30 sierpnia 1997 zmarł Ernest Wilimowski, prawdopodobnie najwybitniejszy piłkarz w historii polskiej piłki nożnej. Postać kontrowersyjna ze względu na postawę po wybuchu II wojny światowej.

Świat usłyszał o nim 5 czerwca 1938 roku. Mecz 1/8 finału świata. Polska gra z Brazylią. Nie jest dobrze. Przegrywamy w pierwszej połowie 1:3. Wtedy na murawę wchodzi Ernest Wilimowski. Z nieodłącznym szelmowskim uśmiechem, rudą czupryną i odstającymi uszami nie sprawia wrażenia sportowego herosa. Dopóki nie zaczyna grać. W zaledwie 6 minut doprowadza do wyrównania wyniku. Spotkanie skończyło się wynikiem 6:5 dla Brazylii. Ostatnie trzy bramki padły w doliczonym czasie gry. Autorem jednej z nich był "Ezi".

Rekord nie do pobicia? 81 lat temu Wilimowski trafił dziesięć razy

Chłopak z Katowic

Ernest Wilimowski, a właściwie Ernest Otton Pradella, przyszedł na świat 23 czerwca 1916 w Katowicach. Rzeczpospolitej nie było wówczas na mapie Europy, była jeszcze tylko marzeniem walczących na frontach I wojny światowej polskich żołnierzy. Konflikt, który pochłonął prawie 40 mln ofiar, zabrał chłopcu ojca. Jego matka wyszła za polskiego urzędnika, Romana Wilimowskiego, i to jego nazwisko przyjął Ernest.

- Wychowywany w domu przez matkę, mówił raczej po niemiecku, doskonale władał śląską gwarą – podkreślał dr Marcin Wiatr w audycji Michała Nowaka "Piłkarze w trybach polityki - nie tylko o Erneście Wilimowskim".

Karierę rozpoczynał w FC Kattowitz. Klub miał charakter ściśle niemiecki, jego zawodnikami i kibicami byli głównie Niemcy. W 1933 roku "Ezi" zmienił barwy. Porzucił FC Kattowitz dla polskiego Ruchu Hajduki Wielkie (ob. Ruch Chorzów).

Chcieli go nawet w Brazylii

- W styczniu 1934 roku zaczął grać dla Ruchu. I to zaczął grać rewelacyjnie. Zdobył tytuł wicekróla strzelców – podkreślał dr Robert Gawkowski, historyk sportu.

Fantastyczny sezon dał mu przepustkę do kadry narodowej. W jej barwach wystąpił 22 razy, strzelił 21 bramek. Jednocześnie grał w Ruchu, z którym czterokrotnie zdobywał mistrzostwo kraju.

- Miałem szczęście chodzić na mecze z jego udziałem przed wybuchem II wojny światowej. Był to chyba najbardziej efektowny polski piłkarz – wspominał Bohdan Tomaszewski, komentator sportowy w reportażu "Legenda trwa".

Do legendy przeszły nie tylko jego osiągnięcia piłkarskie, ale też skłonność do nadużywania napojów wyskokowych. "Napiszcie, że tak gra alkoholik, niech to dotrze do Warszawy" miał krzyknąć do dziennikarzy po meczu Ruchu, w którym zdobył sześć bramek. Podobno to pod wpływem alkoholu miał zgodzić się na występowanie w lidze brazylijskiej. Do wyjazdu do Ameryki Południowej nigdy nie doszło. Wilimowski był zbyt cenny dla PZPN.

Decyzja, która zniszczyła legendę

Po wybuchu wojny Wilimowski podpisał Volkslistę. W 1940 roku wyjechał w głąb Rzeszy, by grać w tamtejszych klubach. "Ezi" utrzymywał, że nie znał się na polityce, chciał tylko grać, a w okupowanej Polsce rozgrywki ligowe były zabronione. W kadrze niemieckiej zagrał osiem razy, zdobył 13 bramek. Z TSV Monachium zdobył Puchar Niemiec.

"Zdrajca – nie do końca nie na miejscu"

Po zakończeniu II wojny światowej Wilimowski pozostał w Niemczech. W piłkę grał do 1959 roku. Zapytany przez Kazimierza Górskiego, dlaczego nie wrócił do kraju, miał odpowiedzieć: "bałem się". Przez propagandę PRL został właściwie zapomniany, jego nazwisko było pomijane. Nigdy nie odwiedził Polski. Na jego pogrzebie, zdaniem córki, zabrakło delegacji PZPN. Jak ocenić Wilimowskiego?

- My tu jesteśmy w Polsce, Armia Krajowa, walka podziemna, a on sobie tam gra w barwach niemieckich. A więc słowo "zdrajca" nie jest całkowicie nie na miejscu, ale niełatwo rzuca się to słowo – podkreślał Bohdan Tomaszewski.

Bez względu na ocenę moralną decyzji Wilimowskiego, nie sposób nie zgodzić się ze słowami autora serii "Encyklopedia Piłkarska FUJI", Andrzeja Gowarzewskiego: - Ponad wszelką wątpliwość był najlepszym polskim piłkarzem w historii. Być może, gdyby doszło do mistrzostw świata w 1942 roku, nie mówilibyśmy dziś o Pelem, ale właśnie o nim.

bm

27 sierpnia 1939 roku reprezentacja Polski w piłce nożnej rozegrała zwycięski mecz z reprezentacją Węgier, zakończony wynikiem 4:2. Rezultat spotkania był niespodzianką, ponieważ Węgrzy zaledwie rok wcześniej zdobyli wicemistrzostwo świata. Polacy na mistrzostwach świata w 1938 roku odpadli w pierwszej fazie rozgrywek, po emocjonującym meczu z Brazylią, zakończonym porażką 5:6.

90 minut pełne emocji

Zespoły spotkały się w słoneczne, niedzielne popołudnie na stadionie Stadionie Wojska Polskiego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, na którym na co dzień występowała Legia Warszawa. Mecz towarzyski z 27 sierpnia 1939 miał się okazać ostatnim spotkaniem polskiej reprezentacji w piłce nożnej przed wybuchem II wojny światowej.

Kibice tłumnie zmierzali na stadion. Na trybunach zasiadło 25 tys. ludzi, a wśród nich był Bohdan Tomaszewski, który wówczas był tenisistą Legii. Razem ze znajomymi z klubu poszedł na stadion i oglądał mecz, który wspomniał po latach w Polskim Radiu.

Spotkanie rozpoczęło się zgodnie z przewidywaniami, od dwóch szybko zdobytych bramek dla Węgrów, faworytów spotkania. – Nagle polska drużyna wpadła w jakiś trans. Wszyscy grali wspaniale, piłka od nogi do nogi, ataki bezustanne – opowiadał Bohdan Tomaszewski. Szalę meczu przechylił Ernest Wilimowski, który zdobył trzy bramki dla polskiej reprezentacji.

Posłuchaj wspomnień Bohdana Tomaszewskiego z meczu.

– Zagrał fenomenalnie. On przejeżdżał, dryblował tych znakomitych techników węgierskich, jak dzieci. Mijał trzech, czterech w drodze do bramki, a potem cudowne strzały tuż koło słupka – wspominał grę polskiego zawodnika słynny sportowy komentator.

Mecz na pokrzepienie serc

Ostatecznie spotkanie zakończyło się wysokim zwycięstwem polskiej reprezentacji, która pokonała Węgrów aż 4:2.

Wielu kibiców zgromadzonych na stadionie było żołnierzami, zmobilizowanymi w obliczu zbliżającej się wojny. Po meczu odśpiewali hymn narodowy, a następnie w euforii wbiegli na murawę boiska i ponieśli na rękach zwycięskich piłkarzy.

Kibice po wygranym przez Polskę meczu niosą na ramionach piłkarzy Władysława Szczepaniaka (na pierwszym planie) i Ernesta Wilimowskiego, 27 sierpnia 1939 (źr. NAC).

– To może najpiękniejszy mecz w historii polskiego futbolu. 0:2 z wicemistrzami świata, a potem 4 bramki z rzędu i gra pełna polotu, inteligencji, rozmachu, dalekie strzały, świetna obrona. Jak gdyby na pożegnanie tej przedwojennej Polski. Taka mogłaby być polska piłka nożna, gdyby nie wojna – podsumował Bohdan Tomaszewski.

sa

127 lat temu zaczęła się piłka nożna w Polsce. Wtedy właśnie, 14 lipca 1894 roku, we Lwowie, w piątek, o godzinie 17. rozpoczął się pierwszy i chyba najdziwniejszy mecz piłki nożnej. Oczywiście, moglibyśmy stwierdzić, że najdziwniejszym był mecz "pływacki" na stadionie Narodowym, zwany popularnie "Basenem Narodowym", 16 października 2012 roku, z Anglią - właściwie mecz, który się nie odbył. Jednak warto poczytać o tym pierwszym sprzed 127 lat, kiedy padła pierwsza bramka w historii polskiej piłki "kopanej", a jej strzelcem był Włodzimierz Chomicki.

Oczywiście, można sobie zadawać pytania, czy aby wcześniej nikt nie grał w piłkę nożną w Polsce, przecież musieli gdzieś trenować, przynajmniej dwie drużyny, musieli z kimś grać itd. Wszak pierwsze wzmianki o futbolu ludowym datowane są od pierwszej notatki o nim napisanej między 1174 a 1183, a pierwszy oficjalny mecz na świecie rozegrano w 1845 roku w Rugby w Anglii, a zasady gry określano podczas wspólnej umowy dwóch drużyn. Aspekt oficjalnego udokumentowania spotkania piłkarskiego miał także miejsce w historii tej sportowej dyscypliny w Polsce. To właśnie oficjalna notatka z tego meczu z 14 lipca 1894 roku czyni z niego historycznie pierwszym meczem piłkarskim w Polsce.

Tytuł artykułu sugeruje, że spotkanie to nie trwało według ustalonego czasu dwóch równych połówek meczu... i jest to trafne spostrzeżenie, bo mecz trwał jedynie 6 minut. Możemy się obecnie dziwić temu, ale przed meczem dwóch "Sokołów" - Sokoła Lwów i Sokoła Kraków - ustalono, że mecz trwa do strzelenia tak zwanej "złotej bramki". Organizatorom zależało na dwu rzeczach, by mecz został rozstrzygnięty wynikiem wygrany-przegrany oraz by nie trwał zbyt długo, bo zawodnicy obu "Sokołów" mieli jeszcze wiele innych zajęć sportowych i sprawnościowych. Trzeba nam wiedzieć, że te "Sokoły" były Towarzystwami Gimnastycznymi, dbającymi o właściwy rozwój fizyczny i sprawnościowy młodzieży z obszaru ówczesnej Galicji.

Informacje te podaje na swoich stronach Muzeum Historii Polski: "Pierwszy mecz piłkarski na ziemiach polskich, o którym mamy dokładniejsze informacje, odbył się 14 lipca 1894 roku we Lwowie, na II zlocie organizacji sokolich. Naprzeciw siebie stanęły drużyny z Krakowa i Lwowa. Zawodnicy obydwu zespołów ubrani byli w jednolite białe koszulki. Różnili się od siebie barwą spodenek: krakowianie przystąpili do meczu w granatowych, zaś lwowianie w popielatych. Spotkanie miało kuriozalny przebieg, trwało bowiem jedynie 6 minut. Wtedy to Włodzimierz Chomicki, uczeń II roku seminarium nauczycielskiego, zdobył jedyną bramkę, zapewniając zwycięstwo drużynie ze Lwowa. Chwilę później owo pokazowe spotkanie zostało zakończone ze względu na zbyt napięty program zlotu".

Szesnastoletni wówczas Chomicki tak relacjonował to niesamowite wydarzenie: "Drużyny po raz pierwszy występowały przed widownią, toteż gra od razu stała się nerwowa i chaotyczna. Kibice zupełnie nie rozumieli zasad gry, a sami zawodnicy starali się za wszelką cenę wkopać piłkę pomiędzy proporce wyznaczające bramkę przeciwnika. Była to wielka gonitwa za piłką… Mowy być nie mogło o tym, żeby się zatrzymać. Brawurowo odbiliśmy piłkę i zaczęliśmy ją kierować w stronę bramki naszych gości, którzy całą drużyną rzucili się jej bronić i wybijali nam piłkę jak tylko potrafili. Ja zostałem wyznaczony na lewe skrzydło (…). Stałem trochę w oddali od naszej grupy pod bramką krakowian, gdzie trwała piekielna kopanina. Nagle, z tego kotłowiska wyskoczyła piłka i poturlała mi się prosto pod nogi. Nie zastanawiając się długo, mocnym uderzeniem wybiłem piłkę, która poszybowała nad głowami zawodników obu drużyn i zupełnie niespodziewanie okazała się tuż przed krakowskim bramkarzem. Zdążył on podnieść ręce, było jednak za późno – piłka już go minęła". (cytat zaczerpnięty z artykułu Błażeja Dawidowicza na stronach RetroFutbol.pl)

Co ciekawe, plac gry zorganizowany był "w stylu angielskim", czyli o rozmiarach 100 na 120 metrów, a za branki służyły im rozstawione proporce... stąd wiemy, że bramki w rozumieniu dzisiejszym wtedy nie było. Może dlatego, w jednym z ówczesnych dzienników, napisano, że mecz pozostał nierozstrzygnięty. Na stronach Historia.org, Grzegorz Racinowski tak opisuje te pierwsze historyczne zdarzenia, będące początkiem piłki nożnej w Polsce: "Pierwszy mecz i gol wbrew pozorom nie wpłynęły jednak w wymierny sposób na rychły rozwój nowej dyscypliny sportu. Co prawda różne środowiska, począwszy od gimnazjalistów, a na dorosłych skończywszy spotykały się w celu rozgrywania spotkań, lecz nie miały one formalnego charakteru. Zanim tempo rozwoju piłki nożnej w Polsce przyspieszyło, minęło sporo czasu. Pierwszy klub nastawiony na futbol powstał w 1895 roku, gdy w Łodzi powołano do życia Touring Club, a rok później zdecydowano się na podobny krok w Legnicy".

Na "modę" tworzenia nowych organizacji sportowych do uprawiania tej dyscypliny, według Racinowskiego musieliśmy poczekać kilka lat. "Prawdziwie polskie kluby powstawały jednak nie w Prusach, a Galicji, gdzie w 1903 roku na przestrzeni kilku dni utworzono Lechię oraz Sławę Lwów, która z czasem przekształciła się w "Czarnych". Sporo w tym temacie działo się też w Rzeszowie i Krakowie, gdzie odpowiednio w 1905 i 1906 roku powołano do życia Resovię oraz Cracovię. Warszawa z kolei na pierwszy klub czekać musiała aż do 1907 roku, gdy na Agrykoli działalność rozpoczęło Warszawskie Koło Sportowe. Nie sposób nie wspomnieć też o takich klubach jak Śmigły Wilno, Pogoń Stryj, Junak Drohobycz czy Cresovia Grodno".

Tak oto miały się początki piłki nożnej w Polsce i aż trudno uwierzyć, że dyscyplina ta, tak nieporadna wtedy, stała się jedną z najbardziej podziwianych obecnie.

PP

Słynny włoski fizyk i jeden z pionierów radia w ten właśnie sposób zademonstrował użycie nowego urządzenia do przekazywania informacji. Wtedy jeszcze bez transmisji głosowej.

Marconi, zapalony żeglarz, wszedł na pokład holownika skąd relacjonował odbywające się regaty jachtowe w Kingston. Relacja odbywała się drogą radiową, a nadawane morsem zdania odbierano w stacji nadbrzeżnej i już telefonicznie przekazywano do redakcji gazety "Dublin Express". Wszyscy byli zachwyceni, a szczególnie dowódcy wojskowi, którzy widzieli w tych radiowych przekazach świetny sposób na komunikację między pływającymi jednostkami. Dość powiedzieć, że już w 1899 roku Royal Navy wyposażyło trzy okręty w sprzęt Marconiego i przy jego pomocy przekazywano sobie meldunki nawet na odległość 74 mil, czyli prawie 137 kilometrów.

Za swoje wynalazki telegrafii bezprzewodowej Marconi otrzymał w 1909 roku Nagrodę Nobla. O ile wielu "bawiło się"" w wynalazki przekaźników i odbiorników fal radiowych, tych na odległość, bo byli wśród nich Oliver Lodge czy Aleksander Popow, to Marconi najlepiej zadawał się rozumieć możliwości rozwoju tych technologii i jakie mogą osiągnąć znaczenie. Jego prace też były najbardziej zaawansowane technicznie. Stąd on pierwszy w 1897 roku otrzymał brytyjski patent 12 039, "Improvements in transmitting electrical impulses and signals and in apparatus there-for" ("Ulepszenia w przesyłaniu impulsów i sygnałów elektrycznych oraz aparatury do nich"). Już w 1895 roku przekazał sygnał na 2,5 kilometrową odległość, by w 1897 odległość tę zwiększyć do 15 kilometrów, a transmisja odbywała się przez Kanał Bristolski.

Jak podaje Encyklopedia PWN dalsze losy odkryć Marconiego nie wszystkim trafiały do wyobraźni: "Następnym krokiem było nawiązanie łączności przez Kanał La Manche, a 1901 postanowiono przekonać się doświadczalnie, czy uda się przesłać sygnał radiowy przez Atlantyk. Powszechnie zadawano sobie sprawę, że wynik tego eksperymentu przesądzi o skali doniosłości wynalazku radia. 12 grudnia 1901 ekipie Marconiego znajdującej się na Nowej Fundlandii w pobliżu Saint John’s udało się, za pomocą anteny uniesionej przez latawiec na wysokość 120 m, odebrać sygnał nadawany w równych odstępach czasu z Poldhu w Kornwalii. Nie wszyscy byli wówczas skłonni uwierzyć w ten sukces (np. Thomas Alva Edison sądził, że eksperymentatorzy padli ofiarą złudzenia)".

W następnych latach, szczególnie w okresie I wojny światowej, Marconi coraz częściej eksperymentował z falami krótkimi, coraz krótszymi, zauważając dalszy zasięg łączności, lepszą jakość sygnałów, ulegającą mniejszej liczbie zakłóceń. Te odkrycia jak żywo prowadziły do wykorzystywania radia jako medium, przy którym gromadziłyby się miliony słuchaczy na dużych obszarach globu. Taka wizja przekazu była wielkim marzeniem Marconiego... i tu docieramy do pierwszej prawdziwej transmisji radiowej - na żywo! - z wydarzenia sportowego. Przed tą sportową były już nadawane audycje radiowe jak choćby pierwsza transmisja radiowa z Metropolitan Opera w 1910 roku, a śpiewał sam Enrico Caruso, nazywany "Królem Tenorów".

Portal "Historia Sportu" tak relacjonuje fakt pierwszej transmisji radiowej: "W sobotę 2 lipca 1921 roku, w specjalnie zbudowanej i mogącej pomieścić ponad 80 tysięcy kibiców Boyle’s Thirty Acres w Jersey City, naprzeciwko sobie stanęli Jack Dempsey i Georges Carpentier. To byli dwaj zupełnie inni bokserzy. Dwa światy. Dwie różne wagi (mistrz Dempsey walczył w kategorii ciężkiej, a pretendent Carpentier w lekkiej). Wydarzenie to było ringowym zderzeniem Ameryki z Europą. Starciem wartym miliony dolarów. Francuz nie bał się wymian z cięższymi i silniejszymi pięściarzami. Promotorzy postanowili to wykorzystać i zorganizowali akcję marketingową, która przyciągnęła na trybuny 81 145 widzów. Ale prawdziwe rekordy padły w domach, salach teatralnych, kinowych i na publicznych placach, gdzie ustawiono radioodbiorniki. To tam gromadziły się tłumy kibiców, którym może i nie było dane na własne oczy obejrzeć walki w Jersey City, ale dzięki radiowej relacji »na żywo«, którą przeprowadził dziennikarz sportowy Andrew White, mogli poddać się towarzyszącym jej emocjom".

W Polsce natomiast, jak już informowaliśmy, "11 sierpnia 1929 roku na falach poznańskiej rozgłośni zrelacjonowano przebieg towarzyskiego spotkania Warty z holenderskim Philipsem Eindhoven. Poznaniacy wygrali 5:2, a mecz komentował Ludomir Budziński, student medycyny, później czołowy polski sprawozdawca".

PP

Tokio 2020 - SERWIS SPECJALNY

Pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie odbywały się atmosferze niepewnej tymczasowości. Dotyczyło to zwłaszcza Igrzysk w Paryżu, rozegranych w 1900 roku, które trwały aż pięć miesięcy. Towarzyszyło im wiele konkursów sportowych, które ostatecznie nie zostały zakwalifikowane jako olimpijskie. Nawet jednak pośród oficjalnych zdarzały się takie, które dzisiaj można by uznać co najmniej za niecodzienne. Oto niektóre z nich.

Strzelanie do gołębi

Ta konkurencja pojawiła się na Igrzyskach w Paryżu w 1900 roku. Strzelec miał za zadanie upolować jak największą liczbę gołębi, wypuszczanych z odległej o 27 metrów klatki. Mógł się pomylić tylko raz, drugi błąd skutkował dyskwalifikacją. Wygrywał ten, który zastrzelił najwięcej ptaków.

Zawody odbyły się w dniach 19-20 czerwca w Lasku Bulońskim. Pierwszego dnia zwyciężył Australijczyk Donald Mackintosh, który trafił 22 gołębie. Drugiego dnia zwycięzcą okazał się Belg Leon de Lunden z 21 trafieniami. W trakcie obu dni zawodów życie straciło niemal 300 ptaków.

Uczestnicy zawodów w strzelaniu do gołębi, od lewej: Maurice Fauré, Léon de Lunden oraz Donald Mackintosh. Foto: Wikimedia Commons/dp

Były to jedyne igrzyska, na których pojawiła się ta dyscyplina. Opór stawili obrońcy praw zwierząt, którzy wymogli jej skreślenie z listy olimpijskich sportów. Po latach zawody zostały wykreślone nawet z historii igrzysk. Powodem było wynagrodzenie, które otrzymali zwycięzcy, przez co konkurs nie spełniał jednego z ówczesnych kryteriów olimpijskich – nie był amatorski.

Wyjątkowe igrzyska w Paryżu

Igrzyska Olimpijskie w Paryżu w 1900 roku obfitowały w niecodzienne dyscypliny. Jedną z nich było pływanie z przeszkodami na dystansie 200 metrów. Zawodnicy musieli w tym czasie wspiąć się na słup, przepłynąć obok kilku łodzi, a następnie zanurkować pod nimi. Wszystko odbywało się w wodach Sekwany, dodatkową przeszkodą był zatem nurt rzeki. W konkursie zwyciężył Australijczyk Frederick Lane.

Na Igrzyskach Olimpijskich w 1900 roku zadebiutowało jeździectwo, ale w dość specyficznej formie. Konkurowano między innymi w skoku wzwyż oraz skoku w dal. W przypadku pierwszego sportu jeździec wraz z koniem musieli przeskoczyć belkę zawieszoną na odpowiedniej wysokości. Zwycięzcy, którymi zostali Włoch Gian Giorgio Trissino oraz Francuz Dominique Gardères, wraz ze swoimi wierzchowcami przeskoczyli wysokość 1,85 metra.

W przypadku skoku w dal jeździec i koń musieli pokonać basen wypełniony wodą. Z każdym kolejnym skokiem zwiększał się dystans. Konkurencja zakończyła się zwycięstwem Belga Constanta van Langhendoncka, który wraz z wierzchowcem przeskoczył odległość 6,1 metra.

Constant van Langhendonck na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu w 1900 roku. Foto: Wikimedia Commons/dp

Krokiet i jego odmiany

Inną z dziwnych dyscyplin, które zostały rozegrane w Paryżu był krokiet. Nie należy go mylić z krykietem – choć ten był obecny na igrzyskach tylko raz i również w 1900 roku – ani z popularną potrawą. Zawodnicy w tym sporcie muszą jak najszybciej przetoczyć kulę po boisku za pomocą drewnianego młotka. Trudność polega na tym, że piłkę należy przemieścić po kolei pomiędzy kilkoma bramkami niewielkich rozmiarów. Krokiet nie przyciągnął dużego zainteresowania, rywalizowali w nim wyłącznie francuscy gracze.

W następnych igrzyskach, rozegranych w 1904 roku w amerykańskim St. Louis, pojawiła się jego odmiana zwana roque. Dyscypliny różniły się przede wszystkim kijami, którymi przesuwano kulę. W roque młotek był krótszy, a jedno z jego zakończeń było wykonane z gumy.

Krokiet na Igrzyskach Olimpijskich w 1900 roku. Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

Protoplaści squasha

Podczas kilku pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich odbywały się zawody w dyscyplinach, które były protoplastami współczesnego squasha. W 1900 roku jedną z nich była pelota. To tradycyjna baskijska gra, w której należy odbijać piłkę od ściany za pomocą wiklinowej rakiety. Co ciekawe, na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu nie odbył się ani jeden mecz w pelotę. Jedynymi zgłoszonymi zawodnikami była para hiszpańskich oraz francuskich sportowców. Francuzi wycofali się przed rozpoczęciem konkursu, wobec czego Hiszpanie automatycznie zostali uznani zwycięzcami.

W tym czasie w Paryżu odbywał się również inny turniej w pelotę. Stawką za zwycięstwo była nagroda pieniężna, a ówczesny etos olimpijski podkreślał amatorstwo, dlatego też jego zwycięzcy nie zostali uznani za uczestników igrzysk.

Zawodnicy w pelotę w 1900 roku. Foto: Wikimedia Commons/dp

Z kolei na Igrzyskach Olimpijskich w Londynie w 1908 roku pojawiły się dyscypliny zbliżone do peloty. Były to rackets oraz jeu de paume. Pierwsza z nich bardzo przypomina pelotę oraz squasha, a druga jest zbliżona do tenisa – zawodnicy odbijają piłkę na korcie przedzielonym siatką.

Sporty linowe

Już na pierwszych nowożytnych igrzyskach olimpijskich, które odbyły się w 1896 roku w Atenach, pojawiła się dyscyplina polegająca na wspinaczce po linie. Sznur mierzył 15 metrów, a zwyciężał ten, kto wspiął po nim jak najszybciej. Dyscyplina pojawiła się pięciokrotnie na liście sportów olimpijskich, po raz ostatni w Los Angeles w 1932 roku.

Podobną historię miało przeciąganie liny, w którym rywalizowano na igrzyskach pięciokrotnie. Warto zaznaczyć, że do osiągnięcia awansu należało zwyciężyć z przeciwnikiem dwukrotnie. Pierwsze zawody w przeciąganiu liny rozegrano w 1900 roku, a ostatnie w 1920 roku w Antwerpii.

Przeciąganie liny na Igrzyskach Olimpijskich w 1900 roku. Foto: Wikimedia Commons/dp

Lacrosse i wyścigi motorówek

Sport, który jest protoplastą współczesnego hokeja, pojawił się na igrzyskach olimpijskich w 1904 i 1908 roku – za każdym razem wygrywała drużyna kanadyjska. Wywodzi się z gier rozgrywanych przez Indian zamieszkujących Amerykę Północną, a w swojej skodyfikowanej formie polega na rywalizacji dwóch drużyn na trawiastym boisku, które za pomocą trójkątnej rakiety starają się umieścić piłkę w bramce przeciwnika.

Najbardziej niecodzienną dyscypliną sportową jaka pojawiła się w historii igrzysk olimpijskich był jednak wyścig motorówek z Igrzysk Olimpijskich w Londynie w 1908 roku. Trasa liczyła pięć około dziewięciokilometrowych okrążeń, same zawody nie były jednak specjalnie ekscytujące, bowiem ówczesne łodzie motorowodne nie mogły osiągnąć dużych prędkości.

Konkurencja nigdy już nie została powtórzona, a igrzyska olimpijskie pozostały zawodami, w których zawodnicy rywalizują jedynie z wykorzystaniem siły własnych mięśni.

sa

To od jego nazwiska, podążając za jego pomysłami, od końca lat 80. XIX wieku, jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać słynne ogrody jordanowskie. Pierwszy powstał właśnie w 1889 roku na krakowskich Błoniach, zgodnie ze wzorem amerykańskim i był to pierwszy w Europie publiczny ogród zabaw i gier ruchowych dla dzieci do lat 15. Co ciekawe, nazwano go imieniem założyciela - Parkiem Miejskim im. dr Henryka Jordana.

W historii wychowania młodzieży na ziemiach polskich dr Jordan okazał się być pionierem wychowania fizycznego widząc w nim drogę do osiągania sukcesów i szczęśliwego życia - wszak mawiał: "Ciągle być poważnym i nieustannie pracować żaden człowiek nie zdoła. Zmęczone ciało wymaga odpoczynku, znużony umysł wymaga wytchnienia, a dusza pragnie wesołości, tego nastroju, który życie milszym nam czyni". W działaniu takim widział wyśmienitą profilaktykę zdrowotną, czyniąc z niej główny cel swoich starań: "Dawać zdrowie i radość poprzez gry w słońcu i na powietrzu".

Był znanym lekarzem ginekologiem i położnikiem. Na Uniwersytecie Jagiellońskim dwukrotnie był dziekanem Wydziału Lekarskiego. Kierował też Krakowskim Towarzystwem Ginekologicznym i Krakowskim Towarzystwem Lekarskim. Co ciekawe, pierwsze praktyki ginekologiczne i położnicze odbywał podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych, gdzie zetknął się z gimnastyką szwedzką dla kobiet i dziewcząt. Te amerykańskie doświadczenia ćwiczeń na świeżym powietrzu zaowocowały późniejszymi działaniami w Krakowie. Praktykę położniczą, oprócz otworzonej szkoły w USA, prowadził także w Anglii i Niemczech.

Do Polski wrócił w 1870 roku już jako ukształtowany lekarz i naukowiec. Po powrocie otrzymał polski dyplom doktora medycyny. Tytuł profesora zdobył w 1890 roku.

Był znanym publicystą medycznym. Jego książki, medyczne i popularyzatorskie, sięgnęły kilkunastu publikacji. Nie wszystkie dotyczyły spraw czysto medycznych: w 1893 zajął się problematyką społeczną w "Z naszych problemów socyalnych", w 1894 pisał o założeniach krakowskiego parku w "Miejski park w Krakowie", a w 1898 rozważał ważne problemy mieszkaniowe w "Towarzystwo tanich mieszkań dla robotników katolików w Krakowie".

Nieco pryncypialne stanowisko zajmował jednak wobec kobiet starających się o prawo do studiowania i pełnienia funkcji w zawodzie lekarza. Dr Jordan w tym względzie był przeciwnikiem równouprawnienia i głosował przeciwko przyjmowaniu kobiet na Wydział Lekarski. Po wielu latach możemy dostrzec jak bardzo mylił się w tym swoim osądzie. Na obronę doktora warto zauważyć, że w tamtych czasach kobiety nie miały choćby w części obecnych praw, na przynależny im szacunek musiały stoczyć jeszcze wieloletnie boje.

Natomiast nieomylnie widział w ćwiczeniach fizycznych dla młodzieży wspaniały mechanizm rozwoju fizyczno-psychicznego widząc w nich jeden z najważniejszych mechanizmów higienicznego życia. To dzięki jego działaniom wprowadzono w szkołach obowiązkowe lekcje gimnastyki, czyli późniejszy, tak dobrze nam znany WF. Tego wychowania fizycznego chciał także uczyć na Uniwersytecie. To m.in. także dr Jordan stał u podstaw zakładania Towarzystw Gimnastycznych "Sokół", tych samych, które na własnej "olimpiadzie" we Lwowie rozegrały pierwszy oficjalny mecz piłkarski w Polsce (pisaliśmy o tym niedawno).

Tych różnorodnych działań medycznych, sportowych, rekreacyjnych i społecznych w wykonaniu Jordana było bardzo dużo. Dość powiedzieć, że za jego przykładem w wielu polskich miastach zaczęły powstawać ogrody rekreacyjne, zwane właśnie jordanowskimi. Oprócz miast galicyjskich pojawiły się też w Warszawie, Płocku, Kaliszu, Lublinie, Katowicach, a w 1929 roku powstało nawet Towarzystwo Ogrodów Jordanowskich stymulujące ich działanie i powstawanie w wielu nowych miejscach.

Co ciekawe, w 1978 roku Filip Bajon nakręcił film w oparciu o część życiorysu Henryka Jordana - tytuł brzmiał "Zielona ziemia", a główną rolę zagrał Jan Pietrzak. Profesor Jordan zmarł 18 maja 1907 roku w Krakowie i pochowano go 20 maja na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Profesor Jordan zmarł 18 maja 1907 roku w Krakowie i pochowano go 20 maja na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Wspomnijmy tego wybitnego lekarza i propagatora zdrowego trybu życia... szczególnie dzisiaj, kiedy w dalekiej Japonii rozpoczęło się światowe święto sportu. Profesor Jordan cieszyłby się każdym naszym ćwiczeniem gimnastycznym - sprawmy mu tę radość.

PP