13 czerwca 1872 roku w Rudnikach koło Mościsk urodził się Jan Szczepanik, nauczyciel, wynalazca zwany "polskim Edisonem" oraz "galicyjskim geniuszem".

Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Krakowie pracował jako nauczyciel w podkrośnieńskich wsiach. Mimo że był samoukiem, stał się autorem ponad 50 wynalazków i kilkuset patentów technicznych z dziedziny fotografii barwnej, telewizji czy barwnego tkactwa.

Wybitny amerykański pisarz i podróżnik Mark Twain chciał nawet kupić prawa do patentu związanego z rewolucyjnymi zmianami wprowadzonymi przez Polaka w maszynie tkackiej. I choć mu się nie udało jednym z efektów spotkań wynalazcy i pisarza jest gobelin przedstawiający Twaina utkany maszynowo przez Szczepanika według własnego szkicu.

Szczepanik wprowadził nowe metody w dziedzinie fotowłókiennictwa (nanoszenia obrazu na materiał).

– Wynalazek ten był genialny – stwierdza Piotr Zarzycki. – Zachowało się wiele prac wykonanych przez niego tą metodą i jak się patrzy na prezydenta Mościckiego czy marszałka Piłsudskiego to nie mamy wątpliwości, że to jest ich podobizna. To była w tamtych czasach absolutna sensacja – dodaje.

Prekursor kolorowego filmu i kolorowej fotografii

W 1897 roku opatentował telektroskop, protoplastę dzisiejszej telewizji. Było to urządzenie do przesyłania na odległość ruchomego obrazu kolorowego wraz z dźwiękiem za pośrednictwem elektryczności.

Amerykański historyk telewizji Albert Abramson w swojej książce pt. "Elektronic Motion Pictures. A history of the Television Camera" wymienił nazwisko Polaka na czołowym miejscu wśród XIX-wiecznych wynalazców telewizji. Informacja o telektroskopie wzbudziła sporą sensację w ówczesnej prasie, ale projekt z przyczyn technicznych i finansowych nie został zrealizowany.

Znany na całym świecie

Ślub Jana Szczepanika, który odbył się w 1902 roku w Tarnowie, był olbrzymią sensacją.

– Podobno wszystkie urzędy były nieczynne, wszystkie sklepy były zamknięte. Ci, którzy przyjechali tego dnia z jakimiś interesami z prowincji do Tarnowa i chcieli załatwić coś w urzędach, nie mogli się nigdzie dostać, bo wszyscy urzędnicy byli na ślubie Szczepanika – wspominała w audycji Polskiego Radia nadanej w 1975 roku jego córka, Maria Szczepanik-Zboińska.

O jego wielkiej popularności świadczyły fakt, że w cukierniach sprzedawano wtedy ciastka szczepaniki, tak jak się sprzedaje napoleonki.

"Galicyjski geniusz" miał tysiące pomysłów, pracował m.in. nad łodzią podwodną, samolotem z ruchomymi skrzydłami, śmigłowcem z podwójnym układem wirnika, czy, jeszcze przed Ferdynandem von Zeppelinem, nad sterowcem. Jan Szczepanik zaprojektował karabin elektryczny, który w ciągu minuty mógł oddać kilkanaście strzałów.

Uratował życie królowi Hiszpanii

Światową sławę Polakowi przyniosła przede wszystkim kamizelka kuloodporna wykonana z jedwabnej tkaniny z cienkimi blaszkami stalowymi. Materiałem tym wyłożono wnętrze karety króla Hiszpanii – Alfonsa XIII – co uratowało mu życie w trakcie zamachu na jego osobę. W dowód wdzięczności udekorował on Szczepanika najwyższym hiszpańskim odznaczeniem państwowym. Propozycję otrzymania odznaczenia otrzymał też od cara Rosji Mikołaja II, jednakże w tym wypadku, z pobudek patriotycznych, odmówił jego przyjęcia. Zamiast orderu otrzymał więc złoty zegarek wysadzany brylantami.

Od 1902 roku Szczepanik był związany z Tarnowem. Swoje pracownie posiadał m.in. w Wiedniu, Berlinie i Dreźnie. Zmarł 18 kwietnia 1926 roku w Tarnowie.

mk

Ślusarz, konstruktor, wynalazca

Maybach urodził się w Heilbronn, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia (Niemcy), w lutym 1846 roku jako jeden z pięciorga braci. Już w wieku 10 lat został sierotą, a opieką nad nim i jego braćmi zajęła się dalsza rodzina. W szkole dostal stypendium dzięki dyrektorowi szkoły, który odkrył jego zdolności techniczne, rozwijał się właśnie w kierunku projektowania i budowania konstrukcji i wzornictwa przemysłowego.

Był ślusarzem, konstruktorem i wynalazcą wielu części silników samochodowych, a także tych powietrznych. W 1909 roku rozpoczął współpracę z Ferdynandem Zeppelinem nad konstrukcjami sterowców i silników do ich napędu.

Współpraca z Daimlerem

Dla młodego i niezamożnego chłopaka możliwość pracy zarobkowej była najważniejsza. Szczęście uśmiechnęło się do niego i w wieku 19 lat zdolności konstrukcyjne Maybacha, szczególnie w pracy przy silnikach stacjonarnych, zauważył młody przedsiębiorca Gottlieb Daimler i zatrudnił go na stanowisku głównego asystenta.

Dość powiedzieć, że funkcję tę Maybach pełnił aż do śmierci Daimlera w roku 1900. Współpraca tak wybitnych dwóch umysłów doprowadziła do szeregu wynalazków objętych patentami. Już w 1883 roku skonstruowali niewielki silnik napędzany ciężką naftą (ligroina), z osiągiem najpierw 750 obrotów na minutę, by później poprawić do 900 obrotów. Konstruktorzy opracowali trzy takie silniki i Maybach namówił Daimlera, by jeden z nich umieścić w konstrukcji, która pomimo małych bocznych kół podporowych określana jest pierwszym motocyklem - nazwano go "Reitwagen". Był to rok 1884.

Nowe wynalazki

Już w 1885 roku Maybach i Daimler skonstruowali silnik uważany przez historyków motoryzacji za prekursorski spośród nowoczesnych silników benzynowych. W tym samym roku stworzyli pierwszy gaźnik. Ten nowoczesny silnik, z pionowym cylindrem, został przez Daimlera nazwany "Standuhr" - co oznaczało po prostu "zegar dziadka", bo swoim wyglądem przypominał im zegar wahadłowy. Konstrukcja tego silnika, w kilku wersjach, w zależności od rozmiarów, instalowana była w różnych pojazdach. Jednym z nich okazała się być drewniany rower, który już bez żadnych wątpliwości można było nazwać pierwszym motocyklem.

Na motocyklu tym, poruszającym się z prędkością 12 km/h, Maybach w ramach testów przejechał trzykilometrowy odcinek z Cannstatt do Untertürkheim. Nieco większą wersję tego kompaktowego silnika zainstalowano w konstrukcji podobnej do samochodu. Całą konstrukcję nadzorował Maybach, a osiągi tego pojazdu dochodziły do 15 km/h. Silnik Maybacha i Daimlera, w odpowiednio przystosowanej wersji zainstalowali na łodzi o długości 4,5 metra, która z tym napędem osiągała prędkość 6 węzłów - 11 km/h. Łódź swoją nazwali "Neckar" - od nazwy rzeki płynącej przez Stuttgart, na której tę łódź testowali. Produkcja tych właśnie silników do łodzi stała się ich głównym przedsięwzięciem aż do końca XIX wieku i cieszyła się ogromnym uznaniem.

Pierwszy sterowiec z napędem spalinowym

Konstrukcje samochodowe, jak twierdzą historycy, były także rozwijane..., ale to Carl Benz nazwany został pierwszym konstruktorem samochodu. Panowie konkurowali ze sobą, nie stroniąc jednak od współpracy. Maybach zasłynął także, razem z Daimlerem, w konstruowaniu silników lotniczych. W 1888 roku skonstruowali pierwszy sterowiec z napędem spalinowym - oczywiście użyli do niego silnika własnej konstrukcji. Natomiast rok później zbudowali całkowicie od podstaw swój pierwszy samochód... poprzednia wersja z 1886 roku, oparta byłą na konstrukcji amerykańskiego dyliżansu. Konstrukcję swoją pierwszy raz publicznie uruchomili - Maybach i Daimler - na targach w Paryżu w październiku 1889 roku.

Na samochodowych stronach przedstawiciela marki Daimler-Benz znajdujemy bardzo ciekawe wprowadzenie do historii marki Maybach: "Od pierwszego współczesnego samochodu osobowego, przez sterowce, aż po najbardziej luksusowe auta na świecie - historia marki Maybach od ponad 100 lat związana jest z tym, co innowacyjne i ekskluzywne. I choć wielu osobom nazwa Maybach kojarzy się właśnie z tym, co najdroższe, najlepsze i często poza zasięgiem większości, tak bez wielu wynalazków i rozwiązań Wilhelma i Karla Maybachów, współczesna motoryzacja nie wyglądałaby tak, jak obecnie. Możliwe nawet, że ta współczesność nigdy by nie nadeszła".

Nowatorskie silniki samochodowe

Słowa o kolejnych odkrywczych, nowatorskich konstrukcjach Maybacha i Daimlera pokazują kolejne etapy ich współpracy i niewątpliwe sukcesy motoryzacyjne. Jednym z nich był nowy silnik: "W 1892 r. Maybach skonstruował silnik Phoenix, wyposażony po raz pierwszy w historii w gaźnik dyszowy, który był nie tylko mniejszy od poprzednich konstrukcji, ale i pozwalał na uzyskanie wyraźnie wyższej sprawności. Minęły całe dekady, zanim wymyślono skuteczniejsze rozwiązanie".

Maybach jednak na tym nie poprzestawał - "Niedługo potem jako pierwszy zaprojektował m.in. układ napędowy wykorzystujący pasek napędowy, a w 1897 r. - łańcuch napędowy. Taka forma przekazywania mocy z silnika na koła stała się w branży motoryzacyjnej standardem na długie lata". 

My możemy zapamiętać go w jeżdżących jeszcze starych modelach samochodów z bardzo charakterystyczną chłodnicą: "Jeszcze przed końcem XIX w. Wilhelm Maybach dołożył do swojego inżynierskiego portfolio m.in. innowacyjny system chłodzenia silnika, wzbogacony później o chłodnicę z układem w kształcie plastra miodu. Taka konstrukcja idealnie nadawała się do nowszych, szybszych i mocniejszych samochodów, których epoka miała niedługo nastać".

Wynalazków i konstrukcji tego wybitnego człowieka można mnożyć na wielu stronach. Dzisiaj nie dziwimy się, że marka nazwana jego imieniem jest traktowana jako synonim niezawodności, innowacyjności i luksusu. 

PP

Większość firm motoryzacyjnych rozpoczynała działalność jako serwisy lub producenci sprzętu rowerowego - tak było z m.in. z Laurent&Klement, Skodą, brytyjskim Triumphem, holenderską Gazelle czy Harley’em i Davidson’em.

Harley-Davidson to legendarna marka, której nie trzeba przedstawiać. W ostatnich latach rynek zweryfikował popyt na produkty markowane tym logo – w dobie pandemii mało kto może pozwolić sobie na kaprys zakupu motocykla.

Konsumenci potrzebują teraz czegoś innego – taniego i ekologicznego środka transportu, który zapewni przejazd z punktu „A” do punktu „B”. Harley odpowiedział na potrzeby ludu – firma rozwija linię elektrycznych motocykli i rowerów.

Dziś w ofercie Harleya dostępny jest rower elektryczny Serial 1 - to nawiązanie do najstarszego motocyklu firmy: Serial Number One.

Sprzęty brandowane logo Harley’a nie należą do najtańszych (a będą jeszcze droższe, bo Unia Europejska nie dogadała się z USA w sporze celnym – o konflikcie pisaliśmy TUTAJ). Serial 1 będzie dostępny w cenie od 13 do 19 tys. zł. Każdy rower jest wyposażony w silnik, który może generować 250 W ciągłej mocy i osiągać maksymalną prędkość ok. 35 km/h!

Jeżeli możesz – spraw sobie rower! Co by nie mówić – dwa kółka od Harley’a!

ŁS

CZYTAJ TAKŻE:

• Tragedia w Małopolsce. Dwulatek śmiertelnie potrącony przez wozidło budowlane, maszyną kierował jego ojciec
• Jechała pod prąd, a we krwi miała 4 promile. 41-latka zatrzymana
• Kierował ciężarówką z 3 promilami alkoholu w organizmie

_{Źródło: https://www.sueddeutsche.de/auto/test-harley-davidson-e-bike-pedelec-1.5271001?reduced=true / https://www.theverge.com/22179185/harley-davidson-serial-1-ebike-test-hands-on-specs-price}

Prezydent naukowiec

Ogólnie twierdzi się, że ten spacer z latawcem odbył się 15 czerwca 1752 roku, choć data jest bardziej orientacyjna niż rzeczywista i służy za naukowe stwierdzenie osadzone na kartach historii. Niewątpliwym jest jednak fakt, że Benjamin Franklin - ojciec-założyciel Stanów Zjednoczonych, wielki mąż stanu i wybitny myśliciel i naukowiec - właśnie w tamtym czasie określił naturę wyładowań atmosferycznych, które do wtedy, od zarania dziejów, traktowane były jako "boska kara za grzechy".

Filadelfia, piękne i jedno z najstarszych miast Stanów Zjednoczonych, położone na wschodnim wybrzeżu, w dolinie rzeki Delaware, u jej ujścia do Atlantyku... wietrzny i deszczowy czwartek w połowie czerwca 1752 roku... wyposażony w latawiec, dość długi sznur i urządzenie zwane butelką lejdejską, Benjamin Franklin wyszedł na poszukiwanie burzy z wyładowaniami atmosferycznymi. Pomysł był prosty - latawiec wznosząc się ku chmurom, a tym samym stając się najwyższym elementem połączonym z ziemią, ma ściągać ładunki z chmur i przy pomocy mokrego, przewodzącego sznura sprowadzać je na ziemię.

Boża kara czy zjawisko elektryczne

Franklin już od dłuższego czasu, co najmniej od trzech lat, naukowo pracował nad istotą wyładowań atmosferycznych, trafnie postrzegając ich naturę jako zjawisko elektryczne. Już w 1749 roku opisał 12 wspólnych cech dla elektryczności i piorunów. Bolesław Orłowski, na stronach "Pasażu Wiedzy" Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, przytacza jego słowa:

"Jeśli sprawy rzeczywiście tak się mają, dlaczego by znajomość owej własności ostrzy nie miała zostać użyta dla dobra ludzkości, dla zabezpieczenia domów, kościołów, statków itp. od uderzeń pioruna? Należałoby w tym celu zarządzić instalowanie na najwyższych partiach owych budowli pionowych prętów żelaznych, zakończonych spiczasto niby igły i pozłacanych dla ochrony od rdzy. Od spodu owych prętów drut biegłby na dół na zewnątrz budynków i zagłębiałby się w ziemię, na statku zaś wokół jednej z want, a następnie przewieszony przez burtę zanurzałby się w wodzie. Niewykluczone, że owe zaostrzone pręty bezgłośnie wyciągałyby ognistość elektryczną z chmury, zanim jeszcze nadciągnęłaby ona dostatecznie blisko, aby padł z niej grom, i w ten sposób chroniłyby nas od najgwałtowniejszych i najstraszliwszych szkód".

Butelka lejdejska

Pierwsze doświadczenia Franklina nad elektrycznością pokazały, że prąd elektryczny jest przepływem różnoimiennych ładunków elektrycznych, z których jednoimienne odpychają się, a różnoimienne przyciągają. To dodatnie i ujemne elektryzowanie się wykazał na przykładzie butelki lejdejskiej - urządzenia określanego mianem pierwszego kondensatora. Działało ona na zasadzie butelki izolującej dwie warstwy metalu, co w efekcie działania gromadziło ładunki elektryczne... wynalazek ten ogłoszono w 1746 roku, a wynalazców było kilku i pracowali niezależnie od siebie.

Dość powiedzieć, że gdańszczanin Daniel Gralath opisał działanie tego wynalazku i dodatkowo zastosował łączenie wielu butelek w baterie, co było ewenementem naukowym. Co do zasady, pierwsza taka butelka była napełniona wodą i zatkana korkiem, przez który poprowadzono miedziany drut.

Badania z butelką lejdejską były prowadzone na obu kontynentach, zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie (głownie we Francji). Franklin do zbudowanej butelki lejdejskiej "podłączał" sznur wznoszącego się latawca - wilgotny sznur przewodził ładunki elektryczne spływające z chmur wprost do butelki. Uczony amerykański trafnie przewidywał, że różnica ładunków elektrycznych chmur zostanie przyciągnięta przez przeciwne przeciwne ładunki w butelce... zanim same znajdą ujście w niekontrolowanym wyładowaniu atmosferycznym.

Pierwszy piorunochron

Wielu zarzucało mu, że w ten sposób bardziej ściąga pioruny na ziemię niż przed nimi chroni. Benjamin Franklin był jednak pewien swego odkrycia i już we wrześniu 1752 roku zamontował na swoim domu w Filadelfii pierwszy w historii piorunochron. Jak tłumaczył, jego wynalazek nie tyle przyciąga pioruny, co daje możliwość ochrony przed nimi celowym uziemieniem, ograniczając ich nieprzewidywalność, szczególnie w skupiskach ludzkich. Rozwiązanie jego pozwalało także na ochronę domostw i budowli. Jednak w wielu miejscach, szczególnie w Europie, ludzie bali się tych nowych instalacji, uważając jak wcześniej, że najlepszą ochroną będą bicie w dzwony i modlitwa. Reakcja taka wiązała się z jeszcze bardzo mała wiedzą powszechną dotyczącą natury zdarzeń atmosferycznych.

Historie tych pierwszych prób ochrony przed piorunami ciekawie opisuje Bolesław Orłowski, dodając także kilka informacji związanych z Polską tamtych czasów: "Nie pozostała w tyle i Polska. Uczony pijar Józef Osiński (1738-1802) napisał w 1777 r. O sposobach zabezpieczających życie i mienie od piorunów, czyli o stawianiu konduktorów (tak wówczas nazywano piorunochrony). Od 1783 r. zaczęto je instalować w Polsce. Przyjęło się uważać, że pierwszym wyposażonym w piorunochron budynkiem był ratusz w Rawiczu – wiadomość o tym przynosi styczniowy numer "Pamiętnika Historyczno-Politycznego" z 1784 r. Wiadomo też, że w maju 1783 r. uczony ksiądz Jowin Fryderyk Bystrzycki (1737-1821) wyposażył w sześć konduktorów pałac Michała Jerzego Mniszcha w Dęblinie".

"Grom wydarł niebu, a berła tyranom"

Świat nauki dość szybko przekonywał się do mechanizmów opisanych przez Franklina, a jego wnioski potwierdzało wielu innych naukowców. Dość powiedzieć, że jego spuściznę chyba najcelniej opisał w jednym zdaniu Jean d’Alembert, francuski fizyk, filozof i matematyk, stwierdzając - "Grom wydarł niebu, a berła tyranom". Napis ten umieszczony jest na paryskim popiersiu Franklina w języku łacińskim: "Eripuit coelo fulmen, mox sceptra tyrannis".

Dla porządku, Benjamin Franklin słynął także z licznych sentencji życiowych, z których chyba najbardziej znaną jest: "Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki". Ważnym jest też fakt umieszczenia jego wizerunku na banknocie studolarowym.

Pomni doświadczeń Franklina sugerujemy byście, drodzy czytelnicy, szczególnie w letnim okresie wakacyjnym, nie puszczali latawców w czasie burzy.

PP