grekokatolickich studytów.

– Nie pojmie się fenomenu przynajmniej dwóch z Szeptyckich: Andrzeja i Klemensa, bez zrozumienia tego, że przede wszystkim byli ludźmi bardzo głębokiej wiary, oddanymi Kościołowi katolickiemu – mówił prof. Grzegorz Motyka.

W latach 20. został ihumenem ławry w Uniowie, czyli zwierzchnikiem tamtejszej wspólnoty zakonnej.

– Klemens to najbliższy współpracownik Andrzeja, który był bardzo zajętą osobą, a przez kilkanaście ostatnich lat swojego życia poruszał się na wózku – opowiadał prof. Andrzej Szeptycki. – Często pełnił funkcje doradcze i reprezentacyjne metropolity.

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

– W czasie II wojny światowej Klemens i Andrzej Szeptyccy stworzyli siatkę do ratowania Żydów, przede wszystkim dzieci. Dzięki nim mogło ocaleć nawet sto osób. Robili to ze świadomością, że ukraiński ruch nacjonalistyczny patrzył niechętnie na gesty solidarności ze wspólnotą żydowską – powiedział prof. Grzegorz Motyka w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.

Klemens Szeptycki po zakończeniu wojny był prześladowany przez Sowietów. Został aresztowany w 1947 roku we Lwowie i zmarł w więzieniu NKWD 1 maja 1951 roku.

27 czerwca 2001 we Lwowie papież Jan Paweł II ogłosił go błogosławionym podczas mszy beatyfikacyjnej męczenników Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego.

sa

420 lat temu, 16 listopada 1603, urodził się Augustyn Kordecki, przeor klasztoru paulinów na Jasnej Górze, organizator obrony sanktuarium częstochowskiego przed wojskami szwedzkimi w 1655 roku.

W zakonie paulinów

Przyszedł na świat pod imieniem Klemensa Kordeckiego w rodzinie mieszczańskiej, osiadłej w Iwanowicach. Jego ojciec był nawet burmistrzem rodzinnego miasta. Młody Augustyn kształcił się w kolegiach jezuickich w Kaliszu i w Poznaniu.

Po wstąpieniu do zakonu przyjął imię Augustyna. Rok później złożył śluby zakonne i po święceniach kapłańskich został skierowany do klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie.

Ojciec Kordecki zajmował się pracą wychowawczą i uczył retoryki oraz teologii. Zdobył dość znaczącą pozycję w zakonie paulinów i w trakcie posługi duchownej był przeorem lub podprzeorem klasztorów w Wielgomłynach, Wieluniu, Beszowej, Oporowie, Pińczowie oraz na Jasnej Górze.

Obrońca Jasnej Góry

Ojciec Kordecki podczas najazdu szwedzkiego w 1655 roku starał się utrzymać klasztor na Jasnej Górze z dala od działań zbrojnych i w tym celu napisał list do szwedzkiego króla Karola X Gustawa o gotowości poddania klasztoru w zamian za gwarancję nienaruszalności. Jednocześnie przezornie ewakuował skarbiec klasztoru w obawie przed nadciągającymi wojskami.

Szwedzi przybyli pod Częstochowę 18 listopada 1655 roku. Przezorny ojciec Kordecki znacznie wcześniej dobrze przygotował klasztor do oblężenia. Załoga klasztoru liczyła 160 żołnierzy, 50 puszkarzy, 20 szlachciców i 70 zakonników. Szwedzi zdecydowanie przeważali z około 3200 żołnierzami.

– Weryfikacji należy poddać też opinie na temat znaczenia klasztoru. Nie był on oczywiście wielką fortecą, ale daleko mu też było do powieściowego określenia "kurnika". Był zbudowany na skalistym podłożu i jak na owe czasy był całkiem potężną fortalicją – mówiła prof. Jolanta Choińska-Mika w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika Polska".

Oblężenie klasztoru trwało do końca grudnia 1655 roku. Wojska szwedzkie odstąpiły od Częstochowy wezwane na pomoc przez Karola X Gustawa, który toczył wówczas ciężkie walki w Prusach Królewskich. Przeor Kordecki opisał oblężenie klasztoru w dziele zatytułowanym "Nowa Gigantomachia", wydanym w 1658 roku.

– Ciągle pozostaje otwarte pytanie, dlaczego Szwedzi chcieli zająć klasztor jasnogórski. Czy rzeczywiście powodowała nimi jedynie chciwość i żądza łupu na klasztornym skarbcu, który zresztą najprawdopodobniej w listopadzie 1655 roku został ukryty wraz z cudownym obrazem. Wiele wskazuje na to, że były jeszcze inne względy i być może Szwedzi chcieli, żeby twierdza nie została zajęta przez powstańców, którzy operowali w rejonie Częstochowy – mówiła prof. Jolanta Choińska-Mika.

Legenda obrony Częstochowy

– Opinie historyków są podzielone i często skrajne. Obok ocen negatywnych i minimalizujących znaczenie obrony klasztoru można znaleźć entuzjastyczne sądy, zbliżone do sienkiewiczowskiej wizji. Prawda jak zwykle leży gdzieś pośrodku – powiedziała prof. Jolanta Choińska-Mika w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.

Opór wobec szwedzkiego najeźdźcy pojawiał się samorzutnie jeszcze przed oblężeniem klasztoru na Jasnej Górze. Chociaż duża część szlachty wolała pójść na ugodę z Karolem X Gustawem, to jednak niektórzy z poddanych pozostali wierni królowi Janowi Kazimierzowi Wazie, tak jak Stefan Czarniecki, który jeszcze przed oblężeniem Częstochowy dowodził obroną Krakowa i nie zawarł ugody z królem Szwecji.

– Niewątpliwie to właśnie obrona klasztoru przyczyniła się do rozszerzenia oporu przeciwko Szwedom – podkreśliła prof. Jolanta Choińska-Mika.

sa

367 lat temu, 8 października 1656 roku, wojska hetmana litewskiego Wincentego Gosiewskiego rozgromiły siły szwedzkie i sprzymierzone z nimi wojska Brandenburgii pod Prostkami.

Wojenny lis

Hetman Gosiewski to jedna z najmniej docenianych postaci doby potopu. Początkowo był protegowanym Radziwiłłów, dziedzicząc nawet buławę hetmana polnego litewskiego po Januszu Radziwille, który "awansował" na hetmana wielkiego. Musiał być człowiekiem nieprzeciętnego sprytu i zmysłu politycznego, był bowiem w stanie nawet najbardziej niesprzyjające sytuacje obrócić na własną – i Rzeczpospolitej – korzyść.

Choć Gosiewski złożył w Kiejdanach podpis pod aktem uznania króla szwedzkiego Karola X Gustawa, to wkrótce zaczął na własną rękę działać przeciwko inicjatorowi układu i zarazem swojemu dotychczasowemu patronowi, księciu Januszowi. Radziwiłł uwięził go i przewiózł do Królewca. Tam Gosiewski, jako jeniec, sugerował szwedzkiemu królowi atak na Moskwę, a co ważniejsze, uzyskał od niego potwierdzenie takich zamiarów na piśmie. Hetman zdołał zbiec z niewoli z ważnym dokumentem i upublicznić jego treść, co wpłynęło na postawę cara w tamtym czasie. Uwolniony Gosiewski wyruszył na Litwę, gdzie własnym kosztem zorganizował i wystawił pokaźną armię.

Janusz Radziwiłł - zdrada, czy ratowanie czego się dało?

Obok sił Stefana Czarnieckiego, który wyruszył do Wielkopolski, to właśnie wojska Gosiewskiego stanowiły drugie koło zamachowe działań polsko-litewskich w drugiej połowie 1656 roku. Hetman litewski został wysłany do Prus, przeciwko siłom Szwedów i wspierających ich Brandenburczyków. Chodziło o związanie walką sił brandenburskich, które mogły zagrozić głównemu natarciu sił polsko-litewskich w kierunku Gdańska.

Drugim celem wyprawy była grabież terenów Prus Książęcych, która miała zmusić elektora brandenburskiego do odstąpienia od Szwedów – o tym, jak niebezpieczny był dla Rzeczpospolitej ten sojusz, Polacy przekonali się w lipcu 1656 roku, kiedy wojska pruskie walnie przyczyniły się do szwedzkiego zwycięstwa pod Warszawą.

Rozgromienie Szwedów i Brandenburczyków

- Litewskie wojska, idące od zachodu, zastały nieprzyjaciela pod Prostkami, po drugiej stronie rzeki Ełk. Zdając sobie sprawę, że forsowanie rzeki pod okiem nieprzyjaciela byłoby niebezpieczne, wojska Gosiewskiego udały odwrót i przez to skłoniły nieprzyjaciela do przejścia przez rzekę mostem, by następnie rozgromić przeciwnika. W bitwie tej wzięto do niewoli Bogusława Radziwiłła, którego przejął pod swoją opiekę, niezbyt zresztą surową, jego krewniak, Michał Radziwiłł – opisywał prof. Władysław Czapliński w gawędzie z cyklu "Glosa do »Trylogii«".

Pojmanie litewskiego magnata nie było jedynym sukcesem Gosiewskiego pod Prostkami. Armia szwedzko-brandenburska poszła w rozsypkę, zdobyto kilkanaście dział, wzięto ponad 1000 jeńców, wśród nich wszyscy oficerowie z młodszym bratem dowodzącego siłami przeciwnika Waldeckiem, włącznie.

Szwedzi (już nie) w Warszawie

Wielkie plądrowanie

Sama bitwa nie była tak przerażająca, jak to, co wydarzyło się po niej. Dla realizacji drugiego celu wyprawy, czyli łupienia Prus, do sił Gosiewskiego dołączone zostały sprzymierzone z Rzeczpospolitą zagony tatarskie (Henryk Sienkiewicz w "Potopie" uczynił Andrzeja Kmicica ich dowódcą właśnie podczas tej wyprawy). Po bitwie Tatarzy rozpoczęli grabież Prus. Spustoszyli ziemie aż po linie jezior mazurskich, spalili Ełk i wzięli w jasyr 15 tys. miejscowych.

- Zniszczono ok. 250 osad wiejskich i 10 miast. Panika opanowała wówczas całe Prusy – wskazywał prof. Władysław Czapliński. 

Strategiczna klęska

To właśnie tutaj zaczął się problem Gosiewskiego. Hetman stracił bowiem kontrolę nad tatarskimi posiłkami. Objuczeni zdobyczą i jeńcami poddani chana nie byli zainteresowani dalszą walką. Pod pretekstem odebrania im pojmanego Radziwiłła, postanowili wrócić na Krym.

Henryk Sienkiewicz - zobacz serwis specjalny

Gosiewski tuż po bitwie słał listy do elektora, wzywające do zerwania sojuszu ze Szwedami. Nie zdołał jednak przekonać Fryderyka Wilhelma do zmiany frontu. Zamiast tego Prusacy wzięli się do reorganizacji armii i już pod koniec października pobili osłabione odejściem Tatarów siły Gosiewskiego pod Filipowem. Plan przywrócenia zwierzchności Rzeczpospolitej nad zdradzieckimi Prusami upadł. Już rok później, na mocy traktatów welawsko-bydgoskich, Prusy uniezależniły się na dobre od państwa polsko-litewskiego.

bm