Jak Waldorff ze Szpilmanem mieszkali pod fortepianem

– Komponował bardzo szybko. To było coś niesamowitego. Miał niesłychaną łatwość nawet w instrumentowaniu – mówiła Halina Szpilman w 2016 r.

Poznali się podczas wakacji w Krynicy w 1949 r., a pobrali rok później. Świadkami ich ślubu byli ludzie, którzy najbardziej pomogli Władysławowi Szpilmanowi, gdy ukrywał się w Warszawie podczas wojny. Pierwsze lata wspólnego życia były trudne, Halina Szpilman nie chciała bowiem rezygnować ze studiów medycznych w Krakowie, a małżeństwu urodziło się dziecko.

– Mieliśmy w centrum Warszawy małe mieszkanie, w którym stał fortepian i tapczan. Nie było łóżeczka dla dziecka, przenosiliśmy je więc z miejsca na miejsce w koszu na bieliznę – wspominała żona artysty.

Halina Szpilman opowiadała ponadto o niezwykłym sposobie pracy swojego męża, który tworzył w pozycji półklęczącej, a także tłumaczyła, dlaczego ich dzieci nie miały pojęcia, że Władysław Szpilman komponuje muzykę rozrywkową.

***

Tytuł audycji: Zapiski ze współczesności

Przygotowała: Beata Stylińska

Gość: Halina Szpilmanowa (lekarka, żony Władysława Szpilmana)

Data emisji: 11-15.01.2016

Godzina emisji: 11.45

mc/jp

Mazurek, czyli zagadka

Bruce (Xiaoyu) Liu zwycięzcą XVIII Konkursu Chopinowskiego

Chopinowskie mazurki od zawsze stanowią wyzwanie dla pianistów, przede wszystkim ze względu na typowe dla polskiej muzyki ludowej tempo rubato zwane też "tempem kradzionym" (wł. "rubare" - "kraść"). Sam kompozytor zdawał sobie z tego sprawę, dlatego udzielił przyszłym wykonawcom wskazówek. Według Fryderyka Chopina chodzi po prostu o to, aby "lewa ręka była kapelmistrzem", "by grała ściśle miarowo" i "by utrzymywała ścisłe tempo", podczas gdy prawa dłoń powinna "igrać swobodnie z rytmem" oraz "wyzwalać prawdę muzycznego wyrazu z wszystkich rytmicznych więzów, czy to przez niezdecydowanie, ociąganie się, czy też wpadanie z niecierpliwą popędliwością wcześniej i żywiej, jak mówca w namiętnej mowie".

XVIII Konkurs Chopinowski. Nagroda Polskiego Radia dla Jakuba Kuszlika

Być może dla muzyków te instrukcje są pomocne, z punktu widzenia laika jednak niewiele wyjaśniają. Ale w końcu "mazurki są trudne, przede wszystkim w zrozumieniu i odebraniu ich idiomatyczności", jak równie enigmatycznie stwierdził dziennikarz Programu 2 Polskiego Radia Marcin Majchrowski, komentując w lipcu 2021 roku przebieg eliminacji do XVIII Konkursu Chopinowskiego.

A co o tym sądzą doświadczeni wykonawcy? Andreas Staier, niemiecki mistrz klawesynu i historycznego fortepianu jako jedna z gwiazd festiwalu "Chopin i jego Europa" w 2017 roku mówił w Polskim Radiu o tym, dlaczego zakochał się w Chopinowskich mazurkach. Zwrócił uwagę na "narodowy pierwiastek skryty pod pewną warstwą intymności", chwalił skondensowaną formę, a także śmiałość tych kompozycji. – Niektóre z nich brzmią tak, jakby nie miały ani początku, ani końca – powiedział.

Tych kilka komentarzy może wywołać wrażenie, że mazurki to zupełnie inny świat, którego nie da się wytłumaczyć za pomocą zwyczajnych i powszednich konstatacji. Być może młodzi artyści, którzy podczas przesłuchań Konkursów Chopinowskich muszą się zmierzyć z tą formą muzyczną, powinni zaufać swej intuicji i grać mazurki tak, jak podpowiada im serce? Publiczność zaś powinna potraktować je bardziej jak poezję, a nie popis pianistycznego warsztatu? Czy tym właśnie kierują się jurorzy, przyznając od 1927 roku nagrodę Polskiego Radia za mazurki?

Wielu znawców zwracało uwagę, że mazurki, pełne elementów polskiej muzyki ludowej, były dla Fryderyka Chopina sposobem na wyrażenie tęsknoty za krajem ojczystym. W dziejach radiowej nagrody Polacy jednak nie dominują, choć to pianista z naszego kraju zdobył ją jako pierwszy.

Laureaci nagrody Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków

W Konkursie Chopinowskim w 1927 roku, wygranym przez Rosjanina Lwa Oborina, najlepsze mazurki zagrał reprezentant Polski Henryk Sztompka. Pięć lat później sprawa przynależności narodowej laureata była bardziej skomplikowana. Nagrodę za mazurki odebrał zwycięzca konkursu Aleksander Uniński. Na stronie Konkursu Chopinowskiego czytamy o tym pianiście:

"pochodzący z rodziny polsko-rosyjsko-ukraińskiej, w Polsce uważany jest za pianistę rosyjskiego lub amerykańskiego, w Rosji - za polskiego. Będąc uczestnikiem Konkursu Chopinowskiego w 1932 roku podawał się za bezpaństwowca; zmarł jako obywatel Stanów Zjednoczonych".

W 1937 roku sytuacja z nagrodami powtórzyła się – wyróżnienie za mazurki powędrowało do złotego medalisty konkursu Jakowa Zaka z Rosji. Prof. Piotr Rytel w sprawozdaniu z konkursu napisał: "Mazurki, owe tak najbardziej polskie mazurki Chopina, najlepiej, jak się okazuje, zrozumiał, odczuł, grał pan Jakow Zak".

To nie koniec podwójnych nagród. Kolejny konkurs, który ze względu na wojenną przerwę odbył się dopiero w 1949 roku, wygrała Polka Halina Czerny-Stefańska (ex eaquo z Rosjanką Bellą Dawidowicz), uhonorowana ponadto właśnie laurami za najlepsze wykonanie mazurków. Na kolejną taką nagrodę Polacy musieli czekać 26 lat.

Najlepsze konkursowe mazurki w podczas V, VI, VII i VIII odsłony pianistycznych zmagań zagrali Chińczyk Fu Cong (1955), Ukrainka Irina Zaricka (oprócz tego laureatka II nagrody konkursu i zdobywczyni nagrody Towarzystwa im. Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie poloneza w 1960 roku), Argentynka Martha Argerich (także zwyciężczyni konkursu w 1965 roku) i Amerykanin Garrick Ohlsson (laureat I nagrody Konkursu Chopinowskiego w 1970 roku).

W 1975 roku wyróżnienie za mazurki znów przyznano Polakowi. Był nim Krystian Zimerman, sensacja IX Konkursu Chopinowskiego, który ponadto wygrał wówczas I nagrodę oraz najlepiej ze wszystkich zagrał poloneza. Pięć lat później Polka Ewa Pobłocka musiała podzielić się laurami za mazurki z Wietnamczykiem Dang Thai Sonem, zwycięzcą konkursu w 1980 roku.

Ostatnim w XX wieku pianistą nagrodzonym za mazurki był reprezentant Francji Marc Laforêt, zdobywca Srebrnego Medalu na Konkursie Chopinowskim w 1985 roku. Potem nastąpiła trwająca aż 20 lat przerwa, której tłem był pewien kryzys konkursu. W latach 1990 i 1995 jury postanowiło nie przyznawać nie tylko wielu specjalnych wyróżnień, ale nawet pierwszych nagród. W 2000 roku zdecydowano się wyłonić zwycięzcę tylko dlatego, że obawiano się obniżenia rangi konkursu.

Sytuacja została przezwyciężona pięć lat później i to w naprawdę wielkim stylu, gdy polski pianista Rafał Blechacz triumfował nie tylko w dziedzinie mazurków. Entuzjastyczny ton notki na stronie konkursu mówi sam za siebie:

"Rafał Blechacz - z tym nazwiskiem wiążą się niezapomniane emocje XV Konkursu Chopinowskiego. Polski artysta stał się najbardziej utytułowanym pianistą w historii Konkursu, zdobywając nie tylko I nagrodę, ale też wszystkie nagrody specjalne (za najlepsze wykonanie mazurków, poloneza oraz koncertu), ponadto nagrodę ufundowaną przez Krystiana Zimermana za najlepsze wykonanie sonaty oraz nagrodę publiczności".

W kolejnych latach idiomatyczność mazurków najlepiej zrozumieli obcokrajowcy: w 2010 roku Rosjanin Daniił Trifonow (zarazem laureat III nagrody konkursu), a w 2015 roku urodzona w Singapurze amerykaśka pianistka Kate Liu (także zdobywczyni III miejsca).

W 2021 roku wyróżnienie za mazurki wędruje znowu do reprezentanta Polski. To Jakub Kuszlik, który jest także (ex aequo z Japonką Aimi Kobayashi) laureatem IV nagrody XVIII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

Nagrodę za najlepsze wykonanie Chopinowskich mazurków prezes Polskiego Radia wręczy podczas Koncertu Laureatów 21 października 2021 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie.

mc

Nelson Freire nie żyje. Wybitny pianista zmarł w wieku 77 lat

Nelson Freire - jeden z najwybitniejszych wirtuozów fortepianu - podczas swojej długoletniej kariery koncertował na całym świecie, występując pod batutą takich dyrygentów jak m.in. Pierre Boulez, Riccardo Chailly, David Zinman, Kurt Masur, Charles Dutoit, André Previn, Valery Gergiev, Seiji Ozawa, Lorin Maazel i sir Colin Davis, współpracując z najsłynniejszymi orkiestrami, m.in. z filharmonikami berlińskimi, londyńskimi i izraelskimi czy orkiestrą lipskiego Gewandhausu i Concertgebouw w Amsterdamie.

Kilkakrotnie przyjmował zaproszenie NIFC do udziału w Festiwalu "Chopin i jego Europa", a także zasiadał w jury Konkursu Chopinowskiego. Artysta pozostawił ogromny dorobek fonograficzny, w tym nagrania nagrodzone m.in. Gramophone Classical Music Award, Grand Prix du Disque, Edison Music Award, Diapason d'Or, Victoire d'honneur czy Latin Grammy Award.

Jeszcze niedawno mieliśmy nadzieję, że Nelson Freire powróci do Warszawy, by zasiąść w jury XVIII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, jednak w związku ze złym stanem zdrowia pianista nie wziął udziału w pracach jury. Krótko po tej informacji Narodowy Instytut Fryderyka Chopina przekazał, że blisko związana z Nelsonem Freire Martha Argerich zdecydowała się być przy przyjacielu i również zrezygnować z podróży do Warszawy.​

Nelson Freire zmarł 1 listopada. Miał 77 lat. Wybitnemu artyście w całości poświęcona była poniedziałkowa audycja "Fortepianiści".

***

Tytuł audycji: Fortepianiści

Prowadził: Andrzej Sułek

Gość: Stanisław Leszczyński (zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina, dyrektor artystyczny festiwalu "Chopin i jego Europa")

Data emisji: 1.11.2021

Godzina emisji: 22.00