Przy okazji realizacji ostatniej części "Trylogii" Henryka Sienkiewicza, która na ekranach kin zagościła 28 marca 1969, reżyser Jerzy Hoffman wpadł na pomysł nakręcenia serialu o Jerzym Wołodyjowskim dla Telewizji Polskiej. Choć obie produkcje kręcono równolegle, a autorem scenariusza w obu przypadkach był Jerzy Lutowski, to na reżyserskim krześle "Przygód pana Michała" nie usiadł Hoffman. Jego miejsce zajął Paweł Komorowski.

Osiem miesięcy po premierze "Pana Wołodyjowskiego" na ekranach telewizorów zagościły "Przygody pana Michała". Choć trzynastoodcinkowy serial był właściwie telewizyjną adaptacją filmu, to między dziełami były pewne różnicę m.in. w obsadzie. "Przygody pana Michała" realizowano też, ze względu na koszty, na taśmie czarno-białej, podczas gdy "Pan Wołodyjowski" był filmem kolorowym. Oczywiście, z uwagi na niemal dwukrotnie dłuższy czas antenowy (film liczył 2 godz. 40 min, serial ponad sześć godzin) niektóre wątki w serialu są lepiej naświetlone, dzięki temu akcent serialu przesuwa się w kierunku wątku narodzin uczucia między Wołodyjowskim a Basią.

Niezapomniane kreacje stworzyli Mieczysław Pawlikowski (uznawany za najlepszego odtwórcę roli Zagłoby) i wcielający się w Ketlinga Andrzej Łapicki. W rolę Adama Nowowiejskiego, obciążoną największym ciężarem tragicznym, wcielił się Marek Perepeczko. Jego nemezis, Azję Tuhajbejowicza, zagrał Daniel Olbrychski, który pięć lat później w "Potopie" został Kmicicem. "Hajduczka", czyli Basię Wołodyjowską, zagrała Magdalena Zawadzka, Barbara Brylska zagrała Krzysię.

Łomnicki bał się Wołodyjowskiego 

Od pięćdziesięciu lat mówimy Wołodyjowski, myślimy - Łomnicki. Najwybitniejszy polski aktor drugiej połowy XX wieku stworzył kreację pomnikową. "Nastała długa chwila milczenia, tylko wąsy pana Michała zjeżyły się jakoś i poczęły się szybko, choć lekko poruszać" - komu czytającemu te Sienkiewiczowskie wersy nie odmalowuje się obraz charakterystycznego tiku wypracowanego przez Łomnickiego?

Trudno uwierzyć, że Łomnicki nie chciał początkowo przyjąć roli "Hektora kamienieckiego". Uważał siebie za aktora teatralnego, który nie poradzi sobie z zupełnie innym charakterem pracy, jakim było granie w plenerze w historycznej superprodukcji. Łomnicki miał też świadomość, jak istotna w narodowej mitologii jest postać "Małego Rycerza".

- Propozycja Hoffmana mnie przeraziła. W jednej sekundzie zrozumiałem, jaki rodzaj odpowiedzialności wziąłbym na siebie, gdybym się zgodził. Zacząłem Jurka unikać i robiłem to przez pół roku - wspominał aktor w rozmowie z Witoldem Zadrowskim. - W końcu zacząłem się wykręcać, że nie mogę grać, bo mam kontuzję kolana. Hoffman zorganizował kolegium lekarskie, które jednogłośnie orzekło, że nic mi nie jest.

Szermierz nad szermierze 

Łomnicki przez rok uczył się jazdy konnej. Przeszedł też morderczy trening olimpijski i kurs szermierki. Stracił dziesięć kilogramów. Fechtunku uczył go medalista olimpijski Andrzej Piątkowski. Szablista wcielił się też w Turka, z którym potykał się Wołodyjowski.

- Dzień przed nagraniem tej sceny nie mogłem zasnąć. Zasnąłem dopiero nad ranem. Obawiałem się, że nie pokażę wszystkiego, czego mnie Piątkowski nauczył. Że go zawiodę jako nauczyciela. Odpowiadałem też przed widzem, bałem się, że Wołodyjowski nie będzie tak szybki w cięciu, jak sobie to widzowie wyobrażali - wyjaśniał znany ze swojego perfekcjonizmu Łomnicki.

"Wstań, unieś głowę"

Nieśmiertelność zyskała słynna "Pieśń o małym rycerzu". Kompozytorem utworu jest Wojciech Kilar, słowa napisał Jerzy Lutowski, a wykonał ją aktor Leszek Herdegen.

Nowe życie szlagierowi dali kibice polskiej męskiej reprezentacji siatkarskiej. Fani siatkówki śpiewają balladę już od ponad dwudziestu lat. Po raz pierwszy została przez nich wykonana podczas meczu Polska - Jugosławia w czasie rozgrywek Ligii Światowej w 1998 roku. 

bm

Niesławna piątka z Cambridge

Anthony Blunt (w "The Crown" gra go Samuel West), wybitny historyk sztuki, jeszcze za panowania Jerzego VI został zatrudniony w pałacu Buckingham na stanowisku opiekuna królewskiej kolekcji sztuki. Od 1940 roku był też pracownikiem brytyjskiego kontrwywiadu (MI5). Dosłużywszy się podczas wojny stopnia majora, miał dostęp do wielu dokumentów ważnych dla bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii. Tymczasem już od lat 30. był sowieckim szpiegiem. Prawda wyszła na jaw w 1964 roku. Wtedy właśnie okazało się, że w najbliższym otoczeniu Elżbiety II działa agent wrogiego mocarstwa.

Elżbieta II. Kobieta, która wzięła ślub z monarchią

Blunt był jednym z pięciu szpiegów, którzy zostali zwerbowani przez NKWD jako studenci uniwersytetu w Cambridge. Do tzw. piątki z Cambridge zalicza się także m.in. Kima Philby'ego, najsłynniejszego podwójnego agenta w historii Zachodu, który przez lata wodził za nos brytyjskie oraz amerykańskie służby i który został sportretowany przez Johna le Carrégo w powieści "Druciarz, krawiec, żołnierz, szpieg".

Sekrety kreta

Do 1945 roku Anthony Blunt przekazywał Rosjanom liczne informacje o działaniach brytyjskiej armii. Po wojnie nie miał już takich możliwości, ale nawet wtedy, czerpiąc z plotek opowiadanych przez byłych kolegów z MI5, wysyłał raporty za żelazną kurtynę. Aż do 1964 roku, gdy MI5, w oparciu o zeznania agenta KGB zwerbowanego przez Blunta, zdekonspirowało naukowca, zmuszając do współpracy z brytyjskimi służbami.

Do 1979 roku nie ujawniono jednak publicznie informacji o krecie w pałacu Buckingham. Przez kilkanaście lat prawdę znali nieliczni, w tym królowa Elżbieta II. Wśród powodów zatajenia faktów wymienia się chęć ochrony wizerunku monarchii oraz tajnych służb, które tak długo nie umiały rozpracować szpiega. Mówi się też o sekretach, które poznał Anthony Blunt i które mogłyby wyjść na jaw, gdyby go zdemaskowano. Zwraca się uwagę na sprawę listów księcia Windsoru, stryja Elżbiety, wymienianych z Adolfem Hitlerem i innymi nazistowskimi oficjelami, do których Blunt miał mieć dostęp do końca wojny.

Serial Netflixa sugeruje z kolei, że agent mógł wiedzieć coś o powiązaniach księcia Filipa, królewskiego małżonka, z tzw. aferą Profumo, której skutki w latach 1963 i 1964 dotkliwie odczuła brytyjska Partia Konserwatywna. Wybuch skandalu i jego konsekwencje to główny temat ostatniego odcinka drugiego sezonu "The Crown".

Christine Keeler, 1963

Nastolatka obala rząd

John Profumo, minister wojny w rządzie Harolda Macmillana, nie bacząc na małżeństwo z aktorką Valerie Hobson, nawiązał w 1961 roku przelotny romans z 19-letnią Christine Keeler, modelką i tancerką topless. Historię tę, zgodnie z brytyjskim obyczajem niewtrącania się w prywatne sprawy osób publicznych, zamieciono by pewnie pod dywan, gdyby Keeler w tym samym czasie nie utrzymywała intymnej relacji z Jewgienijem Iwanowem, attaché wojskowym ambasady radzieckiej w Londynie, a także rosyjskim szpiegiem.

Romans Profumo i Keeler uznano za zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego, w związku z czym sprawę poruszono na jednym z posiedzeń parlamentu. John Profumo początkowo zaprzeczał, że jego znajomość z dziewczyną miała jakikolwiek seksualny charakter, później jednak przyznał się do wszystkiego, złożył rezygnację z urzędu, wycofał się z parlamentu, wreszcie - pociągnął za sobą na dno Partię Konserwatywną, której wizerunek skutecznie podkopał. Jesienią 1963 roku Harold Macmillan, po części z powodów zdrowotnych, po części z winy skandalu, przestał być premierem, a w kolejnym roku wybory po raz pierwszy od trzynastu lat wygrała Partia Pracy. Nowym premierem został Harold Wilson.

Kto tu jest agentem?

W apogeum zimnej wojny nietrudno było na Zachodzie o obsesję na temat wszechobecności sowieckich szpiegów. Obsesję tę zresztą umiejętnie podsycali sami sowieccy szpiedzy, zdając sobie sprawę, że chaos informacyjny po drugiej stronie tylko wzmacnia polityczną pozycję ZSRR. Fałszywe oskarżenia o współpracę z obcą agenturą były częścią gry wywiadowczej. W 1964 roku ofiarą pomówień padł premier Harold Wilson.

Harold Wilson. Fot. Allan Warren/Wikimedia/CC 3.0

Major KGB Anatolij Golicyn, któremu CIA udzieliła azylu w 1961 roku, twierdził, że Wilson doprowadził do śmierci lidera laburzystów Hugh Gaitskella, aby przejąć władzę w partii i działać na szczytach władzy jako rosyjski kret. W "The Crown" poinformowana o tych zarzutach Elżbieta II odwiedza umierającego Winstona Churchilla, który potwierdza podejrzenia Golicyna. Królowa mimo wszystko nie daje im wiary. Historia przyznała jej rację. Oskarżenia były wyssane z palca.

Ameryko, ratuj królową! Ile prawdy w "The Crown"?

Wiele lat później, w wydanej w 1987 roku książce "Łowca szpiegów" były oficer MI5 Peter Wright sugerował, że plotka o Haroldzie Wilsonie mogła zostać wyprodukowana w samym MI5 w celu zdyskredytowania premiera i pozbawienia go władzy. Ale tego już w trzecim sezonie serialu nie zobaczymy. Historia urywa się tu bowiem w drugiej połowie lat 70.

Zdrada i sprawiedliwość

Wybiegając jeszcze przez chwilę poza ramy czasowe wyznaczone przez tę odsłonę "The Crown", warto wspomnieć o zakończeniu niechlubnej sprawy Anthony'ego Blunta. Chroniony przed oskarżeniem przez służby i monarchię historyk sztuki, zachowując tytuł szlachecki nadany mu w 1956 roku, pracował w pałacu Buckingham do 1972 roku, później nie niepokojony przez nikogo oddawał się pracy naukowej i wykładom na brytyjskich uczelniach.

W 1979 roku szkocki dziennikarz Andrew Boyle wydał książkę "The Climate of Treason", w której ujawnił prawdę o Anthonym Bluncie. Margaret Thatcher, która właśnie objęła fotel premiera Wielkiej Brytanii, wpadła w złość na wieść o ukrywaniu skandalu przez 15 lat i publicznie wyraziła swój gniew w parlamencie. Opinia publiczna była zbulwersowana. Królowa Elżbieta nie miała wyboru. Pozbawiła Blunta tytułu szlacheckiego i innych przywilejów.

Jeszcze w tym samym roku udzielił on wywiadu telewizji BBC, w którym pełen skruchy przyznał, że popełnił błąd. Zmarł niecałe 4 lata później na zawał serca.

mc

Monarchia niechętnie dzieli się swoimi sekretami. Jej członkowie są jednak niezwykle popularnymi osobami, jednocześnie nie stronią od skandali obyczajowych. To wybuchowa mieszanka, która przysparza zainteresowania mediów.

Ich śladem podąża serial "The Crown". Elżbieta II jest jednak znana z tego, że niechętnie wypowiada się na temat życia prywatnego rodziny. Dlatego też wiele wątków podejmowanych w serialu pozostaje jedynie domysłami lub wytworem wyobraźni scenarzystów.

Włamanie po królewsku. Pogawędka intruza z Elżbietą II w "The Crown"

Zapomniane kuzynki

W siódmym odcinku serialu księżna Małgorzata, siostra Elżbiety II, poznaje przykrą prawdę o ukrywanych członkach rodziny królewskiej. Impulsem do odkrycia rodzinnej tajemnicy jest spotkanie z terapeutką, która pyta się księżnej czy w jej najbliższej rodzinie jest ktoś z problemami psychicznymi, ponieważ "wie od kolegów o siostrach z problemami".

Wspominanymi siostrami okazują się upośledzone umysłowo Nerissa i Katherine Bowes-Lyon, które powszechnie są uważane za zmarłe od przeszło dwudziestu lat. Małgorzata wybiera się z przyjacielem do Royal Earlswood Hospital w Surrey, gdzie dowiaduje się, że jej kuzynki rzeczywiście mieszkają w szpitalu, a wraz z nimi przebywają jeszcze inne trzy krewne.

Serialowa księżna Małgorzata konfrontuje się ze swoją matką, która broni się, że ukrycie kłopotliwej rodziny było konieczne po niespodziewanej koronacji jej męża Jerzego VI wskutek abdykacji Edwarda VIII. Miało to uchronić monarchię przed kwestionowaniem królewskiego rodowodu z powodu obciążenia genetycznego w rodzinie.

Jak Jerzy VI został królem

Także tutaj rzeczywistość nieco odbiega od wątku serialowego. Katherine i Nerissa przebywały w szpitalu i były córkami Johna Herberta Bowes-Lyona, brata królowej Elżbiety - żony Jerzego VI. Nie ma jednak dowodu, aby ich izolacja była związana z zagrożeniem dla dynastii, ponieważ zostały umieszczone w zakładzie dopiero w 1941 roku, pięć lat po tym, gdy Jerzy VI został królem. Ich schorzenie było jednak bez wątpienia kłopotliwe dla rodziny królewskiej, ponieważ ówcześnie problemy psychiczne były stygmatyzowane społecznie.

Prawda o skrywanych kuzynkach wyszła na jaw w 1987 roku, kiedy dziennikarz jednego z brytyjskich tabloidów opisał ich historię. Tego momentu nie doczekała Nerissa, która zmarła rok wcześniej i została pochowana w prowizorycznym grobie z plastikowym krzyżem i wyrytym na nim numerem seryjnym pacjentki.

Królowa Matka broniła się przed skandalem, który wybuchł po publikacji i twierdziła, że sama dopiero niedawno dowiedziała się o istnieniu kuzynek. Rodzina królewska ufundowała nowy nagrobek, ale druga siostra, Katherine, wciąż żyła samotnie w domu opieki aż do śmierci w 2014 roku.

Problemy królewskich dzieci

Inne sekrety rodziny królewskiej, przedstawione w czwartym sezonie "The Crown" są związane z życiem dzieci Elżbiety II. Królowa na wieść o zaginięciu syna Margaret Thatcher, którego pani premier nazywa swoim ulubieńcem, rozmawia z księciem Filipem o faworyzowaniu dzieci.

Mąż bez wahania stwierdza, że jego ulubienicą jest Anna, z kolei Elżbieta nie potrafi się zdecydować i uważa, że wszystkie dzieci traktuje tak samo. Filip w to powątpiewa, dlatego Elżbieta postanawia się spotkać z każdym z nich na osobności i przyjrzeć się relacjom z dziećmi.

Rozmowy są dla królowej szokujące. Okazuje się, że nie ma pojęcia o życiu synów i córki. Książę Karol zmaga się z problemami w małżeństwie z Dianą, nie najlepiej układa się także związek księżnej Anny.

Młodsi synowie także zaskakują matkę. Andrzej spotyka się kontrowersyjną amerykańską aktorką, co nie podoba się Elżbiecie, a najmłodszy Edward nie potrafi znaleźć porozumienia z rówieśnikami w szkole.

Jego Wysokość w kryzysie. Książę Filip w serialu "The Crown"

Elżbieta w rozmowie z Filipem przyznaje, że jej faworytem jest Andrzej. Jest także przerażona tym jak bardzo jej dzieci są pogubione i obawia się, że poniosła klęskę jako matka. Dzieci królowej swoimi skandalami istotnie przysporzyły jej wiele problemów i stały się źródłem kłopotów wizerunkowych monarchii. W szczególności dotyczyło to następcy tronu księcia Karola i jego burzliwego małżeństwa z księżną Dianą.

Test balmoralski

Życie rodziny królewskiej "od kuchni" to jeden z najbardziej tajemniczych sekretów monarchii. Mogą się o nim przekonać jedynie wybrańcy, którzy dostają zaproszenie do pałacu królewskiego.

W drugim odcinku "The Crown" tym zaszczytem została dotknięta premier Margaret Thatcher oraz Diana Spencer, wówczas jeszcze kandydatka na żonę Karola. Obie kobiety zostały zaproszone do szkockiej rezydencji w Balmoral i poddane rozmaitym towarzyskim wyzwaniom, zwanym testem balmoralskim.

Pierwsza z wizytą przybywa Margaret Thatcher. Nie potrafi się jednak odnaleźć w świecie arystokracji. Nie rozumie zwyczajów wyższych sfer i popełnia gafę za gafą.

– Co ja tu robię, z dala od Westminsteru i rzeczywistości, marnując cenny czas – dochodzi do konkluzji podczas obserwowania zawodów w rzucie młotem. – Wśród Szkotów i szalonych Niemców – jak dopowiada jej mąż.

Romans w rządzie, szpieg w pałacu. Historia w trzecim sezonie "The Crown"

Twórcy serialu wydają się sugerować przepaść, która dzieli rodzinę królewską od swoich poddanych. Ich uosobieniem jest Thatcher, która dzięki swojej ciężkiej pracy przeszła drogę od córki sklepikarza z małej miejscowości do pierwszej kobiety na stanowisku premiera Wielkiej Brytanii.

Wizyta arystokratki Diany Spencer przebiega zupełnie inaczej. Bez problemu odnajduje się wśród rodziny królewskiej i zdobywa serce Elżbiety i Filipa. Niestety Karol nie podziela uczuć rodziców i jest zmuszony do zawarcia małżeństwa z Dianą.

Czy jednak rzeczywiście istnieje coś takiego jak test balmoralski? Nigdy nie zostało to potwierdzone. Nie ma jednak wątpliwości, że goście pałacu muszą poddać się niewypowiedzianym zasadom zachowania w obecności rodziny królewskiej.

sa

Rok 2020 rozpoczął się premierą kontrowersyjnego filmu "Jojo Rabbit", który pojawił się na ekranach polskich kin 24 stycznia. Dzieło Taika Waititi to utrzymana w komediowym duchu poprzednich filmów reżysera opowieść o dorastającym chłopcu. Dojrzewanie odbywa się jednak w niecodziennych okolicznościach. 10-letni Jojo żyje w niemieckim miasteczku w czasie II wojny światowej, a jego najlepszym przyjacielem jest wymyślony… Adolf Hitler. Największym zagrożeniem dla młodego chłopca okazuje się ideologiczny fanatyzm.

Nakręceni. Cztery styczniowe premiery kinowe i telewizyjne

Historia w polskim filmie

Pandemia koronawirusa sprawiła, że w 2020 roku nie odbyło się wiele zapowiadanych na ten czas premier. Taki los spotkał polskie produkcje historyczne. Na następny rok przełożony został debiut takich filmów jak "Orzeł. Ostatni patrol" (spektakularna opowieść o legendarnym okręcie podwodnym ORP "Orzeł") "Magnezja" (polski western, a właściwie eastern, osadzony na polsko-sowieckim pograniczu w dwudziestoleciu międzywojennym), "Mistrz" (biografia osadzonego w Auschwitz boksera Tadeusza "Teddy'ego" Pietrzykowskiego) czy "Najmro" (film inspirowany życiem złodzieja Zdzisława Najmrodzkiego).

"Zieja", czyli historia kapłana niepokornego

W 2020 roku zdążył ukazać się film "Zieja" w reżyserii Roberta Glińskiego, ale również i jego nie ominęły problemy związane z pandemicznymi obostrzeniami. Premiera filmu o księdzu Janie Zieji była zaplanowana na 13 marca 2020 roku. Dokładnie tego samego dnia w Polsce został wprowadzony stan epidemii, który spowodował m.in. zamknięcie kin. Dlatego też biografia tej fascynującej postaci weszła na ekrany kin dopiero 28 sierpnia. W tytułową rolę wcielił się Andrzej Seweryn.

Ks. Jan Zieja – prorok piątego przykazania

Rok 2020 okazał się o wiele łaskawszy dla polskich seriali historycznych. Szczególnie liczne okazały się produkcje Telewizji Polskiej. Jej widzowie mogli oglądać drugi sezon "Stulecia Winnych" na podstawie bestsellerowej powieści Ałbeny Grabowskiej. Tytułowa rodzina musiała zmierzyć się z kolejnymi wybojami polskiej historii, tym razem z II wojną światową i powojennym stalinizmem.

Tradycyjnie widzowie mogli śledzić historię średniowiecznej Polski w "Koronie królów". Serial w tym roku przeniósł nas do czasów panowania Ludwika Andegaweńskiego oraz jego córki Jadwigi oraz przedstawił pierwsze lata rządów Władysława Jagiełły.

Radiowa Trójka patronuje serialowi TVP "Osiecka", emituje archiwalne koncerty i wywiady z poetką oraz piosenki z jej tekstami

Kolejną produkcją TVP był serial "Ludzie i bogowie", który opowiadał o grupie młodych ludzi służących w konspiracyjnym oddziale Armii Krajowej pod kryptonimem "Pazur". To telewizyjny odpowiednik Referatu 993 "Wapiennik", który odpowiadał za wykonywanie wyroków śmierci Polskiego Państwa Podziemnego.

Pod koniec roku do gronu seriali TVP dołączyła "Osiecka". Akcja 13-odcinkowej biografii rozgrywa się na przestrzeni całego życia poetki i autorki tekstów, a w tytułową rolę Agnieszki Osieckiej wcieliła się Eliza Rycymbel oraz Magdalena Popławska.

Tata Tasiemka i gang z Kercelaka. Poznaj historię, która była inspiracją dla "Króla"

Do grona polskich seriali historycznych w końcu 2020 roku dołączył jeszcze wyprodukowany przez Canal Plus "Król", będący ekranizacją bestsellerowej powieści Szczepana Twardocha. W serialu, podobnie jak w literackim pierwowzorze, możemy zanurzyć się w świat przestępczego półświatka przedwojennej Warszawy, po którym poprowadzi nas główny bohater – bokser, a po godzinach również przestępca Jakub Szapiro (w tej roli wystąpił Michał Żurawski).

Józef Łokietek - gangster z doktoratem pierwowzorem postaci z serialu "Król"

Z kamerą wśród brytyjskiej arystokracji

Nie mieli na co narzekać także fani zagranicznych seriali. Prym wiódł Netflix. Jesienią zadebiutował czwarty sezon jego sztandarowego serialu "The Crown", którego zdjęcia zakończyły się szczęśliwie miesiąc przed wprowadzeniem w Europie restrykcji związanych z pandemią koronawirusa.

W najnowszym sezonie Elżbieta II (grana przez Olivię Colman) musi zmierzyć się z kolejnymi przeciwnościami losu. Kłopotu dla dynastii przysparza burzliwy związek księcia Karola (Josh O’Connor) oraz księżnej Diany (Emma Corrin). Królowa musi także stawić czoła wymagającemu zadaniu politycznemu w postaci trudnej we współpracy premier Margaret Thatcher (Gillian Anderson).

Karol i Diana – bajka bez szczęśliwego zakończenia

Rzutem na taśmę do grona premier 2020 roku, wraz z debiutem drugiego sezonu, dołączyła kolejna produkcja Netfliksa, serial "Bridgertonowie". Serial oparty na bestsellerowych powieściach Julii Quinn jest historią tytułowej rodziny, która żyje w Londynie na początku XIX wieku. Chociaż "Bridgertonowie" są "uszyci" w historycznym kostiumie, to niekoniecznie są wierni faktom i czerpią garściami z różnorakich filmowych konwencji oraz podejmują często najzupełniej współczesne wątki.

Elżbieta II i Margater Thatcher. Dystans i szacunek

W podobnej konwencji jest utrzymany serial "Wielka", który jest dostępny na platformie Hulu oraz HBO GO. To historia bardzo luźno inspirowana życiem Katarzyny Wielkiej, a twórcy serialu sami na to zwracają uwagę głosem lektora, który przed każdym odcinkiem ostrzega, że serial to "historia miejscami prawdziwa".

W 2020 roku odbyła się premiera drugiego sezonu "Hiszpańskiej księżniczki", której akcja również rozgrywa się na angielskim dworze, ale w znacznie odleglejszych czasach. Produkcja HBO przypomina losy Katarzyny Aragońskiej, pierwszej żony Henryka VIII (w latach 1509-1533).

"Gambit Królowej" zaszachował konkurencję i wywołał boom. Wielu sprawdza, czy Beth Harmon istniała

Historia w innym wydaniu

W historycznej otoczce rozgrywa się akcja innego najnowszego hitu Netfliksa, serialu "Gambit królowej". Przedstawia fikcyjną historię niezwykle utalentowanej młodej szachistki Elizabeth Harmon, która dorasta w Stanach Zjednoczonych lat 50. i 60.

Jednak nie tylko największe hity są warte uwagi. W tym roku na platformie Netflix ukazały się również inne ciekawe, choć mniej znane seriale. Bez wątpienia należy do nich czteroodcinkowa animacja "The Liberator", dzięki której możemy zanurzyć się w historii amerykańskich żołnierzy walczących w Europie podczas II wojny światowej. Serial czerpie pełnymi garściami z klasyki gatunki w rodzaju "Kompani braci" lub "Szeregowca Ryana", najbardziej interesująca jest w nim jednak pionierska technika animacji hybrydowej, która w zaskakujący sposób łączy grę aktorską z animacją komputerową.

"The Liberator" z nowatorską animacją hybrydową

Z kolei inna tegoroczna koprodukcja Netfliksa oraz ESPN wywołała niemałe zamieszanie wśród fanów koszykówki. "Ostatni taniec", czyli dokument o karierze Michaela Jordana, pierwotnie miał zadebiutować w czerwcu 2020 roku. Jego twórcy ulegli namowom pozbawionych rozgrywek meczowych fanów NBA i postanowili opublikować pierwszy odcinek już 19 kwietnia.

Szczególnym smaczkiem dokumentu są niepublikowane dotąd wielogodzinne archiwalne nagrania z mistrzowskiego sezonu 1997/1998, które pokazują "od kuchni" szatnię zespołu Chicago Bulls. "Ostatni taniec" to nie lada gratka dla fanów koszykówki, nawet tych, którzy kwestionują status Michaela Jordana jako największego zawodnika w historii.

"Ostatni taniec" z Chicago Bulls podbija Internet. Jordan znów jest na topie

Nie tylko Netflix

Seriale nie są jednak wyłącznie domeną Netfliksa. W tym roku widzowie kanału History pożegnają się z serialem "Wikingowie". Druga część finałowego sezonu jest dostępna od 30 grudnia 2020 roku.

Interesującą produkcją jest także serial HBO "Mrs. America", który przedstawia historię walki amerykańskich kobiet o równouprawnienie w latach 70. Kanwą dla fabuły jest działalność Phyllis Schlafly, tytułowej "Pani Ameryka", która założyła konserwatywną organizacją Eagle Forum i sprzeciwiała się postulatom feministek.

"To ikona amerykańskiego konserwatyzmu". Łukasz Adamski o bohaterce serialu "Mrs. America"

A co z fanami nieanglojęzycznych produkcji? W 2020 roku na platformie HBO GO mogliśmy obejrzeć hiszpański serial "Patria", który na podstawie historii baskijskiego terrorystycznego ugrupowania ETA porusza problem bratobójczych walk. Z kolei izraelski serial "Dolina Łez" przeniósł nas prosto w środek wojny Jom Kippur z 1973 roku.

Problemy filmów w 2020 roku

Kinomani jednak nie samymi serialami żyją. Miłośnicy pełnometrażowych filmów nie byli rozpieszczani w 2020 roku, ale pomimo tego mogli obejrzeć kilka interesujących premier.

"Patria" - opowieść osadzona w kraju Basków

Przykładem zawirowań, które czekały w 2020 roku kinowe produkcje jest film "Proces siódemki z Chicago" w reżyserii Aarona Sorkina, który pierwotnie miał zadebiutować jesienią. Producenci filmu w związku z ograniczeniem w funkcjonowaniu kin postanowili sprzedać prawa do dystrybucji filmu Netfliksowi. Film po raz pierwszy można było obejrzeć na platformie streamingowej 16 października 2020 roku.

"Proces siódemki z Chicago" to filmowe przedstawienie słynnej demonstracji na Krajowej Konwencji Demokratycznej w Chicago, która odbyła się w 1968 roku. Protest w założeniu miał być pokojowy, ale przerodził się w starcia z policją, a jego organizatorzy zostali oskarżeni o spisek w celu wywołania zamieszek.

"Dolina Łez"

Z podobnymi problemami borykała się superprodukcja z Tomem Hanksem w roli głównej, która miała trafić na ekrany kin latem 2020 roku. "Misja Greyhound", bo o niej mowa, ostatecznie zadebiutowała w lipcu, ale nie w kinach, a na platformie Apple TV Plus. Sam film jest epicką opowieścią o morskiej bitwie o Atlantyk w trakcie II wojny światowej. Kapitan Ernest Krause (Tom Hanks), podejmuje się misji eskortowania konwoju 37 statków handlowych, którym zagrażają niemieckie okręty.

"Czyste kino akcji". Łukasz Adamski o filmie "Greyhound"

Zawirowania związane z restrykcjami nie dotknęły filmu "Mank" w reżyserii Davida Finchera, bowiem oryginalna produkcja Netfliksa od samego początku miała być dystrybuowana wyłącznie w Internecie. Film zadebiutował na platformie w grudniu 2020 roku. Dzieło Finchera to nie lada gratka dla miłośników historii kina. To czarno-biała historia pracy nad "Obywatelem Kane'em", jednym z najbardziej przełomowych filmów w dziejach. Fabuła filmu opiera się wokół zmagań scenarzysty Hermana Mankiewicza (Gary Oldman), który staje przed zadaniem napisania scenariusza do dzieła Orsona Wellesa w zaledwie dwa miesiące.

Obywatel Mank

Kino w cieniu pandemii

Rok 2020 przyniósł niespodziewane problemy dla filmowców na całym świecie. Twórcy pełnometrażowych filmów musieli zmierzyć się z zamknięciem kin z powodu obostrzeń mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania choroby COVID-19.

Lepiej sobie poradzili twórcy seriali, którzy i tak planowali premierę swoich produkcji na platformach streamingowych lub w telewizji. Restrykcje jednak w dużym stopniu powstrzymały ich przed kręceniem następnych sezonów w 2020 roku.

Pandemiczny rok w kinie: podsumowanie. Co zobaczymy w roku 2021?

Widzowie filmów i seriali muszą się uzbroić w cierpliwość. Producenci filmowi zapowiedzieli na 2021 roku premierę wielu przełożonych tytułów. Jeśli wszystko potoczy się zgodnie z ich oczekiwaniami to czeka nas prawdziwa klęska urodzaju dla kinomaniaków.

sa

Brytyjski tabloid "The Sun" obwieścił w tym tygodniu, że nowym Bondem ma zostać Aaron Taylor-Johnson. Aktor nie potwierdził, ani nie zaprzeczył jednoznacznie tym doniesieniom. Wiadomo, że od dłuższego czasu trwają starania o wybór osoby, która miałaby się wcielić w agenta 007. Angaż Aarona Taylora-Johnsona - białego mężczyzny w typie playboya - mówiłaby sporo o powrocie serii do utartych szlaków. Byłaby też sygnałem dla trendów w kinie światowym. Każdy James Bond był bowiem w pewnym sensie odbiciem swoich czasów. 

Ci (nie aż tak) okropni Sowieci

Ian Fleming, były oficer brytyjskiego wywiadu w czasach II wojny światowej, powołał Jamesa Bonda do życia w 1952 roku na kartach "Casino Royale". Już w pierwszej powieści Agent 007 musi zmierzyć się z La Chiffrem pracującym dla sowieckiej służby kontrwywiadowczej SMERSZ. Odtąd to właśnie radziecki kontrwywiad będzie głównym przeciwnikiem Bonda w pierwszych książkach z serii. Sowieci pozostaną przeciwnikami także ekranowego Bonda aż do zakończenia zimnej wojny, ale stosunek filmów z Agentem 007 do komunistów będzie zmieniał się razem ze zmieniającą się sytuacją polityczną.

Zimnowojenna rywalizacja Wschodu z Zachodem była znakomitym tłem dla przygód najsłynniejszego oficera MI6. Jednak kiedy w 1962 roku na ekranach kin zagościł "Doktor No", pierwsza ekranizacja powieści Fleminga, film znacznie złagodził antyradziecki przekaz książkowego pierwowzoru. Antagonista nie służył Sowietom, a tajemniczej organizacji WIDMO (SPECTRE). Dlaczego? Film był kręcony w czasie odwilży w stosunkach ZSRR ze Stanami Zjednoczonymi (bo chociaż Bond jest na wskroś brytyjski, to pieniądze są amerykańskie i filmy były szyte na miarę potrzeb rynku USA). Nikita Chruszczow przekonywał, że możliwa jest pokojowa koegzystencja z Zachodem. Amerykanie chcieli odpocząć od antykomunistycznej obsesji, której symbolem był makkartyzm.

Premiera "Doktora No" zbiegła się w czasie z wybuchem kryzysu kubańskiego, który zakończył czas odwilży. Dlatego już w kolejnym filmie – "Pozdrowieniach z Rosji" (1963) – choć antagonistka nadal służy organizacji WIDMO (w książkowym oryginale była agentką SMERSZ), to jest ona już karykaturalnym wyobrażeniem agentki KGB.

Nuklearne widmo

Trzeci obraz serii, "Goldfinger", uważany jest za wzorcowy film z Bondem. Było w nim wszystko, co uwielbiają fani serii: gadżety, piękne kobiety i superluksusowe samochody, ekscentryczny złoczyńca z absurdalnie wymyślnym planem, wartka akcja i chyba najbardziej pamiętna riposta w dziejach serii ("Oczekuje pan, że będę mówił" rzuca Auricowi Goldfingerowi przywiązany do stołu Bond, patrząc na zbliżający się powoli śmiertelny promień lasera, "Nie, panie Bond, oczekuję, że pan umrze" odpowiada czarny charakter).

"Goldfinger" jest też pierwszym filmem, który karmi się zimnowojennym strachem przed nuklearną zagładą. Plan złoczyńcy polega bowiem na skażeniu brudną bombą rezerw amerykańskiego złota w Forcie Knox. Motyw broni atomowej w niepowołanych rękach przewijał się przez bondowskie filmy aż do schyłku zimnej wojny.

"Goldfinger" pojawił się na ekranach w 1964 roku, w momencie szczytowego zaangażowania USA w wojnę w Wietnamie. Oczy opinii publicznej były wówczas zwrócone w kierunku Dalekiego Wschodu, co również znalazło swoje odzwierciedlenie w filmie. Bezpośrednim przeciwnikiem Bonda jest co prawda Goldfinger, ale w szerszej perspektywie antagonistą bohatera są też komunistyczne Chiny – wzrastająca potęga doby zimnej wojny – które dostarczają złoczyńcy technologię do budowy bomby, licząc na zniszczenie światowego systemu finansowego.

Efektem skanalizowania obaw na "trzecią siłę" próbującą zyskać na destabilizacji świata jest podejmowanie przez Bonda współpracy ze Sowietami w filmach z lat 70. Taki wątek pojawia się w licznych obrazach epoki sir Rogera Moore’a, w: "Szpiegu, który mnie kochał", "Moonrakerze", "Tylko dla twoich oczu", "Ośmiorniczce" i "Zabójczym widoku". Wszędzie uosabiała go postać szefa KGB, gen. Anatola Gogola.

Bond z mieczem świetlnym

Twórcy filmów z Agentem 007 reagowali zawsze nie tylko na bieżącą sytuację polityczną, ale też aktualne trendy popkulturowe. W żadnym z odcinków serii nie jest to tak widoczne, jak w "Moonrakerze" z 1979 roku. Choć odbieganie w ekranizacjach od treści bondowskich książek Fleminga ma długą tradycję, to w przypadku tego filmu zgadzają się niemal wyłącznie tytuł i nazwiska bohaterów. W powieści z 1955 roku przeciwnik Bonda, Hugo Drax, jest nazistowskim naukowcem, który po wojnie projektuje dla Brytyjczyków (niczym Werner von Braun dla Amerykanów) rakietę zdolną wynieść człowieka w kosmos. Potajemnie współpracuje jednak z Sowietami, by przy pomocy pocisku zniszczyć Londyn. W filmie jest już szalonym milionerem, który chce zgładzić przy pomocy broni chemicznej ludzkość i odtworzyć ją następnie na podstawie zgromadzonych przez siebie w kosmicznej arce wybrańców. W finale filmu Bond udaje się… na orbitę okołoziemską.

Wycieczka w przestrzeń kosmiczną Agenta 007 to jedna z najbardziej ekstrawaganckich (a w przypadku filmów o Bondzie konkurencja jest spora) odsłon serii. I nie jest to wypadek przy pracy. Zaledwie dwa lata przed premierą "Moonrakera" na ekrany kin weszły "Gwiezdne wojny" na zawsze odmieniając oblicze Hollywood. Nawet Bond musiał dostosować się do opanowującego zachodnią popkulturę fenomenu.

Miami Bond

W 1989 roku zimna wojna zbliżała się ku końcowi. Blok wschodni chwiał się pod ciężarem własnej niewydolnej gospodarki i przemian społecznych zapoczątkowanych w Polsce. Agonia ZSRR i zwycięstwo świata zachodniego spowodowała, że klasyczni przeciwnicy Bonda – sowieccy szpiedzy – przestali być atrakcyjni jako wielkie zagrożenie.

Amerykanie – a przecież na ten rynek skierowane były przygody Agenta 007 – żyli już innym wielkim problemem. Od blisko dwudziestu lat toczyła się wypowiedziana przez prezydenta Ronalda Reagana wojna z narkotykami. Od dekady trwała kampania "Just Say No" ("Po prostu powiedz nie") zapoczątkowana przez Nancy Reagan. W amerykańskiej telewizji wyżyny popularności zdobywał serial "Miami Vice" o policjantach walczących z handlarzami narkotyków. Przede wszystkim jednak szczyt potęgi osiągało wówczas kokainowe imperium Pabla Escobara. Nieprzypadkowo w "Licencji na zabijanie" (1989), szesnastym filmie z serii, Agent 007 (z twarzą Timothy’ego Daltona) rusza na prywatną wojnę nie z szaleńcem pragnącym przejąć władzę nad światem za pomocą wymyślnej machiny zagłady, a z południowoamerykańskim handlarzem narkotykowym Franzem Sanchezem.

Janusowe oblicze Bonda (i Wielkiej Brytanii)

Wraz z zakończeniem zimnej wojny Bond definitywnie stracił swojego kluczowego przeciwnika, ale pierwszy film z Piercem Brosnanem w roli głównej, "GoldenEye" (1995), rozgrywa się nadal w cieniu rywalizacji na linii NATO – Układ warszawski. Bond ląduje w rzeczywistości postsowieckiej Rosji, gdzie spotyka młodą programistkę (w tej roli Isabella Scorupco) i musi zmierzyć się z Janusem – tajemniczym mafijnym bossem.

Koniec zimnej wojny pozwolił wpuścić do świata Bonda odcienie szarości: biało-czarną rywalizacje między Wschodem i Zachodem zastąpiło rozliczenie z przeszłością. Jego symbolem jest właśnie Janus (Sean Bean), który okazuje się byłym agentem MI6 i przyjacielem Bonda Aleciem Trevelyanem. Były Agent 006 wyjawia, że jest potomkiem Kozaków, którzy w czasie II wojny światowej walczyli po stronie III Rzeszy, poddali się Brytyjczykom i zostali przez nich wydani na pastwę Stalina. Ojciec Janusa z rozpaczy zabił matkę późniejszego czarnego charakteru i sam odebrał sobie życie. Trevelyan, podobnie jak Bond, jako sierota został zwerbowany przez wywiad. Postać grana przez Beana jest mrocznym odbiciem Bonda (czego symbolem jest wyciągnięte z ery Connery’ego molestowanie postaci granej przez Scorupco), ale trudno odmówić mu prawa do nienawiści do Wielkiej Brytanii.

Bond lat 90. to też nowe podejście do kobiet w marce. W rolę przełożonej Agenta 007, M, wcieliła się po raz pierwszy Judy Dench. Nowa M nie przepada za Bondem, ma go za "seksistowskiego, mizoginistycznego dinozaura". Panna Moneypenny przestrzega Agenta 007 przed molestowaniem, a "dziewczyna Bonda" informacje zdobywa dzięki umysłowi, a nie seksapilowi.

Informacja jest bronią

Przygody Bonda jak papierek lakmusowy zareagowały na wzrost znaczenia informacji jako broni zdolnej do destabilizowania państw i społeczeństw. Już w kolejnym filmie z Brosnanem Agent 007 musi zmierzyć się z diabolicznym magnatem prasowym Eliotem Carverem, który gotów jest wywołać III wojnę światową w zamian za otrzymanie monopolowej koncesji nadawczej w Chinach (znów te Chiny…). Wypowiedziane w 1997 roku stwierdzenie złoczyńcy (i pioniera fake newsów), że "słowa są nową bronią, a satelity nową artylerią" brzmią proroczo w otaczającym nas świecie.

Carver znalazłby zapewne wspólny język z Raoulem Silvą, złoczyńcą epoki cyfrowej w "Skyfall" (2012), który jedną spreparowaną informacją zdołał opustoszyć całą wyspę. Właśnie w tym filmie refleksja nad potęgą (i zagrożeniem ze strony) technologii jest tematem znakomitej sceny pierwszego spotkania Bonda z kwatermistrzem wywiadu, a zarazem młodym geniuszem komputerowym Q. Z ust tego drugiego padają słowa: "W piżamie i z herbatą w jeden dzień narobię więcej szkód laptopem niż ty przez rok w terenie".

Nieprzypadkowo to właśnie "Skyfall" był obrazem, którego premiera zbiegła się z 50. rocznicą filmowego Bonda. Technologiczny geniusz Silva w roli szwarccharakteru, M, której grozi zamknięcie programu agentów 00 i skierowanie na emeryturę, lekceważący Bonda geek Q, finał w odciętej od cywilizacji posiadłości, słowem: cały obraz jest odpowiedzią na pytanie, czy we współczesnym, pełnym technologii, świecie jest jeszcze miejsce dla staroświeckiego Agenta 007, którego – mimo wymyślnych gadżetów – najlepszym przyjacielem pozostaje wysłużony Walther PPK. Pytania te nasilają się w kolejnym z serii "Spectre". Odpowiedź jest oczywiście jednoznaczna.

Nie czas się uśmiechać

Restart serii, zapoczątkowany przez "Casino Royale" w 2006 roku, przyniósł jeszcze jedną znacząca zmianę w marce. Bond znów okazał się podatny na wpływ swoich czasów. Tym razem chodzi o pewien specyficzny trend w kinematografii. W 2002 roku, tym samym, w którym na ekranach kin zagościł obraz "Śmierć nadejdzie jutro", ostatni z Piercem Brosnanem w roli Agenta 007, można było zobaczyć również "Tożsamość Bourne’a". Nowy filmowy cykl szpiegowski kontrastował z coraz mocniej przerysowanymi przygodami Bonda. Był poważny i mroczny. Trzy lata później, w obrazie "Batman: Początek" Christopher Nolan wyznaczył nowy, obowiązujący do dziś, trend redefinicji herosów popkultury: mitologię bohatera odzierano z elementów nierealistycznych, stawiając przy tym na jak największy, często brutalny, realizm. Tą drogą poszły wszystkie dotychczasowe filmy z Danielem Craigiem. Podobnie było z "Nie czas umierać". Film zakończył się  symboliczną (007 została czarnoskóra kobieta) i dosłowną śmiercią Bonda. To symboliczne katharsis. Teraz czas na restart serii. 

oprac. Bartłomiej Makowski