"Przecież to znowu Piłsudski strzela!"

W 1927 roku polska radiofonia dopiero powstawała, a radioodbiorniki nie były ogólnie dostępne. Jerzy Waldorff i jego rodzina byli więc jednymi z nielicznych słuchaczy I Konkursu Chopinowskiego. Pozostali zainteresowani śledzili kolejne etapy turnieju dzięki prasie. 

- Wszyscy słuchaliśmy po kolei i w końcu przyszedł ten dostojny moment, gdy babka zechciała posłuchać, jakże ten Chopin w Warszawie brzmi – wspominał Jerzy Waldorff. - Więc usiadła do aparatu, a my założyliśmy jej słuchawki. Nie usłyszała jednak muzyki, tylko jakiś bełkot i trzaski. Purpurowa ze złości zdjęła więc słuchawki i powiedziała: "Co wy mi tu wygadujecie, że tam jakieś nokturny grają, przecież to znowu Piłsudski strzela" – dodał ze śmiechem.

Informacja o rozstrzygnięciu I Konkursu Chopinowskiego opublikowana w trzydziestym numerze "Kurjera Porannego" z 1927 roku. Źródło: Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego/Domena publiczna

Dwuletnie przygotowania

I choć inicjatorem konkursu był pianista i pedagog profesor Jerzy Żurawlew, do podjęcia działania zainspirował go jego nauczyciel, znakomity chopinista Aleksander Michałowski, który od wielu lat organizował dla swoich studentów spotkania muzyczne poświęcone XIX-wiecznemu kompozytorowi. 

Próby pozyskania środków na organizację konkursu zajęły Żurawlewowi blisko dwa lata. Pieniądze udało mu się zdobyć dopiero po zmianie władzy w państwie, gdy patronat nad wydarzeniem objął nowy prezydent Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki. Przedsięwzięcie sfinansowało Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, czyli odpowiednik dzisiejszego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ostatecznie sprawami organizacyjnymi natomiast zajęło się Warszawskie Towarzystwo Muzyczne. 

Legendarny krytyk muzyczny Jerzy Waldorff tłumaczył w audycji z cyklu "Kronika Konkursu Chopinowskiego", że problemy w uzyskaniu funduszy związane były głównie z kryzysem, w którym znalazła się polska kultura i sztuka po I wojnie światowej. Ludzie woleli bowiem grać w brydża i uczestniczyć w wydarzeniach sportowych, niż słuchać koncertów muzyki klasycznej.

Zobacz także:

• Jerzy Żurawlew wielkim twórcą Konkursu Chopinowskiego
• Inicjator Konkursu Chopinowskiego: gdy startowaliśmy, nie byliśmy przygotowani

Z informacji podanych na oficjalnej stronie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina wynika, że pierwsza edycja wydarzenia pierwotnie miała się rozpocząć 15 października 1926 roku, czyli w dniu odsłonięcia w Łazienkach Królewskich w Warszawie pomnika wybitnego pianisty. Ostatecznie - z powodu opóźnień budowniczych - jego otwarcie przesunięto. 

Dwudziestu sześciu pianistów walczy o trofeum 

Pierwszy konkurs chopinowski odbył się w dniach 23-30 stycznia 1927 roku w Sali Koncertowej Filharmonii Warszawskiej. Wydarzenie miało charakter międzynarodowy - wzięli w nim udział przedstawiciele nie tylko Rzeczpospolitej, lecz także ZSRR, Łotwy, Holandii, Szwajcarii, Węgier, Belgii i Austrii. Co ciekawe - jak wspominał Jerzy Waldorff na antenie Polskiego Radia - początkowo turniej miał mieć charakter drużynowy, jednak pomysł ten nie został zrealizowany. 

- Żurawlew myślał w ten sposób, że jeśli były do tej pory jakieś "zapasy muzyczne", jakieś wyścigi do nagród, najwyżej były to tak zwane turnieje wielkich mistrzów. Wpadł więc na pomysł, żeby zrobić coś w rodzaju drużyn młodzieży, wieloosobowych, z wielu krajów, które będą grały i będzie jury, które będzie wyznaczało nagrody - tłumaczył Jerzy Waldorff w audycji z cyklu "Kronika Konkursu Chopinowskiego".

W wydarzeniu wzięło udział dwudziestu sześciu pianistów z ośmiu krajów. Pierwszą nagrodę uzyskał przedstawiciel Związku Radzieckiego Lev Oborin, drugą natomiast Polak Stanisław Szpinalski. Trzeci i czwarte miejsce przyznano kolejno Róży Etkin i Grigorijowi Ginzburgowi. 

Lew Oborin. Źródło: NAC/Domena publiczna

- Za najlepsze wykonanie mazurów tradycyjnie nagrody wyznaczało Polskie Radio i tak jest zresztą do dziś. W tej kategorii zwyciężył Henryk Sztompka – dodał Jerzy Waldorff.

Jury konkursu składało się wyłącznie z przedstawicieli polskiego środowiska muzycznego. Czternastoosobową komisję tworzyli wówczas między innymi kompozytor Witold Maliszewski, dyrygent Piotr Maszyński oraz pianiści Zygmunt Butkiewicz, Zbigniew Drzewiecki i Zofia Rabcewicz. Wydarzenie okazało się wielkim sukcesem, a krytycy podkreślali wysokie poziom uczestników. Organizatorom wytykano jednak pewne niedociągnięcia – przede wszystkim to, że przyjezdnym pianistom nie udostępniono sal do ćwiczeń.

Współczesne edycje wydarzenia niczym nie przypominają tych sprzed stu lat. Obecnie w konkursie głównym bierze udział trzydziestu uczestników, z kilkudziesięciu zakwalifikowanych do etapów eliminacyjnych. Pianiści pochodzą z całego świata - nie tylko z krajów europejskich, lecz także z Azji oraz Ameryki Północnej i Południowej. Turniej jest także transmitowany w telewizji, radiu i internecie.

jb

Podczas pracy korzystałam z wiadomości dotyczących I Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego opublikowanych na oficjalnej stronie internetowej wydarzenia.

Niesforny psiak i wystawa

Konkurs powstał dzięki inicjatywie polskiego pianisty profesora Jerzego Żurawlewa, działającego z inspiracji wybitnego chopinisty i swojego nauczyciela Aleksandra Michałowskiego. Pierwsza edycja wydarzenia odbyła się w dniach 23-30 stycznia 1927 roku w Filharmonii Narodowej w Warszawie. Zwyciężył wówczas muzyk pochodzący z ZSRR Lew Oborin, drugą nagrodę natomiast otrzymał obywatel Rzeczpospolitej Stanisław Szpinalski.

Turniej okazał się wielkim sukcesem, a jego kolejne etapy były chętnie śledzone nie tylko w Polsce, lecz także za granicą. Nic więc dziwnego, że zdecydowano się przygotować jego drugą odsłonę. 

I tak w marcu 1932 roku przybyło do Warszawy osiemdziesięciu dziewięciu pianistów z osiemnastu krajów – między innymi z ZSRR, Belgii, Republiki Austriackiej, Czechosłowacji oraz z Portugalii. Do finału przeszło czternastu z nich.

– Międzynarodowe było również 22-osobowe jury. Organizatorzy słusznie doszli do wniosku, że tu nie chodzi o to, byśmy uczyli innych, jak grać Chopina, tylko żeby ten Chopin rozszedł się na cały świat i żeby w każdym kraju był inny styl chopinowski – wyjaśnił Jerzy Waldorff.

Jury II Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego. Pierwszy z prawej Jerzy Żurawlew (1932 r.). Źródło: NAC/dp

Zwycięzcą turnieju został Alexander Uninsky (który zdobył również nagrodę Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków), drugi był natomiast niewidomy Węgier Imré Ungár. Z informacji podanych na oficjalnej stronie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina wynika, że początkowo muzycy zdobyli pierwsze miejsce ex aequo, jednak z powodu protestów Ungára, ostatecznie zarządzono losowanie.

Jerzy Waldorff na antenie Polskiego Radia wspominał, że podczas występu jednego z uczestników – Polaka Edmunda Rezlera – miało miejsce przykre zdarzenie.

– Kiedy siadł na estradzie do fortepianu nagle, z jednego z balkonów, zaczął szczekać pies. No więc naturalnie przewodniczący jury dzwonkiem przerwał grę. Wtedy był taki obyczaj, że jeżeli któryś z kandydatów źle grał, przerywano mu za pomocą dzwonka. Biedny Rezler trzy razy zaczynał grę, aż w końcu zrezygnował i ustąpił z konkursu – opowiadał krytyk muzyczny w audycji z cyklu "Kronika Konkursu Chopinowskiego".

Grupa uczestników konkursu oczekuje na wyniki w towarzystwie Jerzego Szwajcera – karykaturzysty, rysownika i dziennikarza (w środku). Źródło: NAC/dp

Japonki, bale i awantury

Widok na estradę podczas wykonywania koncertu chopinowskiego przez jednego z uczestników; z lewej – jury, w środku – uczestnicy, którzy uzyskali największą ilość punktów podczas eliminacji. Źródło: NAC/dp

Kolejna, trzecia już edycja wydarzenia rozpoczęła się 21 lutego, a zakończyła 13 marca 1937 roku. Warszawa powitała wówczas dwustu pięćdziesięciu pianistów z całego świata, którzy wyrazili chęć udziału w turnieju. W samym konkursie ostatecznie wzięło jednak udział osiemdziesiąt osób z dwudziestu jeden krajów – po raz pierwszy pojawili się między innymi reprezentanci Finlandii, Estonii, Wielkiej Brytanii, Rumunii i Japonii.

– Wśród Polaków byli tacy doskonali pianiści jak Jan Ekiert, który później wielokrotnie zasiadał w jury Konkursu Chopinowskiego, oraz Witold Małcużyński, zdobywca trzeciego miejsca, który potem stał się jednym z najpopularniejszych pianistów na świecie – opowiadał Jerzy Waldorff.

Zwyciężył Rosjanin Jakow Zak (który otrzymał także Nagrodę Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków), drugie miejsce zajęła jego rodaczka Roza Tamarkina. Wraz z nimi na podium stanął również wspomniany już Witold Małcużyński.

Najwyżej ocenieni uczestnicy konkursu od lewej: laureat I nagrody Jakow Zak, laureatka II nagrody Roza Tamarkina, laureat III nagrody Witold Małcużyński, laureat IV nagrody Lance Dossor. Źródło: NAC/dp

W 1937 roku umiejętności pianistów oceniała trzydziestoosobowa komisja, której przewodził kompozytor i pedagog Adam Tadeusz Wieniawski.

– Jury było znakomite. Był Emil von Sauer, ostatni uczeń Liszta, który przyjechał z Wiednia. Następnie był wielki Niemiec Wilhelm Backhaus, Francuz Lazare Lévy i Harry Neuhaus, kuzyn Szymanowskiego, który był znakomitym moskiewskim pedagogiem – mówił Jerzy Waldorff na antenie Polskiego Radia.

Podczas trzeciej edycji konkursu po raz pierwszy doszło do awantury wywołanej przez publiczność.

– Wśród kandydatów były dwie Japonki. Jedną z nich była Chieko Hara, śliczna jak motyl w tym swoim kimono. Grała bardzo dobrze, chociaż nie tak dobrze jak inni. I to właśnie o to, że nie wygrała, publiczność zrobiła taką awanturę. A czekała na wyrok jury do wpół do trzeciej rano – wspominał krytyk muzyczny.

Japońska pianistka Chieco Hara, w trakcie koncertu na przyjęciu w Zamku Królewskim. Źródło: NAC/dp

Konkurs zwieńczył – jak zresztą dwie poprzednie edycje – bal wydany na Zamku Królewskim. 

Sędziowie, którzy nie mogli patrzeć na pianistów 

– Następny konkurs miał być w roku 1942, ale przyszła wojna i nie było o tym mowy. Po wojnie natomiast cała Warszawa była zburzona. Niemniej władze ówczesne chciały pokazać, że Polska pod patronatem naszego wielkiego przyjaciela i dobroczyńcy od razu tak rozkwitła, że już jest Konkurs Chopinowski – ironizował Jerzy Waldorff na antenie Polskiego Radia.

Turniej rozpoczął się 15 września, a zakończył 15 października 1949 roku. Wybór tej daty nie był przypadkowy – związany był bowiem z setną rocznicą śmierci Fryderyka Chopina. Został zorganizowany w gmachu Teatru Roma, ponieważ budynek Filharmonii został spalony podczas wojny. 

Prócz miejsca, zmieniono również formułę konkursu – dodano nowy etap eliminacyjny przeznaczony dla kandydatów, którzy nie uczestniczyli w eliminacjach krajowych, a także podniesiono górną granicę wieku pianistów do 32 lat.

Jak wspomniał Jerzy Waldorff na antenie Polskiego Radia, sami jurorzy (łącznie dwadzieścia dziewięć osób) zostali usadzeni na pierwszym piętrze za drewnianymi żaluzjami, a nie na scenie, jak to było do tej pory. Pianiści natomiast występowali nie pod własnymi nazwiskami, ale posługiwali się wylosowanymi wcześniej numerkami. W ten kuriozalny sposób komuniści chcieli wyeliminować ewentualną stronniczość sędziów.

– Oczywiście ci głupcy polityczni nie wiedzieli o tym, że pianistę jako całość stanowi nie tylko gra, lecz także jego poza przy fortepianie, to jak kładzie palce na klawiaturze i nogi na pedałach – mówił Jerzy Waldorff.

W konkursie wzięło udział pięćdziesięciu czterech muzyków z czternastu krajów. Pierwszą nagrodę ex aequo otrzymały Polka Halina Czerny-Stefańska i Rosjanka Bella Davidovich. 

jb

Podczas pracy nad artykułem korzystałam z informacji zawartych na oficjalnej stronie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. 

kor-wm

Sercem Polak

Przyszedł na świat na terenie Rosji, w Rostowie nad Donem, 25 grudnia 1886 (data na nagrobku) lub 22 stycznia 1887 roku. Ojciec był Rosjaninem (Żurawlew do końca życia nie wyzbył się rosyjskich naleciałości w mowie), matka Polką. To ona jako pierwsza dostrzegła w synu talent muzyczny i to pod jej okiem rozpoczął grę na pianinie już w wieku pięciu lat. 

- Pamiętam, że miałem osiem lat, jak pierwszy raz zagrałem Chopina. Grałem i płakałem. Ale później było gorzej. Pracować nad czymś, w czym się jest po szyję, i mieć świadomość, że tam jeszcze jest głębia nieskończona, to strasznie upokarzające, to godność własną obraża – mówił w jednym z ostatnich wywiadów dla Polskiego Radia udzielonym podczas 10. edycji Konkursu Chopinowskiego w 1980 roku. 

Paderewski go chwalił, a Michałowski uczynił artystą

Naukę kontynuował pod okiem Władysława Sayera-Waszkiewicza, profesora krakowskiego konserwatorium.

- Profesor wywiózł mnie do Moskwy i tam zaprezentował Ignacemu Paderewskiemu. Rzecz dziś dla mnie niezrozumiała, bo przerastało to wówczas moje możliwości, ale grałem wtedy Rondo capriccioso Mendelssona. Paderewski mówił, że mnie czeka wielka przyszłość – opowiadał Teresie Lessaer w audycji z cyklu "Spotkanie z solistą". 

Umierający Sayer-Waszkowicz polecił Żurawlewowi kontynuowanie nauki w Warszawie, pod okiem najwybitniejszych chopinistów. W 1907 roku rozpoczął naukę w Instytucie Muzycznym w Warszawie, w klasie Aleksandra Michałowskiego.

- Jak przyjechałem do Warszawy i zobaczyłem jak tu grają, ręce mi opadły. Pracowałem po 9 godzin dziennie, żeby dopędzić do poziomu – wspominał w audycji z 1971 roku. - Michałowski nie dbał o to, czy ćwiczona jest technika. Interesowała go strona artystyczna. To uważam za jego największą zasługę. On budził artystę, budził niepokój, budził niezadowolenie z samego siebie i dążenie do ideału, o którym się marzyło.

Konkurs Chopinowski - zobacz serwis specjalny

Pokora wobec geniusza

Takim ideałem był dla niego właśnie Chopin ("Geniusza jest w stanie zrozumieć inny geniusz, albo... podświadomość. Chopin zaczyna się tam, gdzie kończy się praca umysłu i przygotowanie techniczne" mówił). Być może właśnie z szacunku i pokory przed wielkim kompozytorem, Żurawlew na swój debiutancki koncert w Filharmonii Warszawskiej w 1910 roku zdecydował się zagrać Koncert Fortepianowy Es-dur Ferenca Liszta.

Doskonalił kunszt podczas licznych występów, zarówno w charakterze solisty, jak i w duecie z Józefem Śmidowiczem. W 1913 roku objął klasę fortepianu w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Karierę muzyczną i pedagogiczną na krótko przerwała mu I wojna światowa. Bo choć powołano go do carskiej armii, to nie od dziś wiadomo, że nic tak nie poprawia morale jak muzyka, dlatego pozwolono Żurawlewowi koncertować, a już w 1916 roku założyć szkołę muzyczną w Mińsku Litewskim.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do Warszawy, gdzie zaczął wykładać w Wyższej Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym.

Chcieli wyrzucić Chopina z programu nauczania

W 1922 roku założył szkołę muzyczną w Białymstoku. Jak przyznawał, to właśnie wtedy narodziła się w nim myśl o zorganizowaniu konkursu w całości poświęconego muzyce Chopina.

- Wracałem z Białegostoku pociągiem. Pełno było młodzieży. Usłyszałem ich rozmowy: "Chopin to jest zło", "roztkliwia duszę ludzką", "to jest sentymentalizm, którego nie da się pogodzić z dzisiejszym światem", "trzeba go wycofać z programu konserwatorium". "No ładne rzeczy, jak temu zapobiec" pomyślałem. Pomyślałem, że skoro szaloną popularnością cieszą się wszelkiego rodzaju zawody sportowe, to może właściwą formą będzie konkurs – mówił w "Spotkaniu z solistą". 

Przyjaciół poznaje się w biedzie

Od pomysłu do realizacji była jednak jeszcze długa droga. Z przekonaniem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego do idei konkursu nie było problemu. Gorzej było z pozyskaniem funduszy na organizację imprezy i sponsorowanie nagród. Resort kultury rozkładał ręce – zniszczona I wojną światową i walką o granice Rzeczpospolita nie była państwem zamożnym. Sceptyczny okazał się też prezydent Stanisław Wojciechowski.

- Przyszedł zamach majowy, a z nim Józef Piłsudski z Ignacym Mościckim. Prezydent Mościcki zaprosił mnie do siebie. Przychodzę do niego i on łaskawie daje swój protektorat (patronat), przy czym zaczął dużo mówić o chemii itd. (śmiech). Zaraz ożywił się resort kultury, ale pieniędzy nadal nie było. Uratował mnie mój przyjaciel, dyrektor Polskiego Monopolu Zapałczanego, który dał mi gwarancję w wysokości 15 tys. zł na organizację konkursu – podkreślał ojciec Konkursu Chopinowskiego. 

Tym przyjacielem był Henryk Rewkiewicz, niezwykle zamożny człowiek, który patronował nie tylko muzyce fortepianowej, ale też szachom. Rawkiewicz użyczył na potrzeby konkursu nie tylko wymaganej sumy, ale też własnego domu. To tam przygotowywali się do występów pierwsi uczestnicy wydarzenia. Żurawlew nazywał dyrektora monopolu zapałczanego przyjacielem nie bez kozery. Mężczyzna okazał się wiernym druhem  w najczarniejszej godzinie – przygarnął Żurawlewa pod swój dach w czasie niemieckiej okupacji.  Podczas tegorocznej edycji konkursu po raz pierwszy zostanie wręczona nagroda jego imienia. Otrzyma ją reprezentant Polski, Białorusi, Izraela, Litwy, Ukrainy bądź Rosji.

I Konkurs Chopinowski. Skromny debiut wyjątkowego święta muzyki klasycznej

Chopina każdy gra inaczej

Pierwszy Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina odbył się w dniach 23-30 stycznia 1927 roku w Sali Koncertowej Filharmonii Warszawskiej. Wydarzenie miało charakter międzynarodowy - wzięli w nim udział przedstawiciele nie tylko Rzeczpospolitej, lecz także ZSRR, Łotwy, Holandii, Szwajcarii, Węgier, Belgii i Austrii.

- Pierwszy i drugi konkurs to był zbiór takich "nacjonalistycznych" obrazków. Węgier na pikantnie, z papryką. Niemiec, tak jak oni to potrafią, jak rozczulanie nad biednym wróbelkiem. Francuz – czuje się selenowość (księżycowość), powierzchowną, błyskotliwą. Włosi – ogromna jaskrawość kolorystyki, krzykliwy patos. Rosjanie, Polacy, Słowianie mieli rys północny, najbliższy tej tęsknocie chopinowskiej. Ale z każdego można coś wyciągnąć, bo każdy chce zachować jakieś własne "ja". I to jest ciekawe. Teraz gra się po chopinowsku, co naturalne: eksperymentując z formą, dochodzi się do najlepszej – mówił w jednym z ostatnich wywiadów dla Polskiego Radia.  

Grono laureatów i organizatorów II edycji Konkursu Chopinowskiego. Prof. Żurawlew stoi w drugim rzędzie (6. od lewej) obok zdobywcy drugiej nagrody, niewidomego Imre Ungara z Węgier (5. z lewej). Fot.: NAC

Po wojnie uczestniczył w odrodzeniu wydarzenia. Pierwszy Konkurs Chopinowski po wojnie (a czwarty w ogóle) miał miejsce w 1949 roku. Kolejny w 1955 roku i od tego czasu edycje następowały po sobie w pięcioletnich odstępach, aż do roku 2020, kiedy – z uwagi na pandemię – konkurs trzeba było przesunąć na rok  2021. Żurawlew był członkiem jury konkursowego do siódmej odsłony wydarzenia. Dosłownie do końca życia związany był z Konkursem Chopinowskim – zmarł 3 października 1980, w trakcie trwania 10. edycji imprezy.

- Dla mnie Chopin to jest wszystko, od początku, aż do końca - mówił w Polskim Radiu. 

Bartłomiej Makowski 

Mazurek, czyli zagadka

Bruce (Xiaoyu) Liu zwycięzcą XVIII Konkursu Chopinowskiego

Chopinowskie mazurki od zawsze stanowią wyzwanie dla pianistów, przede wszystkim ze względu na typowe dla polskiej muzyki ludowej tempo rubato zwane też "tempem kradzionym" (wł. "rubare" - "kraść"). Sam kompozytor zdawał sobie z tego sprawę, dlatego udzielił przyszłym wykonawcom wskazówek. Według Fryderyka Chopina chodzi po prostu o to, aby "lewa ręka była kapelmistrzem", "by grała ściśle miarowo" i "by utrzymywała ścisłe tempo", podczas gdy prawa dłoń powinna "igrać swobodnie z rytmem" oraz "wyzwalać prawdę muzycznego wyrazu z wszystkich rytmicznych więzów, czy to przez niezdecydowanie, ociąganie się, czy też wpadanie z niecierpliwą popędliwością wcześniej i żywiej, jak mówca w namiętnej mowie".

XVIII Konkurs Chopinowski. Nagroda Polskiego Radia dla Jakuba Kuszlika

Być może dla muzyków te instrukcje są pomocne, z punktu widzenia laika jednak niewiele wyjaśniają. Ale w końcu "mazurki są trudne, przede wszystkim w zrozumieniu i odebraniu ich idiomatyczności", jak równie enigmatycznie stwierdził dziennikarz Programu 2 Polskiego Radia Marcin Majchrowski, komentując w lipcu 2021 roku przebieg eliminacji do XVIII Konkursu Chopinowskiego.

A co o tym sądzą doświadczeni wykonawcy? Andreas Staier, niemiecki mistrz klawesynu i historycznego fortepianu jako jedna z gwiazd festiwalu "Chopin i jego Europa" w 2017 roku mówił w Polskim Radiu o tym, dlaczego zakochał się w Chopinowskich mazurkach. Zwrócił uwagę na "narodowy pierwiastek skryty pod pewną warstwą intymności", chwalił skondensowaną formę, a także śmiałość tych kompozycji. – Niektóre z nich brzmią tak, jakby nie miały ani początku, ani końca – powiedział.

Tych kilka komentarzy może wywołać wrażenie, że mazurki to zupełnie inny świat, którego nie da się wytłumaczyć za pomocą zwyczajnych i powszednich konstatacji. Być może młodzi artyści, którzy podczas przesłuchań Konkursów Chopinowskich muszą się zmierzyć z tą formą muzyczną, powinni zaufać swej intuicji i grać mazurki tak, jak podpowiada im serce? Publiczność zaś powinna potraktować je bardziej jak poezję, a nie popis pianistycznego warsztatu? Czy tym właśnie kierują się jurorzy, przyznając od 1927 roku nagrodę Polskiego Radia za mazurki?

Wielu znawców zwracało uwagę, że mazurki, pełne elementów polskiej muzyki ludowej, były dla Fryderyka Chopina sposobem na wyrażenie tęsknoty za krajem ojczystym. W dziejach radiowej nagrody Polacy jednak nie dominują, choć to pianista z naszego kraju zdobył ją jako pierwszy.

Laureaci nagrody Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurków

W Konkursie Chopinowskim w 1927 roku, wygranym przez Rosjanina Lwa Oborina, najlepsze mazurki zagrał reprezentant Polski Henryk Sztompka. Pięć lat później sprawa przynależności narodowej laureata była bardziej skomplikowana. Nagrodę za mazurki odebrał zwycięzca konkursu Aleksander Uniński. Na stronie Konkursu Chopinowskiego czytamy o tym pianiście:

"pochodzący z rodziny polsko-rosyjsko-ukraińskiej, w Polsce uważany jest za pianistę rosyjskiego lub amerykańskiego, w Rosji - za polskiego. Będąc uczestnikiem Konkursu Chopinowskiego w 1932 roku podawał się za bezpaństwowca; zmarł jako obywatel Stanów Zjednoczonych".

W 1937 roku sytuacja z nagrodami powtórzyła się – wyróżnienie za mazurki powędrowało do złotego medalisty konkursu Jakowa Zaka z Rosji. Prof. Piotr Rytel w sprawozdaniu z konkursu napisał: "Mazurki, owe tak najbardziej polskie mazurki Chopina, najlepiej, jak się okazuje, zrozumiał, odczuł, grał pan Jakow Zak".

To nie koniec podwójnych nagród. Kolejny konkurs, który ze względu na wojenną przerwę odbył się dopiero w 1949 roku, wygrała Polka Halina Czerny-Stefańska (ex eaquo z Rosjanką Bellą Dawidowicz), uhonorowana ponadto właśnie laurami za najlepsze wykonanie mazurków. Na kolejną taką nagrodę Polacy musieli czekać 26 lat.

Najlepsze konkursowe mazurki w podczas V, VI, VII i VIII odsłony pianistycznych zmagań zagrali Chińczyk Fu Cong (1955), Ukrainka Irina Zaricka (oprócz tego laureatka II nagrody konkursu i zdobywczyni nagrody Towarzystwa im. Fryderyka Chopina za najlepsze wykonanie poloneza w 1960 roku), Argentynka Martha Argerich (także zwyciężczyni konkursu w 1965 roku) i Amerykanin Garrick Ohlsson (laureat I nagrody Konkursu Chopinowskiego w 1970 roku).

W 1975 roku wyróżnienie za mazurki znów przyznano Polakowi. Był nim Krystian Zimerman, sensacja IX Konkursu Chopinowskiego, który ponadto wygrał wówczas I nagrodę oraz najlepiej ze wszystkich zagrał poloneza. Pięć lat później Polka Ewa Pobłocka musiała podzielić się laurami za mazurki z Wietnamczykiem Dang Thai Sonem, zwycięzcą konkursu w 1980 roku.

Ostatnim w XX wieku pianistą nagrodzonym za mazurki był reprezentant Francji Marc Laforêt, zdobywca Srebrnego Medalu na Konkursie Chopinowskim w 1985 roku. Potem nastąpiła trwająca aż 20 lat przerwa, której tłem był pewien kryzys konkursu. W latach 1990 i 1995 jury postanowiło nie przyznawać nie tylko wielu specjalnych wyróżnień, ale nawet pierwszych nagród. W 2000 roku zdecydowano się wyłonić zwycięzcę tylko dlatego, że obawiano się obniżenia rangi konkursu.

Sytuacja została przezwyciężona pięć lat później i to w naprawdę wielkim stylu, gdy polski pianista Rafał Blechacz triumfował nie tylko w dziedzinie mazurków. Entuzjastyczny ton notki na stronie konkursu mówi sam za siebie:

"Rafał Blechacz - z tym nazwiskiem wiążą się niezapomniane emocje XV Konkursu Chopinowskiego. Polski artysta stał się najbardziej utytułowanym pianistą w historii Konkursu, zdobywając nie tylko I nagrodę, ale też wszystkie nagrody specjalne (za najlepsze wykonanie mazurków, poloneza oraz koncertu), ponadto nagrodę ufundowaną przez Krystiana Zimermana za najlepsze wykonanie sonaty oraz nagrodę publiczności".

W kolejnych latach idiomatyczność mazurków najlepiej zrozumieli obcokrajowcy: w 2010 roku Rosjanin Daniił Trifonow (zarazem laureat III nagrody konkursu), a w 2015 roku urodzona w Singapurze amerykaśka pianistka Kate Liu (także zdobywczyni III miejsca).

W 2021 roku wyróżnienie za mazurki wędruje znowu do reprezentanta Polski. To Jakub Kuszlik, który jest także (ex aequo z Japonką Aimi Kobayashi) laureatem IV nagrody XVIII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

Nagrodę za najlepsze wykonanie Chopinowskich mazurków prezes Polskiego Radia wręczy podczas Koncertu Laureatów 21 października 2021 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie.

mc