Ksiądz Jerzy Popiełuszko został porwany przez funkcjonariuszy SB 19 października 1984 roku, podczas powrotu z Bydgoszczy do Warszawy. Oficjalna wersja zdarzeń mówi, że funkcjonariusze brutalnie pobili księdza, po czym wrzucili go do Wisły w worku obciążonym kamieniami. Bezpośredni mordercy zostali skazani w 1985 r.: Grzegorz Piotrowski na 25 lat więzienia, Leszek Pękala na 15 lat i Waldemar Chmielewski na 14 lat. Wiceszef IV Dep. MSW płk Adam Pietruszka usłyszał wyrok 25 lat za podżeganie do zabójstwa. 

Do Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej trafiły niedawno kolejne materiały ws. tego zabójstwa. To setki stron zeznań oskarżonych i świadków, protokoły eksperymentów, okazań, wizji lokalnych, a także materiały rzeczowe, które powstały w toku śledztwa i procesów jego zabójców m.in. w Sądzie Wojewódzkim i w Prokuraturze Wojewódzkiej w Toruniu oraz w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. Wśród dowodów rzeczowych znajduje się m.in. marynarka kierowcy księdza Popiełuszki - Waldemara Chrostowskiego, którą nosił w noc zabójstwa. Są także osobiste kalendarze księdza z odręcznymi wpisami i jego skorowidze teleadresowe. Ponadto w Archiwum IPN znalazły się odtajnione przed kilkoma miesiącami dokumenty Biura Operacyjnego Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej.

- Byłem wyśmiewany za ustalenia mówiące o tym, że księdza Jerzego Popiełuszkę po porwaniu przejęła inna grupa funkcjonariuszy służb PRL. Już niekoniecznie podlegających pod Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, ale pod struktury Wojskowej Służby Wewnętrznej. W procesie toruńskim znajdują się też wątki wskazujące na to, że ksiądz miał być dowieziony do Kazunia i tam przetrzymywany - zauważył Andrzej Witkowski.

Prokurator stwierdził, że zabójstwo kapelana "Solidarności" i późniejszy proces oskarżonych o to funkcjonariuszy był sterowane z góry, prawdopodobnie z gabinetu Czesława Kiszczaka. Nie wykluczył też, że inne osoby będące ówcześnie na szczytach władzy mogły być w to zaangażowane. - Wszystkie zasady procesowe zostały złamane. Wpływanie na świadków, stosowanie środków farmakologicznych, nie wyznaczenie obrońców podejrzanym - wyliczał gość Polskiego Radia 24.

Zapraszamy do wysłuchania całej audycji. 

Gospodarzem programu był Tadeusz Płużański. 

Polskie Radio 24

--------------------------------

Data emisji: 27.10.18

Godzina emisji: 16.35

Tekst nosił znamienny tytuł: "Lekcja na darmo" a jego autorem był warszawski korespondent "Izwiestii" - Leonid Toporkow. Wcześniej pracował dla moskiewskiej gazety m.in. w Rumunii i Jugosławii. Do stolicy PRL przyjechał po śmierci Leonida Breżniewa (czyli po 10 listopada 1982 r.). 

Toporkow pisał w swoim artykule, że całkiem niedawno w żoliborskim kościele św. Stanisława Kostki "wojujący ksiądz Popiełuszko zwrócił się do amnestionowanych [opozycjonistów] z zawołaniem, którego sens brzmi tak: "odpoczęli – pora brać się za sprawę. Tylko z większą werwą i sprytem niż poprzednio. Przede wszystkim nie bać się". Sam ksiądz, sędzia wszystkiego, nie boi się. Przekształcił swoje mieszkanie w skład nielegalnej literatury, blisko współpracuje ze zdeklarowanymi kontrrewolucjonistami. Z ambony czyta jakby nie kościelne kazania, a ulotki napisane przez [Zbigniewa] Bujaka, z których aż bije nienawiścią do socjalizmu".

Dalej Toporkow cytuje m.in. słowa generała Wojciecha Jaruzelskiego na temat zagrożonego bezpieczeństwa kraju i atakuje polski kościół (zwłaszcza hierarchów) za tolerowanie działań księdza Popiełuszki i jak sam to ujmuje: podobnych jemu "duchownych".

Toporkow dwa dni po publikacji tekstu pojechał do… Włocławka. Oficjalnie był w delegacji zagranicznych dziennikarzy (ich lista znajduje się w Archiwum IPN), którzy byli akredytowani na dożynki centralne w Radziejowie, w niedzielę 16 września 1984 r. Nie wiadomo do końca, czym Toporkow zajmował się podczas pobytu we Włocławku. Z dokumentów wynika jedynie, że nie przydzielono mu żadnego tłumacza ze Służby Bezpieczeństwa (co uczyniono na przykład w przypadku dziennikarzy z USA, Niemiec, Francji czy Japonii).

Tekst Toporkowa jednak to nie jedyny sowiecki ślad w sprawie uprowadzenia i śmierci księdza Jerzego Popiełuszki.

Wyjaśnienia generała

10 października 1990 r. podczas śledztwa dotyczącego kierowania uprowadzeniem i zabójstwem księdza Popiełuszki, prowadzonego po zatrzymaniu generałów: Władysława Ciastonia i Zenona Płatka, na wątek kontaktów Departamentu IV MSW z KGB natrafił prokurator Andrzej Witkowski.

W korespondencji mailowej z Polskim Radiem potwierdza, że pierwsze informacje na ten temat pojawiły się już podczas przesłuchania jednego z podejrzewanych wówczas generałów. W drugiej połowie 1984 r., ale jeszcze przed uprowadzeniem księdza Popiełuszki, według Witkowskiego kontakty sowieckich "opiekunów" z ich kolegami z PRL-owskiego resortu spraw wewnętrznych stały się częstsze niż dotychczas.

- Znam dobrze Jewgienija Siemaszkę – wyjaśniał podczas przesłuchania Zenon Płatek – pracownika KGB, był on oficjalnym rezydentem KGB w Warszawie przy ambasadzie radzieckiej. Mieli [oni] przydzielony oficjalny samochód z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Nazwisko [Eugeniusz Pietrowicz] Michajłow też jest mi znane, był on przełożonym Siemaszki. Właśnie Siemaszko miał oficjalne kontakty z Departamentem IV, wiem (...), że miał kontakty jeszcze z innymi Departamentami MSW. Przychodził on [do nas] przynajmniej raz w tygodniu i odwiedzał mnie, [Adama] Pietruszkę [Zbigniewa] Jabłońskiego, [Eugeniusza] Mirowskiego [a] z naczelników [wydziałów Departamentu IV] odwiedzał [też Grzegorza] Piotrowskiego. Nieraz mi donoszono, że Piotrowski pił z nim wódkę i mieli swoje konszachty. Przynajmniej dwukrotnie zwracałem Piotrowskiemu uwagę, że on nie powinien kontaktować się z tym pracownikiem, bo od tego jest dyrektor [departamentu] lub jego zastępca. Mówię w tej chwili o sytuacji z 1984 r.

Według generała Płatka, Siemaszkę (który chodził gdzie chciał i "rządził") interesowała przede wszystkim działalność kościoła katolickiego w PRL.

- Raziło go to – wyjaśniał Witkowskiemu Płatek – że kościół ma tak dużą władzę, a księża mówią, co chcą i burzą społeczeństwo. Mówił, że powinno się z tym coś zrobić, raziły go kazania księdza [Mieczysława] Nowaka, [księdza Jerzego] Popiełuszki, wystąpienia biskupa [Ignacego] Tokarczuka. Radził, aby robić księżom procesy, przede wszystkim tym, którzy tak występowali, naciskał [na to] w rozmowie [ze mną]. Nie wiem, jakie tematy mógł mieć Siemaszko z Piotrowskim. Sądzę, że były to bardziej szczegółowe rozmowy, bo ja mówiłem [z nim] oględnie.

Rzecz charakterystyczna: Płatek zapamiętał, że wizyty "opiekunów" z KGB nasiliły się w w końcu września 1984 r., czyli na niespełna kilka tygodni przed uprowadzeniem księdza Popiełuszki. Z kolei 20 października (czyli dzień po porwaniu, kiedy losy kapelana "Solidarności" nie były jeszcze znane) Siemaszko "przyszedł z rana" do Departamentu IV i wypytywał Płatka: "A jak wy, towarzyszu, myślicie, a kto to mógł zrobić? Gdzie on może być?"

Podczas przesłuchania Płatek powiedział też prokuratorowi Witkowskiemu o wizytach funkcjonariuszy MSW w Związku Radzieckim. Miały one miejsce zarówno w 1983 jak i 1984 roku. Jeździł tam (poza samym Płatkiem) m.in. Grzegorz Piotrowski i Adam Pietruszka (skazani później w tzw. procesie toruńskim). Pietruszka – według słów Płatka - "chwalił się, że poznał [Wiktora] Czebrikowa, szefa KGB. Chwalił się, że było tam [w Moskwie] jak w świątyni, [bo] przyjechał [stamtąd] zachwycony".

Najbardziej interesujący jest jeszcze jeden fakt: otóż intensywne wizyty "opiekunów” z KGB zakończyły się w MSW z chwilą zatrzymania na początku listopada 1984 r. pułkownika Adama Pietruszki – ostatniego z czwórki podejrzewanych o udział w uprowadzeniu i zabójstwie księdza Popiełuszki.

Akredytacje dziennikarzy na proces toruński

Proces czterech byłych wysokich rangą funkcjonariuszy MSW miał się rozpocząć w końcu grudnia 1984 r. Na salę Sądu Wojewódzkiego w Toruniu wchodziła na kolejne rozprawy specjalnie wyselekcjonowana publiczność. Poza adwokatami, pełnomocnikami oskarżycieli posiłkowych, duchownymi i sporą grupą funkcjonariuszy resortu (w cywilu i incognito) władze zdecydowały się na rzecz w PRL do tej pory rzadko spotykaną: wyrażono mianowicie zgodę na spory udział w całym procesie zarówno polskich jak i zagranicznych dziennikarzy.

Na żadnej z rozpraw nie pojawił się Leonid Toporkow. Przepustki do sali toruńskiego sądu otrzymali za to jego trzej koledzy z TASS (czyli Rosyjskiej Agencji Prasowej). Byli to: Anatolij Szapowałow, Michaił Tretiakow i Aleksander Potiomkin. (Nawiasem mówiąc: artykuł pierwszego z nich można było znaleźć w polskiej prasie jeszcze w 2009 r. Był to obszerny wywiad z aktorem Stanisławem Mikulskim na temat serialu "Stawka większa niż życie").

Co ciekawe – jak wynika z dokumentacji związanej z przebiegiem procesu w Toruniu – przedstawiciele TASS nigdy nie przebywali na sali sądowej razem. Każdy z nich uczestniczył w innych rozprawach. No i rzecz najważniejsza: przepustki o numerach: 30-32 (którymi posługiwali się rosyjscy dziennikarze) po zakończeniu wyjaśnień Grzegorza Piotrowskiego (czyli od 11 stycznia 1985 r.) były używane już przez inne osoby. Konkretnie: przez Polaków. Rosjanie od tego momentu procesu (jak wynika z zachowanych dokumentów) na sali sądowej w Toruniu już się nie pojawiali…

Z kolei Toporkow przestał być warszawskim korespondentem "Izwiestii" dopiero w drugiej połowie 1989 r. Wrócił do Moskwy. W 1992 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł pięć lat później.

- W miarę normalnego rozwoju sprawy – stwierdza po latach prokurator Andrzej Witkowski - na pewno zaplanowałbym i dążył do przesłuchania redaktora moskiewskich "Izwiestii" Leonida Toporkowa. Służbowi przełożeni nie dali mi jednak takiej sposobności, odsuwając mnie od dalszego prowadzenia śledztwa.

Podczas pisania tekstu korzystałem z materiałów archiwalnych IPN oraz tłumaczenia tekstu Toporkowa autorstwa Agaty Marcinkowskiej.

Piotr Litka

Trzy i pół strony odręcznych zapisków. Pismo równe i w miarę czytelne. To relacja, której kopię przechowuje Archiwum Ośrodka Dokumentacji Życia i Kultu Bł. Ks. Jerzego Popiełuszki w Warszawie. 

Jej autorem jest nieżyjący już Henryk Laskowski – płetwonurek z Warszawy, w 1984 r. jeden z funkcjonariuszy stołecznego Wydziału Antyterrorystycznego. Tekst napisał własnoręcznie. Nie wpisał jednak daty. Prawdopodobnie relacja powstała już po wyroku w "procesie toruńskim" (7 lutego 1985 r.).

Ja, niżej podpisany

Laskowski zatytułował swój tekst urzędowo: oświadczenie. Jednak jego zapiski mają charakter niemalże dokumentalny. Wiernie opisują krok po kroku: w jaki sposób wyglądało wydobycie na powierzchnię zwłok księdza Jerzego i w jaki sposób przetransportowano je na sekcję.

Fragment oświadczenia Henryka Laskowskiego.

"Około godziny 17-tej – pisze Laskowski - (…) przy czwartym przęśle tamy włocławskiej wydobyłem zwłoki księdza Jerzego Popiełuszko. [Wcześniej] około godziny 14.00 [30 października 1984 r.] przerwano poszukiwania. Wnioskuję z tego, iż o tej porze został ksiądz odnaleziony".

W tym czasie cała ekipa poszukiwawcza pojechała na obiad. Laskowski został wezwany przez dowódcę poszukiwań na tamie, który wydał mu rozkaz wydobycia zwłok. Około godziny 16.30 Laskowski wszedł pod wodę razem z drugim płetwonurkiem z Łodzi, który po pewnym czasie wrócił na brzeg. Laskowski został sam.

Zobaczyłem przywiązany worek

Największym problemem było dla niego samodzielne wydobycie na powierzchnię ciała księdza obciążonego workiem z kamieniami. Tam czekały dwa pontony. Pomiędzy nimi rozłożono siatkę, na której zwłoki miały zostać odtransportowane do brzegu.
Laskowski dopiero za trzecim razem wypłynął na powierzchnię ze zwłokami. Udało mu się to dopiero wtedy, gdy odpiął swój tzw. pas balastowy, ważący ponad 6 kilogramów. Po wypłynięciu złożył ciało księdza na siatce, a sam podpłynął do brzegu.

"Po przebraniu się – pisał Laskowski – podszedłem do księdza, który leżał na wznak na trawie. Przy mnie technik wyjął [z sutanny] legitymację (…) i było tam napisane: Jerzy Popiełuszko. Ksiądz ręce miał związane linką, włożoną pomiędzy nogi i jednocześnie sznur przeprowadzono przez gardło tak, iż gdyby chciał się ruszać, to krtań by była przyciskana sznurkiem i musiałby się [on] udusić. Do tej linki, czyli do rąk i nóg, przywiązany był worek z kamieniami. Ksiądz miał ślady bicia na twarzy i rękach. Usta miał zamknięte. Dłonie jakby trzymały ten sznurek, [którym był związany]".

W kolumnie z księdzem do Białegostoku

Laskowski wspomina w swojej relacji, że po oględzinach zwłok na brzegu Wisły, otrzymał rozkaz przewiezienia odnalezionego ciała do Zakładu Medycyny Sądowej w Białymstoku. Dlaczego tak daleko? Planowano wówczas zorganizowanie pogrzebu w Suchowoli (rodzinnej parafii księdza, niedaleko Okopów, gdzie się urodził). Później, dzięki wstawiennictwu Bliskich (a zwłaszcza matki), pogrzeb odbył się w Warszawie. Księdza Jerzego pochowano obok kościoła pod wezwaniem św. Stanisława Kostki, gdzie pracował przez ponad cztery ostatnie lata swojego życia.

Do Białegostoku jechały dwa samochody: karetka, w której poza kierowcą podróżował Laskowski ze zwłokami księdza i pilotujący kolumnę fiat z dwoma funkcjonariuszami. Laskowski wspomina, że był uzbrojony i obawiał się, "że może nastąpić odbicie zwłok" księdza.

"Około godziny 19.30 – pisze Laskowski – wyjechaliśmy z tamy włocławskiej w stronę Płocka".

Do Białegostoku dotarli dobrze po północy. Około drugiej nad ranem zwłoki zostały zabezpieczone w jednej z lodówek białostockiego Zakładu Medycyny Sądowej.

Nikt go nie przesłuchał

Henryk Laskowski nie był przesłuchany w śledztwie prowadzonym w 1984 roku. Nie zeznawał też w tzw. procesie toruńskim ani w prowadzonych później m.in. przez pion śledczy IPN dochodzeniach. Zmarł w roku beatyfikacji księdza Popiełuszki.

W jednym z ostatnich zdań swojego oświadczenia napisał, że "tajemnicę jak to było naprawdę [z uprowadzeniem i śmiercią księdza] znają tylko oprawcy: kapitan Piotrowski i jego podwładni".

Piotr Litka/im