Skazana na tyrana

Maria Kalergis urodziła się 7 sierpnia 1822 roku w Petersburgu. Była córką generała hrabiego Fryderyka Karola Nesselrode – niemieckiego szlachcica w służbie rosyjskiej – i polskiej szlachcianki Tekli z Górskich. Rodzice Kalergis rozstali się rok po jej narodzinach, więc dziewczyna wychowywała się w Petersburgu w domu swojego stryja – Karola Nesselrode.

- Piękna, inteligentna i utalentowana, lecz nieposażna Maria (zwana w młodości Marią Polką) jako młoda 17-letnia dziewczyna została wydana za mąż za Greka w służbie rosyjskiej Jana Kalergisa. Człowieka szpetnego zewnętrznie, jak i mającego charakter spaczony demonem zazdrości – opowiadał historyk prof. Andrzej Notkowski na antenie Polskiego Radia.

Związek nie był udany - już pół roku po ceremonii małżonkowie nie utrzymywali ze sobą kontaktu i mieszkali osobno. Winę za rozpad ich pożycia małżeńskiego ponosi Jan, który słynął ze swojego trudnego charakteru.

- Kalergis był znany ze swojej ogromnej zazdrości. Już w podróży poślubnej robił kobiecie wręcz dantejskie sceny i awanturował się w miejscach publicznych. W obronie Polki stawali nawet przygodni towarzysze ich podróży – mówiła historyczka dr Agnieszka Janiak-Jasińska w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Po rozstaniu z mężem szlachcianka zamieszkała w Warszawie. Nie uzyskawszy jeszcze rozwodu wdała się w romans z hrabią Aleksandrem Demidowem.

- Demidow był zakochany w Marii Kalergis i ze dwa lata chodził za nią, prosząc ją o ślub. Gdy okazało się, że rozwodu nie zaaprobuje ani jej ojciec, ani rodzina w Petersburgu, to kobieta zakończyła ten związek – opowiadała dr Agnieszka Janiak-Jasińska na antenie Polskiego Radia.

Kalergis jako kobieta fatalna

- Latem roku 1842 rozpoczął się jej długoletni burzliwy romans z Adamem Potockim. Jednocześnie poznał ją Cyprian Kamil Norwid, który nieszczęśliwie się w niej zakochał – mówił prof. Andrzej Notkowski w audycji "Maria Kalergis – dama europejskich salonów".

Związek Kalergis z Norwidem trwał bardzo krótko, jednak odcisnął wielkie piętno na życiu i twórczości poety. Artysta nigdy się nie ożenił, a w swoich dziełach zawierał krytyczne sądy o kobietach. Polka prawdopodobnie jest pierwowzorem postaci hrabiny Marii Harrys z tragedii Norwida "Pierścień wielkiej damy".

Pod koniec lat 40. Kalergis wyjechała do Paryża.

- Była mile widziana na dworze cesarza Francji Napoleona III. Przyjmowała na swoich salonach ludzi wielkich tamtej epoki: arystokratów, polityków, luminarzy literatury i sztuki – opowiadał prof. Andrzej Notkowski na antenie Polskiego Radia.

Kalergis – zgodnie z ówczesnym prawem – otrzymała od męża spory majątek, który umożliwił jej prowadzenie wystawnego życia, częste podróże i finansowanie wielu dziewiętnastowiecznych muzyków.

- Z jej mecenatu korzystał cały zastęp artystów: między innymi Ryszard Wagner. Właśnie dzięki niej doszło do wystawienia w Paryżu "Tannhäusera". Żeby mu pomóc, podobno sprzedała część swojej biżuterii. Nas interesuje głównie Stanisław Moniuszko. Przecież dzięki interwencji Kalergis u jej małżonka doszło do historycznej premiery "Halki" – mówił muzykolog i krytyk muzyczny Janusz Ekiert w audycji "Dwie Marie i Delfina". - Mało tego, pani Kalergis zorganizowała specjalny koncert na rzecz Moniuszki, który cieszył się niezmiernym powodzeniem i przyniósł 15 tysięcy rubli dochodu. Ta suma pozwoliła kompozytorowi spłacić długi i wybrać się do Paryża – dodał.

Przyjaciółka wielkich kompozytorów

Kalergis przyczyniła się do otwarcia Instytutu Muzycznego w Warszawie (obecnie Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina) oraz Towarzystwa Muzycznego – protoplasty dzisiejszej Filharmonii Warszawskiej. Sama była zresztą uzdolniona muzycznie - potrafiła świetnie grać na fortepianie, co pokazywała na swoich licznych koncertach.

- Jej gra ceniona była nie tylko przez Chopina, lecz także Liszta i Rubinsteina – opowiadała na antenie Polskiego Radia dr Agnieszka Janiak Jasińska.

Z największym polskim pianistą Kalergis była zresztą bardzo zaprzyjaźniona. Podobno to właśnie on nauczył ją grać na fortepianie.

Pod koniec lat 50. arystokratka zamieszkała w Warszawie. Była obserwatorką ówczesnych wydarzeń politycznych, w tym powstania styczniowego. Oficjalnie Kalergis nie angażowała się w nie, chociaż chodziły pogłoski mówiące o tym, że Polka pracowała jako rosyjski szpieg. Z powodu braku źródeł na ten temat prawdziwe zdarzenia prawdopodobnie na zawsze pozostaną tajemnicą. 

Po śmierci swojego pierwszego męża Kalergis wyszła za Siergieja Muchanowa – dyrektora rządowych teatrów warszawskich. Zmarła w 1874 roku i została pochowana na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.

jb

Józef Elsner zmarł 18 kwietnia 1854 roku. Jest znany głównie jako nauczyciel Fryderyka Chopina, ale zdołał zapisać się w polskiej historii także na wiele innych sposobów.

– Był Niemcem, trafił do Warszawy przez Wiedeń, Brno i Lwów i osiadł tu na wiele lat, do końca swego życia. Był bardzo czynnym, aktywnym współtwórcą kultury muzycznej na ziemiach polskich – mówiła prof. Barbara Przybyszewska-Jarmińska z Instytutu Sztuki w audycji Polskiego Radia z 2019 roku. – Być może zrobił dla niej więcej, niż ktokolwiek inny. Przypominam, że założył pierwszą uczelnię muzyczną w Warszawie, a także pierwsze wydawnictwo muzyczne wydające nuty.

Miłość do muzyki silniejsza niż medycyna

Jego ojcem był stolarz, a przy okazji również twórca instrumentów. To dzięki niemu Józef Elsner już w młodości zaczął pałać miłością do muzyki. Pierwsze szlify muzyczne zdobywał w parafialnym chórze. Przygodę kontynuował w trakcie nauki w gimnazjum we Wrocławiu. Już 1782 roku we wrocławskim kościele św. Wojciecha został wykonany jego pierwszy utwór. Był to motet "Ave Maria gratiae plena".

W 1788 roku rozpoczął studia lekarskie w Akademii Leopoldyńskiej we Wrocławiu. Tym samym poszedł za radą swoich rodziców, którzy wiązali jego przyszłość z medycyną. Józef Elsner zamierzał kontynuować studia w Wiedniu, ale w zrealizowaniu tego celu przeszkodziła mu ciężka choroba. Postanowił przewartościować swoje życie i od tej pory w całości poświęcił się muzyce.

Polak z wyboru

W 1791 roku zaczął grać jako skrzypek w orkiestrze teatralnej w Brnie. Niedługo później, w 1792 roku, po raz pierwszy udał się na ziemie polskie. Osiadł we Lwowie, gdzie został kapelmistrzem teatru. Swoje pierwsze libretta w tym okresie pisał jeszcze w języku niemieckim.

W 1795 roku nastąpił przełom w życiu Elsnera. Do Lwowa przyjechał Wojciech Bogusławski, który wywarł ogromne wrażenie na młodym kompozytorze. Dzięki niemu Elsner zainteresował się polszczyzną oraz zaczął komponować opery do słów Bogusławskiego. Inspirował się przy tym polską historią i muzyką ludową.

Elsner już do końca życia związał się z Polską. W 1799 roku wyprowadził się do Warszawy, w ślad za Bogusławskim, który otrzymał posadę dyrektora Teatru Narodowego. Józef Elsner kontynuował współpracę z Bogusławskim i przez następne 25 lat kierował operą w Teatrze Narodowym. Angażował się również na wielu innych polach kultury. W Warszawie należał do Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz wydawał pierwszy polski miesięcznik nutowy, publikowany w latach 1803-1805 "Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich".

190 lat temu Fryderyk Chopin po raz ostatni zagrał w Polsce

– Był przekonany, że język polski jest bardzo odpowiedni do komponowania muzyki. Napisał dwie rozprawy: o metryczności i rytmiczności języka polskiego oraz o melodii i śpiewie, w których pokazywał, że jest bardziej dogodny do pisania muzyki niż niemiecki – mówiła prof. Barbara Przybyszewska-Jarmińska w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

Nauczyciel Chopina

Elsner najbardziej jest znany ze swoich osiągnięć na polu dydaktyki. W latach 20. XIX wieku prowadził trzy szkoły muzyczne, w tym związaną z Uniwersytetem Warszawskim Szkołę Główną Muzyczną. Jego uczniem byli wówczas m.in. Oskar Kolberg i Fryderyk Chopin, którego talent Elsner określił na świadectwie szkolnym jako "szczególną zdatność" i "geniusz muzyczny".

O talencie nauczycielskim Elsnera świadczy fakt, że jego wychowankowie darzyli go szacunkiem i wspominali jego życzliwe podejście do nauki. Z Chopinem łączyły go związki wręcz przyjacielskie, a obaj muzycy wymieniali ze sobą listy po wyjeździe Chopina z Polski.

Józef Elsner zmarł 15 kwietnia 1854 roku w we własnym majątku Elsnerów pod Warszawą, który obecnie znajduje się w granicach miasta.

sa

Poziom eliminacji był bardzo wysoki i ostatecznie do konkursu zakwalifikowano nie 80, a 87 pianistów. Zdaniem przewodniczącej jury Katarzyny Popowej-Zydroń poziom konkursu powinien być w tym roku "nadzwyczajny".

Ekipa Dwójki zaprasza na XVIII Konkurs Chopinowski!
Będziemy tam razem z Państwem od koncertu inauguracyjnego aż po sam finał!
Transmisje, komentarze dwójkowych prowadzących, wywiady z uczestnikami i jurorami.
To wszystko na antenie Programu 2 Polskiego Radia! pic.twitter.com/haxoDEqPRU

— Dwójka - Program 2 Polskiego Radia (@RadiowaDwojka) September 30, 2021

XVIII Konkurs Chopinowski - zobacz serwis specjalny

16 Polaków

Do pierwszego etapu zakwalifikowano 16 Polaków. Podczas pierwszego dnia zmagań zagrają m.in.: Tomasz Marut, Szymon Nehring, Kamil Pacholec, Piotr Pawlak i Zuzanna Pietrzak.

Zobacz także:

• XVIII Konkurs Chopinowski w Polskim Radiu - transmisje, relacje i serwis multimedialny

Polskie Radio, patron medialny wydarzenia, zaprasza na relacje, wywiady, a przede wszystkim na bezpośrednie transmisje z przesłuchań oraz koncertów specjalnych, które wyemituje Dwójka - współorganizator Konkursu. Poświęcone mu pasma zaplanowały również: Polskie Radio Chopin oraz Jedynka, Trójka i Czwórka, a wszystkie audycje znaleźć będzie można w specjalnym serwisie multimedialnym konkurschopinowski.polskieradio.pl.

Podczas Koncertu Laureatów w czwartek 21 października w Teatrze Wielkim Operze Narodowej prezes Polskiego Radia Agnieszka Kamińska wręczy nagrodę za najlepsze wykonanie mazurków. Wyróżnienie to przyznawane jest przez publicznego nadawcę radiowego od I Konkursu - w 1927 roku.

dz