"Jesteśmy zobowiązani, żeby o tej tradycji pamiętać"

- Jesteśmy w wyjątkowym miejscu. To pierwszy budynek, który chcielibyśmy uczynić elementem ekspozycji skansenu w Parku Edukacyjnym w Branicach - powiedział Polskiej Agencji Prasowej wiceprezydent Krakowa Jerzy Muzyk podczas oględzin chałupy rodziny Waligórów. 

Dodał również, że przeniesione tam stare zabudowania wiejskie będą obrazować rozwój Krakowa i okolicznych wsi. Rada Konsultacyjna ds. Parku Edukacyjnego Branice zrobiła listę rankingową obiektów, które powinny znaleźć się w tym skansenie.

- To także jest element naszej bogatej historii, historii tych miejsc, które zostały włączone w obszar administracyjny Krakowa i współtworzą miasto. Jesteśmy zobowiązani, żeby o tej tradycji pamiętać – podkreślił wiceprezydent w rozmowie z PAP. - Bierzemy pod uwagę wartość historyczną danego obiektu, jego stan techniczny i możliwość relokacji, a także kwestie własnościowe, bo nie w każdym przypadku mamy klarowną sytuację czyli właścicieli gotowych odpowiedzieć na nasz wniosek – dodał.  

Wiceprezydent Krakowa Jerzy Muzyk powiedział PAP, że na terenie Parku Edukacyjnego Branice obok zabytkowej zabudowy powstanie także pawilon edukacyjny o powierzchni około tysiąca metrów kwadratowych. Będzie on nie tylko pełnił funkcje administracyjne, lecz także będzie miejscem spotkań. Skansen ma zostać otwarty w przeciągu dwóch lat. 

Ponad stuletni dom

Wiceprezes spółki Kraków Nowa Huta Przyszłości, która zajmuje się tworzeniem Parku Edukacyjnego Branice, Krzysztof Kuczmański poinformował PAP, że aktualnie badaniu poddawanych jest dwadzieścia budynków mieszkalnych i gospodarczych zlokalizowanych w czternastu miejscach Krakowa.

- W każdym z przeniesionych budynków będziemy akcentować i przedstawiać zwiedzającym jego historię – podkreślił Krzysztof Kuczmański.

Jednym z takich budynków jest dom należący do rodziny Waligórów, położony na Woli Justowskiej (jedna z dzielnic Krakowa) przy ulicy Nad Zalewem. Został wybudowany w 1898 roku i służył kilku pokoleniom.

- Przeżyłem w tym domu właściwie całe życie. Chodzi o to, by ta pamiątka nie została zniszczona, żeby kolejne pokolenia mogły zobaczyć, jak mieszkało się na wsi sto lat temu – powiedział PAP Stanisław Waligóra.

- Nas na pewno nie byłoby stać na utrzymanie tego domu. Jeśli będzie zabrany stąd, zadbany, będzie można odwiedzać skansen, posiedzieć, powspominać. Na pewno będzie nam wtedy miło – dodała Małgorzata Waligóra.

Drewniana chałupa z końca XIX wieku należąca do rodziny Waligórów z Woli Justowskiej to jeden z obiektów, który ma trafić do Parku Edukacyjnego Branice. We wtorek odbyły się oględziny zabytkowego kompleksu zabudowań. https://t.co/bW0oWfrPN1

— TVP3 Kraków (@TVP3Krakow) July 20, 2021

W skład całego oglądanego kompleksu zabudowań wchodzą: chałupa z częściami gospodarczymi, szopa i stodoła z chlewikiem.

Prapradziadek właściciela Maciej Waligóra był wójtem Woli Justowskiej - przyczynił się do założenia szkoły powszechnej i kółka rolniczego, które ma ponad 140 lat i wciąż prosperuje. Jego syn - Karol Waligóra - także był wójtem, a w latach 30. XX wieku posłem na Sejm.

- Utrzymanie takiego zabytku przekracza nasze możliwości finansowe i dlatego postanowiliśmy przekazać dom do skansenu. Moim marzeniem jest, by kiedyś powstała replika domu. Nie wyobrażam sobie, żeby było tu puste miejsce – powiedział PAP Maciej Waligóra.

Beczki, wozy i sprzęt do wypiekania chleba

Specjaliści podczas prowadzonych obecnie badań sprawdzają stan zachowania budynków, w tym ich elementy konstrukcyjne, czyli fundamenty, ściany, stropy, pokrycie dachowe, a także dokonują oceny mykologicznej. Obejmuje ona rozpoznanie zagrożenia, jakie stanowią wilgoć, grzyby, pleśń i owady. Obiekt musi zostać szczegółowo zinwentaryzowany i dlatego sporządzana jest jego dokumentacja fotograficzna i rysunkowa. 

Badaniem obiektów zajmuje się inżynier Marek Fijałkowski. 

- Dokonujemy oględzin pod względem konstrukcyjnym. Musimy ocenić, w jakim stopniu przenosiny mogą zaszkodzić danemu obiektowi, czy da się go przenieść w całości, czy niektóre elementy muszą być dodatkowo zabezpieczone albo wymienione – powiedział w rozmowie z PAP Marek Fijałkowski.

Sercem Parku Edukacyjnego Branice będzie skansen składający się z jedenastu zagród oraz karczmy i kościoła.

Kolejnym etapem przygotowań do utworzenia muzeum, będzie wycenienie wartości poszczególnych budynków, a także opracowanie kosztorysów obejmujących między innymi dokumentację projektową związaną z rozbiórką i rekonstrukcją obiektów oraz wszelkie inne czynności, których celem będzie odtworzenie zabytkowych zabudowań w skansenie.

Pierwsze eksponaty zostały już pozyskane. W ich skład wchodzi między innymi wiejski drewniany wóz, ule, sprzęt do wypiekania chleba oraz beczki, które były częścią wyposażenia jednej z dawnych zagród w nowohuckich Zesławicach.

PAP/wos/ pat/jb

Badania "wyjątkowej wagi"

W ramach porozumienia podpisanego przez Muzeum Bitwy pod Grunwaldem oraz Muzeum Warmii i Mazur szczątki osób poległych w bitwie z 1410 roku zostały przekazane do badań Pomorskiemu Uniwersytetowi Medycznemu w Szczecinie. 

Materiał kostny został wydobyty z terenu kaplicy pobitewnej podczas badań wykopaliskowych prowadzonych przez archeologów w 1960, 1980 i 1982 roku. Znaleziono wówczas 39 594 kości i ich fragmentów o łącznej wadze 578,5 kilogramów. Przez ostatnie kilkanaście lat szczątki były przechowywane w magazynach Muzeum Warmii i Mazur. 

Według muzealników pojawienie się w ostatniej dekadzie nowych metod, technik laboratoryjnych i możliwości analiz naukowych powoduje, że będą to badania "wyjątkowej wagi".

- Fascynujące jest to, że będzie można wydobyć z tych kości DNA, co pozwoli określić nie tylko, na jakie choroby chorowali rycerze w tamtym czasie, ale też, jaką mieli dietę. Również i to, z jakich części Europy przybyli, bo wiadomo, że na przykład dieta śródziemnomorska różniła się od północnoeuropejskiej - powiedział Polskiej Agencji Prasowej dyrektor Muzeum Bitwy pod Grunwaldem Szymon Drej.

Na podstawie zachowanych czaszek naukowcy wykonają także rekonstrukcje twarzy rycerzy. 

- Będzie więc można spojrzeć Krzyżakowi w oczy - dodał Szymon Drej.

300 poległych

Historycy są przekonani, że materiał kostny wydobyty w trakcie wykopalisk przeprowadzonych na terenie ruin kaplicy pobitewnej należy głównie do osób, które walczyły po stronie zakonu. Budynek wzniesiono bowiem na polecenie wielkiego mistrza Henryka von Plauena w miejscu dawnego obozu krzyżackiego.

Archeolodzy natrafili tam na szczątki około 300 poległych. Chociaż szacuje się, że w bitwie po obu stronach zginęło kilka tysięcy osób, jak dotąd nie odnaleziono innych zbiorowych grobów. 

Muzealnicy przyznają, że mają na uwadze również "spokój doczesny" osób, które zginęły podczas największej bitwy średniowiecznej Europy. Dlatego po wykonaniu zaplanowanych badań kości nie wrócą już w kartonach do muzealnych magazynów, ale docelowo mają być złożone we wspólnej mogile.

Podczas badań szczątków będą dotrzymane wszelkie standardy etyczne dotyczące postępowania z tak zwanym materiałem kulturowo wrażliwym. W porozumieniu między muzeami zapisano, że po zakończeniu analiz "należy znaleźć im godne miejsce spoczynku i pochować z wszelkimi honorami w pobliżu historycznego pola bitwy, na przykład w krypcie kościoła parafialnego w Stębarku". 

PAP/mbo/dki/jb 

Niezwykłe znalezisko

Pragnąca zachować anonimowość osoba zwróciła się niedawno do Muzeum Vincenta van Gogha w Amsterdamie z prośbą o zbadanie autentyczności rysunku. Okazało się, że jest on rzeczywiście dziełem słynnego malarza. 

- Dość rzadko zdarza się, aby odkrywano nowy rysunek mistrza - powiedziała dyrektor muzeum Emilie Gordenker portalowi RTL Nieuws.

"Worn out" ma wymiary 48,8 na 30 centymetrów. Z informacji podanych przez muzeum wynika, że van Gogh wykonał rysunek, kiedy mieszkał w Hadze. W listach do swojego brata szczegółowo opisał, jak doszło do jego powstania. 

Słowiański gród w Chodliku istniał od VIII do X w. Otoczony był trzema wałami. Było to jedno z największych założeń obronnych okresu plemiennego. Obok znajdowało się kilka osad i cmentarzysk kurhanowych. W 2020 i 2021 r. archeolodzy przeprowadzili wykopaliska w jednym z miejsc wytypowanych podczas badań geofizycznych, które umożliwiają "zajrzenie" pod powierzchnię ziemi bez ingerencji fizycznej. Uwagę badaczy przykuły prostokątne w planie kształty, które ukazały się im na aparaturze badawczej.

"Chcieliśmy sprawdzić, czy na terenie grodu znajdował się zabudowa mieszkalna i zweryfikować naszą wiedzę dotyczącą końcowej fazy funkcjonowania założenia" - powiedział PAP dr Łukasz Miechowicz z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, który kieruje badaniami.

W trakcie prac badawczych prowadzonych w dwóch ostatnich sezonach archeolodzy odkryli kilkaset fragmentów naczyń glinianych oraz militaria (groty strzały oraz oszczepu), elementy stroju i ozdoby. Wśród tych ostatnich są wykonana z brązu zapinka pierścieniowata i lunula, czyli zawieszka o kształcie półksiężyca. Wykopano również ołowiany pionek do gry.

"Najbardziej intrygującym znaleziskiem jest jednak srebrna figurka antropomorficzna. Mierzy 5 cm wysokości. Postać ma splecione dłonie na wysokości klatki piersiowej lub coś w nich trzyma. Przedstawienie twarzy jest niestety nieczytelne, widoczne są za to wyraźnie zaznaczone palce stóp" - zrelacjonował dr Miechowicz.

Z informacji przekazanych przez badaczy wynika, że figurkę znaleziono na głębokości ok. 20 cm, na poziomie wczesnośredniowiecznej warstwy kulturowej. Na razie archeologom nie udało się ustalić, jakie było przeznaczenie tego unikatowego przedmiotu. Do tej pory nie znaleźli też podobnego zabytku w publikacjach na temat innych stanowisk archeologicznych z tego okresu.

Odkryte fragmenty naczyń ceramicznych pochodzą z VIII-X w., co potwierdziło wcześniejsze ustalenia archeologów dotyczących wieków założenia obronnego. Ich wielka liczba oznacza zdaniem dr. Miechowicza, że miejsce to tętniło życiem. Z kolei militaria odkryto u podstawy wału zewnętrznego.

"Zabytki te mogą być śladem akcji zbrojnych. Kotlina Chodelska jest bardzo silnie ufortyfikowanym mikroregionem osadniczym – znajdują się tu 4 położone bardzo blisko siebie grody, dodatkowe fortyfikacje w postaci wału podłużnego, krzyżowały się tu dwa ważne szlaki handlowe. Z pewnością było to miejsce bogate i stanowiło łakomy kąsek" - powiedział naukowiec.

W tym roku u podstawy wału w Chodliku archeolodzy znaleźli też dwa wczesnośredniowieczne denary. Zdaniem ekspertów pochodzą one z początku XI w. Do tej pory badacze uważali, że gród przestał istnieć w X w. "Wówczas osadnictwo przesunąć się miało kilka kilometrów na zachód w kierunku Wisły, gdzie na pewno w XI w. funkcjonowały grody i osady w Kłodnicy i Podgórzu. Nowe znaleziska monet dają impuls do badań nad zagadnieniem chronologii grodu w Chodliku i jej ewentualnego przesunięcia do XI w., tu liczymy także na wyniki datowań bezwzględnych metodą radiowęglową" – dodał Miechowicz. Do tej pory sądzono, że grodzisko w Chodliku przestało istnieć w momencie powstania państwa piastowskiego. Powód jego kresu do dziś pozostaje jednak zagadką. Być może przyczyniła się do tego katastrofa naturalna, być może zbrojny najazd.

Dzięki prowadzonym od 60 lat badaniom w Chodliku wiadomo, że gród był potężny i stanowił najprawdopodobniej najważniejszy punkt i centrum osadnictwa w regionie. Należy też do najstarszych tego typu obiektów na terenie historycznej Małopolski. W Kotlinie Chodelskiej znajdował się jeden z ważniejszych wczesnośredniowiecznych "węzłów" komunikacyjnych. Krzyżowały się tu dalekosiężne szlaki wiodące ze wschodu na zachód oraz z północy na południe – od dorzecza Bugu do Wielkopolski oraz szlak wiślany.

Ostatnie prace w Chodliki prowadzone były przy współpracy z członkami Towarzystwa Historycznego "Pasja". "Współpraca układa nam się rewelacyjnie, uważam, że wspólne inicjatywy archeologów oraz detektorystów przynoszą same korzyści" - ocenił szef wykopalisk.

Obecnie trwający projekt naukowy w Chodliku możliwy jest dzięki istnieniu terenowej stacji badawczej mieszczącej się w budynku dawnej szkoły podstawowej. Badacze prowadzą zbiórkę (https://zrzutka.pl/chodlik), która ma umożliwić wyremontowanie wiekowego budynku i zaadoptowanie go również na potrzeby muzealne i miejsce popularyzacji nauki.

PAP/mc