Panel z petroglifami ma długość około 10 metrów i sięga okresu sprzed około 30 tys. lat.
Według naukowców ryt przedstawiający tura to największe, a zarazem najstarsze na świecie znane dzieło praczłowieka zadedykowane temu zwierzęciu.

Jak poinformowali w piątek w komunikacie naukowcy wchodzący w skład Fundacji Coa Parque, która prowadziła badania archeologiczne w tej portugalskiej miejscowości, odkrycie było możliwe dzięki obniżeniu poziomu wody w biegnącej przez region rzece Coa.

Autorzy studium wskazali, że po opuszczeniu poziomu wody dzięki lokalnym tamom rzecznym ryt naskalny, widoczny początkowo na skale o długości 3,5 m, okazał się twórczością praczłowieka o łącznej długości 10 m.

Położone w dystrykcie Guarda, na północnym wschodzie Portugalii, stanowisko archeologiczne stało się miejscem intensywnych prac ekspertów w latach 90. XX wieku.

Pomiędzy 1995 a 2013 r. archeolodzy, w większości pracownicy portugalskich uczelni wyższych, odnaleźli 22 stanowiska z naskalnymi rytami wykonanymi w okresie paleolitu.

Większość naskalnej twórczości praczłowieka w Vale do Coa, rozrzuconej w promieniu kilku kilometrów, przedstawia motywy zwierząt, głównie koni, a także bydła.

Od 1998 roku Vale do Coa uznawane jest za niematerialne dziedzictwo ludzkości UNESCO.

PAP/bm

Bunkry w Mamerkach na Mazurach zostały zbudowane przez Niemców w trakcie II wojny światowej. Zajmują obszar ok. 200 ha. Jest to teren na tyle rozległy, że choć od zakończenia wojny minęło 75 lat, to co pewien czas wciąż jego kolejne fragmenty są jeszcze eksplorowane.

Jedna z hipotez mówi, że na terenie bunkrów w Mamerkach może być ukryta nawet słynna Bursztynowa Komnata. Muzealnicy poszukują także innych pamiątek historii – m.in. dokumentów, sztućców oraz porcelany. Jak poinformowali przedstawiciele Muzeum II wojny światowej w Mamerkach w komunikacie przesłanym PAP, w tym roku, po dwuletniej przerwie, poszukiwania zostały wznowione. Tym razem muzealnikom pomagają ochotnicy z organizacji wyspecjalizowanych w poszukiwaniach historycznych zabytków. Nie bez znaczenia jest też fakt wykorzystywania lepszego sprzętu niż w poprzednich latach. Pierwsze efekty już są – informują.

"Dzięki zastosowaniu nowoczesnego georadaru, odnaleźliśmy 5 wejść do podziemnych tuneli technicznych. Jak dotychczas, jest to największe odkrycie na terenie Mamerek. Wygląda na to, że odkryta sieć tuneli ma co najmniej 50 metrów długości, a po dokładnym zbadaniu może się okazać jeszcze dłuższa" – podkreślił Bartłomiej Plebańczyk z Muzeum II wojny światowej w Mamerkach.

Kanały te stanowią część nieznanego dotychczas systemu podziemnych korytarzy, który wymaga dokładnej penetracji. Kanały mogą być idealnym miejscem do ukrycia skarbów, które tak bardzo frapują muzealników z Mamerek. Czy doprowadzą one do Bursztynowej Komnaty? Na razie niczego nie można wykluczyć – oceniają.

Tego rodzaju znaleziskom zagrażają amatorscy poszukiwacze skarbów. Aby uniknąć nieproszonych gości, miejsca odkryć zostały zamaskowane. "Wystąpiliśmy o pomoc do profesjonalnej firmy zajmujące kamerami inspekcyjnymi, aby przed wejściem wykluczyć obecność niewypałów. Gdy to już się uda, zajmiemy się dokładnym zbadaniem zawartości kanałów – dodał Plebańczyk.

Otwarcie i zejście do tuneli technicznych planowane jest na drugą połowę czerwca. Do tego czasu muzeum w Mamerkach planuje przygotować formalne opinie prawne, niezbędne do przeprowadzenia tej operacji. Prowadzone są też rozmowy ze studiami filmowymi, które mogą być zainteresowane udokumentowaniem poszukiwań na potrzeby telewizyjnych programów historycznych.

Na terenie bunkrów w Mamerkach podczas II wojny światowej stacjonowało ok. 1,5 tys. żołnierzy, jednak po ich obecności pozostało bardzo niewiele zabytków materialnych. Muzealnicy są przekonani, że kolejne poszukiwania doprowadzą do ich odkrycia.

IAR/PAP/sa

Starsza o 2000 lat

O  odkryciu poinformowali naukowcy z Uniwersytetu w Kilonii na łamach czasopisma Cell Reports.

- Najbardziej zdumiewające jest to, że możemy przesunąć pojawienie się Y. pestis o 2000 lat dalej niż sugerowały wcześniej opublikowane badania – podkreśla archeolog i biochemik Ben Krause-Kyora, szef laboratorium aDNA na Uniwersytecie w Kilonii w Niemczech. - Wygląda na to, że jesteśmy naprawdę blisko początków dziejów bakterii.

Najsłynniejsza ofiara średniowiecznej epidemii? Naukowcy przypuszczają, że "czarna śmierć" zabiła Czyngis-chana.

Zakażony dżumą łowca-zbieracz był mężczyzną, który w chwili śmierci miał około 20 lub 30 lat. Był on jedną z dwóch osób, których szkielety wydobyto pod koniec 1800 roku w regionie Rinnukalns na dzisiejszej Łotwie. Wkrótce potem szczątki obu osób zniknęły. Pojawiły się ponownie w 2011 roku, jako część kolekcji niemieckiego antropologa Rudolpha Virchowa. Po tym ponownym "odkryciu", na stanowisku archeologicznym wykonano ponowne badania - odnaleziono tam wówczas jeszcze dwa pochówki prawdopodobnie z tej samej grupy łowców-zbieraczy.

Krause-Kyora i jego zespół wykorzystali próbki zębów i kości wszystkich czterech łowców-zbieraczy do sekwencjonowania ich genomów, a następnie przebadali je pod kątem obecności patogenów bakteryjnych i wirusowych. Gdy udało się odkryć ślady Y. pestis w szczątkach jednego z czterech prehistorycznych ludzi, uczeni zdecydowali się zrekonstruować genom bakterii. Porównanie z innymi znanymi szczepami wykazało, że odnaleziona na Łotwie bakteria jest faktycznie najstarszym znanym przedstawicielem swojego rodzaju.  Na tej podstawie naukowcy twierdzą, że szczep należy prawdopodobnie do linii, która pojawiła się około 7000 lat temu, zaledwie kilkaset lat po tym, jak Y. pestis oddzieliła się od swojej poprzedniczki, Yersinia pseudotuberculosis.

Zaraza Justyniana. Czy epidemia zniszczyła antyczną cywilizację?

Mniej zaraźliwy szczep

Szczep odnaleziony w prehistorycznych szczątkach posiada niemal identyczną sekwencję genów, co jej współczesny odpowiednik. Brakuje tylko kilku z nich,  ale właśnie one mają kluczowe znaczenie dla zakaźności dżumy. Przede wszystkim brakowało genu, który umożliwił Y. pestis rozprzestrzenianie się za pośrednictwem pcheł.

W szczególności, temu starożytnemu szczepowi brakowało jednej kluczowej rzeczy: genu, który jako pierwszy pozwolił pchłom działać jako wektory rozprzestrzeniające dżumę. Gen ten był odpowiedzialny za skuteczne przenoszenie bakterii na ludzkich gospodarzy, co skutkowało powstawaniem u chorych wypełnionych ropą pęcherzyków, charakterystycznych m.in. dla epidemii "czarnej śmierci" w średniowiecznej Europie.  

Historia chorób zakaźnych. Najtragiczniejsza była dżuma, czyli "czarna śmierć"

Nie wiadomo, w jaki sposób zakażony odczuwał skutki infekcji Y. pestis, była ona jednak przyczyną jego śmierci. Duża liczba bakterii odnalezionych w krwiobiegu sugeruje, że infekcja postępowała powoli. Feralny łowca-zbieracz został zakażony prawdopodobnie wskutek ugryzienia gryzonia. Choroba nie przeniosła się na innych ludzi pochowanych w tym samym miejscu – w ich szczątkach nie wykryto śladów Y. pestis, a zakażony został pochowany starannie, co sugeruje, że jego bliscy nie obawiali się przeniesienia choroby i nie zdecydowali się na szybki pochówek.

EurekaAlert/CellReports/bm

Interdyscyplinarny zespół naukowców, kierowany przez badaczy z uniwersytetów w Cambridge i Tybindze, zebrał pomiary rozmiarów ciał i mózgów ponad 300 skamieniałości z rodzaju Homo znalezionych na całym świecie. Łącząc te dane z rekonstrukcją klimatów regionalnych na świecie w ciągu ostatnich milionów lat, udało im się ustalić, jakiego klimatu doświadczali ludzie i jaka była korelacja między klimatem i rozmiarem ciał naszych przodków.

Badanie ujawnia, że średnia wielkość ciała ludzi zmieniała się znacząco w ciągu ostatnich milionów lat, przy czym większe ciała ewoluowały w zimniejszych regionach. Uważa się, że większy rozmiar działa jak bufor przed zimniejszymi temperaturami: ciało traci mniej ciepła, gdy jego masa jest duża w stosunku do powierzchni. Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie Nature Communications.

Klimat był głównym czynnikiem

Nasz gatunek, Homo sapiens, pojawił się około 300 000 lat temu w Afryce. Rodzaj Homo istnieje znacznie dłużej i obejmuje neandertalczyków oraz inne wymarłe, pokrewne gatunki, takie jak Homo habilis i Homo erectus.

Charakterystyczną cechą ewolucji Homo sapiens jest tendencja do zwiększania rozmiarów ciała i mózgu: w porównaniu z wcześniejszymi gatunkami, takimi jak Homo habilis, jesteśmy o 50 proc. ciężsi, a nasze mózgi są trzykrotnie większe.

- Nasze badania wskazują, że klimat - zwłaszcza temperatura - był głównym czynnikiem zmian w wielkości ciała przez ostatnie miliony lat - powiedziała profesor Andrea Manica, badaczka z Wydziału Zoologii Uniwersytetu w Cambridge. - Na przykładzie żyjących obecnie ludzi widzimy, że ci żyjący w cieplejszym klimacie mają tendencję do bycia mniejszymi, a ci żyjący w zimniejszym klimacie mają tendencję do bycia większymi. Teraz wiemy, że klimat wpływał podobnie na naszych przodków przez miliony lat.

Izrael: Odkryto nieznany dotąd prehistoryczny gatunek człowieka

Bystrzy mieszkańcy stepów

Badacze przyjrzeli się również wpływowi czynników środowiskowych na wielkość mózgu u rodzaju Homo, ale korelacje nie były tak wyraźne. Naukowcy wykazali, że większe mózgi występowały u ludzi, którzy żyli w środowisku mniej obfitym w roślinność jadalną, takim jak stepy i łąki, ale także na obszarach bardziej stabilnych ekologicznie. W połączeniu z danymi archeologicznymi, wyniki sugerują, że ludzie żyjący w tych siedliskach polowali na duże zwierzęta. Było to wymagające kooperacji zadanie, które mogło napędzać ewolucję większych mózgów.

- Odkryliśmy, że różne czynniki determinują rozmiar mózgu i rozmiar ciała - nie są one poddawane tym samym naciskom ewolucyjnym. Środowisko ma znacznie większy wpływ na wielkość naszego ciała niż na wielkość naszego mózgu - ocenił dr Manuel Will z Uniwersytetu w Tybindze w Niemczech. - Istnieje pośredni wpływ środowiska na wielkość mózgu w bardziej stabilnych i otwartych obszarach: ilość składników odżywczych uzyskanych ze środowiska musiała być wystarczająca, aby umożliwić utrzymanie i wzrost naszych dużych i szczególnie energochłonnych mózgów.

Badania te sugerują również, że czynniki pozaśrodowiskowe były ważniejsze dla wytworzenia większych mózgów niż klimat, a za główne czynniki zmian należy tu uznać dodatkowe wyzwania poznawcze związane z coraz bardziej złożonym życiem społecznym, bardziej zróżnicowaną dietą i bardziej wyrafinowaną technologią.

Zdaniem naukowców rozmiar ludzkiego ciała i mózgu nadal ewoluuje. Ludzka budowa ciała wciąż dostosowuje się do różnych temperatur, a przeciętnie ludzie o większej budowie ciała żyją dziś w chłodniejszym klimacie.

Nature Communications/EurekaAlert/bm

Marea to osada portowa, położona nad jeziorem Mareotis, założona jeszcze w czasach Aleksandra Wielkiego i rozwijająca się od III wieku p.n.e. aż do początku okresu islamskiego w VIII wieku n.e. Miejsce to było celem prac archeologów od wielu lat. Pracowali tam badacze z USA, Francji i Polski.

- Podczas ostatnich lat w ramach nowego projektu dokonaliśmy jednak przewrotu w poznaniu tego starożytnego miasta. Wszystko dzięki wykorzystaniu metod nieinwazyjnych - geofizycznych w połączeniu z wykopaliskami - mówi Nauce w Polsce - PAP dr Mariusz Gwiazda z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, który kierował pracami terenowymi. Szefem projektu NCN, w ramach którego prowadzone są obecne badania, jest prof. Tomasz Derda z Wydziału Archeologii UW.

Dr Gwiazda podkreśla, że zastosowane metody umożliwiły "zajrzenie" pod piasek zalegający nad miastem i stworzenie dokładnego planu zabudowań.

Wykopaliska w Wadi Natrun. "Mnisi musieli uciekać przed popularnością"

Odkryli nieznaną część miasta

W ten sposób zlokalizowano nieznaną część starożytnego miasta o powierzchni 13 hektarów. Było to kilka wielkich budynków, które archeolodzy określają jako "modułowe", bo każdy z nich składał się z paru identycznych mierzących 10 na 10 m części.

Jak opisuje naukowiec, połowa modułu mogła być sklepem - sprzedawano tam produkty, a pozostała - noclegownią. Od wschodu i zachodu budowle te miały niewielkie portyki. Były to konstrukcje parterowe. Wiadomo, że te zabudowania istniały od VI do VIII w.

- To było dla nas duże zaskoczenie, bo w tym czasie w Egipcie nie budowano nowych miast - zaznacza archeolog. Jak mówi, boom budowlany miał miejsce w okresie hellenistycznym, po tym, gdy kraj ten podbił Aleksander Wielki (IV w. p.n.e.) i później, gdy podporządkowali go sobie Rzymianie. Według badacza wówczas w różnych częściach świata kultury śródziemnomorskiej zbudowano gigantyczną liczbę miast. Później, aż do czasów podboju Arabów, nie było potrzeby wznoszenia kolejnych, bo było ich już tak wiele. Dlatego - w jego ocenie - nowo odkryte zabudowania są takie wyjątkowe.

Niepodobne do żadnych innych zabudowań

Z ustaleń archeologów wynika, że zabudowania powstały na gruzach rzymskiej farmy zajmującej się produkcją wina.

- Nie są one podobne do żadnych znanych zabudowań świata śródziemnego – przekonuje kierownik prac terenowych.

Miasto nie przypomina innych znanych wcześniejszych osiedli, które skoncentrowane były wokół miejsca centralnego. Większość modułowych budowli położona jest obok siebie w równych rzędach. Nieco dalej, w oddzielnych budowlach, były termy i latryny.

Egipt. Archeolodzy odnaleźli zaginione "Złote Miasto” sprzed 3000 lat

Dom pielgrzyma

Po analizie znanych tekstów z epoki naukowcy doszli do wniosku, że natknęli się na centrum zbudowane dla pielgrzymów będących w drodze do odległego o kilka kilometrów na południe sanktuarium Abu Mena - jego ruiny znajdują się na światowej liście dziedzictwa UNESCO.

Pielgrzymi chcieli odwiedzić grób męczennika, św. Menasa, który zmarł ok. 300 roku. Nad jego grobem wzniesiono duży kościół.

Nowo odkryte budynki położone były niemal tuż przy brzegu jeziora Mareotis. Pielgrzymi docierali tutaj drogą wodną z Aleksandrii. Dr Gwiazda uważa, że wśród nich byli zarówno biedni, jak i bogaci Egipcjanie, zapewne głównie z północnej części kraju. Wiadomo to na podstawie odnajdywanych w czasie wykopalisk w Aleksandrii ampułek św. Menasa, czyli małych terakotowych pojemników, zawierających świętą oliwę z Abu Mena. Pielgrzymi kupowali je u celu swej podróży i zabierali je ze sobą domu. Nie są one znane z innych części Egiptu.

- Ale badacze odkrywają je w różnych częściach Europy, a nawet w Wielkiej Brytanii - wskazuje dr Gwiazda.

Czy oznacza to, że pielgrzymowano do Egiptu z aż tak odległych rejonów świata? Według badacza nie można tego wykluczyć, ale możliwe jest też to, że ampułki trafiały tam drogą pośrednią.

Wstępne wyniki badań na temat nowych ustaleń dotyczących Marei ukazały się w prestiżowym brytyjskim periodyku naukowym "Antiquity".

PAP/bm