Historia

Bitwa pod Chocimiem. Rozejm, czyli zwycięstwo

Ostatnia aktualizacja: 02.09.2023 05:45
402 lat temu, 2 września 1621, rozpoczęła się bitwa pod Chocimiem. Oblężenie nadgranicznej twierdzy trwało ponad miesiąc i zakończyło się 9 października. Wojska reprezentujące trzy wielkie narody Rzeczpospolitej - Polaków, Litwinów i Rusinów - wspólnie odparły ponad dwukrotnie liczniejsze siły tureckie. 
Józef Brandt, Chodkiewicz pod Chocimiem, 1867, Muzeum Narodowe w Warszawie
Józef Brandt, Chodkiewicz pod Chocimiem, 1867, Muzeum Narodowe w WarszawieFoto: Domena publiczna/CC0

Niepewna równowaga 

W czasach ostatnich Jagiellonów państwo polsko-litewskie utrzymywało życzliwie neutralne stosunki z imperium osmańskim. Tym samym w tej części Europy utrzymywał się stan równowagi między Rzeczpospolitą, monarchią Habsburgów i państwem sułtanów.

- Stosunki Polski z Turcją na przestrzeni poprzednich ponad stu lat układały się dość dobrze. Formalnie podstawą stosunków polsko-tureckich był układ zawarty w roku 1533 pomiędzy sułtanem Sulejmanem Wspaniałym, jednym z najwybitniejszych władców tureckich, i Zygmuntem Starym. Utrzymywał on stan dość przyjaznego sąsiedztwa - oceniał profesor Henryk Wisner w audycji Andrzeja Sowy pt. "Dwa razy Chocim". 


Posłuchaj
27:51 dwa razy chocim____2826_00_iv_tr_0-0_10271444f57f7864[00].mp3 "Dwa razy Chocim" - audycja Andrzeja Sowy poświęcona dwóm bitwom pod Chocimiem. (PR, 1.11.2000)

 

Było ono możliwe dzięki temu, że napór turecki szedł w kierunku basenu Morza Śródziemnego, w stronę Węgier i Austrii.

- Były jednak dwa powody, które te stosunki zakłócały. Jeden to kozackie najazdy na Turcję, aż po zniszczenie floty tureckiej i dotarcie do przedmieść Stambułu. Drugi spór dotyczył tego, które z państw powinno decydować o wydarzeniach w księstwach naddunajskich, przede wszystkim w hospodarstwie wołoskim i mołdawskim - wskazywał historyk. 

Chocimska twierdza, stan z pierwszej ćwierci XX wieku. Fot.: Zbiory Specjalne, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie/dp Chocimska twierdza, stan z pierwszej ćwierci XX wieku. Fot.: Zbiory Specjalne, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie/dp

Kubeł zimnej wody pod Cecorą

Te przyczyny pogorszyły stosunki polsko-tureckie i doprowadziły do zbliżenia na linii Warszawa-Wiedeń. Równowaga w regionie została zachwiana. Między państwami rozpoczęła się półotwarta wojna podjazdowa, polegająca na przyzwoleniu obu stron na wzajemną grabież dokonywaną przez Kozaków z jednej i Tatarów z drugiej strony.

Do eskalacji konfliktu doszło na początku 1620 roku, kiedy skromne wojska polskie wkroczyły – pod dowództwem sędziwego hetmana Stefana Żołkiewskiego – do Mołdawii. Siły Rzeczpospolitej zostały zmuszone do odwrotu, na polu chwały poległ dowódca wyprawy. Klęska pod Cecorą była jak kubeł zimnej wody dla społeczeństwa Rzeczpospolitej.

Bitwa pod Cecorą, Cecora, Stanisław Żółkiewski
Klęska hetmana Żółkiewskiego pod Cecorą

- W roku następnym wyruszyła na Polskę wyprawa turecka dowodzona przez samego sułtana Osmana II. Rzeczpospolita, na szczęście, spodziewając się tej akcji, poczyniła stosowne działania – wskazywała prof. Jolanta Choińska-Mika w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika polska". 


Posłuchaj
05:36 cecora, chocim i pokoj z turcją___1643_01_iv_tr_0-0_11234791f57f3b7a[00].mp3 Cecora, Chocim i pokój z Turcją - audycja Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika polska". (PR, 18.04.2001)

 

Całością wojsk polsko-litewskich dowodził hetman Jan Karol Chodkiewicz i był to jedyny przypadek w dziejach Rzeczpospolitej, że na czele wyprawy składającej się z wojsk koronnych i litewskich stanął hetman wielki litewski. Chodkiewicz, opromieniony już wówczas zwycięstwem pod Kircholmem, dał się poznać jako jeden z najwybitniejszych wodzów Rzeczpospolitej w XVII wieku.

Długotrwałe oblężenie 

Na punkt zborny wybrano przygraniczną twierdzę Chocim. Zgromadziło się tam około 50 tys. żołnierzy, w tym znaczący oddział kozacki pod dowództwem hetmana Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego. Turcy nadciągnęli z armią posiadającą dwukrotną, a być może nawet trzykrotną, przewagę liczebną.

2 września 1621 roku rozpoczęło się długotrwałe oblężenie. Wróg, mimo przewagi liczebnej, nie był w stanie zdobyć dobrze przygotowanej do obrony twierdzy. Największy szturm turecki miał miejsce 15 września, ale został odparty. Poległ wówczas jeden z najbardziej doświadczonych wodzów osmańskich, Mehmed Karakasz. To znacząco wpłynęło na morale muzułmanów. Ale w obozie polsko-litewskim sytuacja wcale nie wyglądała lepiej. Choroby i głód dręczyły obrońców. Gorączka zmogła nawet królewicza Władysława. Na domiar złego 24 września zmarł hetman Chodkiewicz.

Umierający Chodkiewicz miał przekazać buławę hetmańską Lubomirskiemu. Fot.: Muzeum Narodowe w Krakowie/dp Umierający Chodkiewicz miał przekazać buławę hetmańską Lubomirskiemu. Fot.: Muzeum Narodowe w Krakowie/dp

- Doszło do sporu dotyczącego tego, kto powinien dowodzić. Oddziały litewskie domagały się, żeby dowództwo przejął obecny w obozie królewicz Władysław. Ten po pierwsze nie był do tego zdolny z powodu choroby, nie miał też doświadczenia. W rezultacie dowództwo przejął podczaszy koronny Stanisław Lubomirski – mówił prof. Henryk Wisner. 

Śmierć Chodkiewicza była poważnym ciosem dla morale obrońców, jednak mimo to obrona pozostawała skuteczna.

Jesień ratuje Rzeczpospolitą 

- Wobec pogarszającej się sytuacji aprowizacyjnej, ale także zdrowotnej, bowiem jesienne mołdawskie chłody bardzo mocno dawały się we znaki nieprzywykłym do tego rodzaju klimatu żołnierzom tureckim, sułtan zdecydował się podjąć rokowania pokojowe. Prawdę mówiąc, przyszedł on w samą porę: w obozie polskim nie było już żywności i prochu. Ponoć w tym momencie ocalała tylko jedna beczka prochu – dodawała prof. Jolanta Choińska-Mika. 

Rozmowy prowadzili ze strony polskiej Jakub Sobieski, ojciec późniejszego króla Polski, i Stanisław Żórawiński, kasztelan bełski, a ze strony tureckiej - wielki wezyr Dilaver Pasza. Rzeczpospolita uznała zwierzchność imperium osmańskiego nad Mołdawią i zobowiązała się wycofać wojska. Obie strony deklarowały też uspokojenie pogranicza. Rzeczpospolita miała powstrzymać Kozaków od wypraw łupieżczych na terytorium państwa osmańskiego, Turcja wziąć w ryzy Tatarów gnębiących Kresy. Granicę między państwami wyznaczać miał Dniestr.

bm

Czytaj także

Kamieniec Podolski – przedmurze chrześcijaństwa

Ostatnia aktualizacja: 18.08.2023 05:44
18 sierpnia 1672 roku wojska tureckie rozpoczęły oblężenie Kamieńca Podolskiego, najpotężniejszej warowni Rzeczpospolitej na kresach wschodnich, która w ciągu 200 lat oparła się 40 najazdom tureckim.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Husaria – najlepsza jazda świata

Ostatnia aktualizacja: 30.09.2014 06:00
Husaria przez 125 lat nie przegrała żadnej bitwy siejąc strach i panikę w szeregach wroga. Przełamywała wielokrotnie liczniejsze siły przeciwnika. Odegrała kluczową rolę w wielkich zwycięstwach pod Kircholmem, Kłuszynem, Chocimiem i Wiedniem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pokój w Karłowicach - koniec potęgi Turcji

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2017 06:08
Karłowice przypieczętowały wielkie zwycięstwo pod Wiedniem. Pokój zakończył 255 lat wojen polsko-tureckich. W chwili podpisywania paktu, oba państwa były już cieniami własnej potęgi.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Hodowem – zwycięskie husarskie Termopile

Ostatnia aktualizacja: 11.06.2023 05:50
Czterystu polskich husarzy i pancernych odparło atak 40 tysięcy Tatarów. Niemożliwe? A jednak. Wszystko wydarzyło się dokładnie 329 lat temu. Paradoksalnie, to jedno z najbardziej niezwykłych zwycięstw polskiej jazdy nie zostało odniesione dzięki szarżom, a dzięki ostrzałowi prowadzonemu z obwarowanych gospodarstw.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Prostkami i Tatarzy, którzy plądrowali Prusy

Ostatnia aktualizacja: 08.10.2023 05:38
Zwycięstwo nad wojskami szwedzkimi i brandenburskimi było całkowite, ale następstwem starcia był nie tylko sukces militarny. Po rozgromieniu przeciwnika sprzymierzone z wojskami litewskimi zagony tatarskie zaczęły niebagatelną grabież.
rozwiń zwiń