Historia

Góry, zbójnicy i widowiskowe pojedynki, czyli serial o Janosiku

Ostatnia aktualizacja: 26.07.2023 05:40
26 lipca 1974 roku odbyła się premiera pierwszego odcinka "Janosika" - jednego z najpopularniejszych seriali PRL-u. Do tej pory wiele osób pamięta malownicze krajobrazy, piękne kostiumy, liczne przygody zbójców, a także grę aktorską Marka Perepeczki, któremu rola w serialu przyniosła największą rozpoznawalność.
Serial Janosik Jerzego Passendorfera. Na zdjęciu: Marek Perepeczko (Janosik) i Bogusz Bilewski, grający Walusia Kwiczoła, czyli jednego ze zbójców Janosika
Serial "Janosik" Jerzego Passendorfera. Na zdjęciu: Marek Perepeczko (Janosik) i Bogusz Bilewski, grający Walusia Kwiczoła, czyli jednego ze zbójców Janosika Foto: Maciej Sochor/PAP/CAF

Legenda o osiemnastowiecznym bandycie

Juraj Jánošík był słowackim rozbójnikiem, który na przełomie XVII i XVIII wieku grasował na terenie Karpat Zachodnich. Urodził się w 1688 roku we wsi Terchova, położonej niedaleko miasta Żylina. Początkowo nic nie zapowiadało tego, że w przyszłości Janosik wstąpi na drogę bezprawia – był żołnierzem armii austriackiej i stacjonował w zamku w mieście Bytča. W tamtejszym lochu uwięziony był harnaś zbójników Tomasz Uhorczik. Wojskowy pomógł rozbójnikowi uciec z więzienia i przyłączył się do jego bandy. Po kilku latach Janosik sam został szefem zbójników i wraz ze swoimi kompanami grasował na pograniczu węgiersko-polskim.

Wiosną 1713 roku harnaś został schwytany i osadzony w więzieniu. W marcu odbył się jego proces – został oskarżony wówczas między innymi o zabójstwo proboszcza z okolicznej wsi. Janosik nie przyznał się do zarzucanych mu czynów. Mimo to został skazany na karę śmierci – powieszono go na haku za ostatnie, lewe żebro podczas publicznej egzekucji wykonanej na rynku w Liptowskim Świętym Mikułaszu.

Obecnie Janosik jest uznawany niemalże za bohatera narodowego Słowacji. Wokół jego postaci narosło wiele baśni i legend, które przedstawiają go jako człowieka bez skazy, zabierającego bogatym i dającego biednym. Na podstawie jego życia zaczęły powstawać także liczne utwory literackie. Jednym z twórców żywo zainteresowanych słowackim zbójcą był Kazimierz Przerwa-Tetmajer - warto wspomnieć między innymi o jego wierszu "Janosik tańczył z cesarzową" oraz o epopei "Legenda Tatr", której druga część nosi tytuł "Janosik Nędza Litmanowski".

Reżyser Jerzy Passendorfer i scenarzysta Tadeusz Kwiatkowski, zainspirowani legendą Janosika, postanowili w latach 70. XX wieku zrealizować o nim serial.

Polski Robin Hood

Twórcy serialu wprowadzili jednak kilka znaczących zmian w legendzie o słowackim zbójniku. Akcja trzynastoodcinkowego "Janosika" rozgrywa na początku XIX wieku w polskich górach. Tytułowy bohater (grany przez Marka Perepeczko) jest młodym góralem. Pewnego razu zostaje pojmany i wtrącony do więzienia po tym, jak stanął w obronie katowanego przez hrabiowskich hajduków chłopa. W lochu nie spędza wiele czasu – w ucieczce pomaga mu córka hrabiego Klarysa (Anna Dymna), której zaimponowała odwaga górala. Jego nieobecność szybko jednak zostaje zauważona przez strażników więziennych, którzy ruszają w pościg za chłopakiem. Janosik w ostatniej chwili zostaje uratowany przez zbójców. Wdzięczny za pomoc postanawia przyłączyć się do ich grona. 

Wraz z rozbójnikami przeżywa liczne przygody - w serialu pokazanych jest wiele widowiskowych bójek i pojedynków, porwań, zasadzek, a także konnych pościgów. Ponadto zbójcy regularnie napadają okoliczne dworki szlacheckie i karawany kupieckie, a zdobyte na bogatych łupy rozdają chłopom. Wszystko to okraszone jest sporą dawką humoru. W "Janosiku" nie zabrakło również wątku miłosnego - tytułowy bohater zakochuje się w Marynie (Ewa Lemańska) i żeni się z nią.

***

Czytaj także: 

***

Za produkcję "Janosika" odpowiedzialny był Zespół Filmowy Panorama. Serial kręcono od kwietnia 1972 roku do marca 1973 roku. Zdjęcia realizowano w różnych lokalizacjach – między innymi w rezerwacie przyrody Przełom Białki pod Krempachami leżącym w województwie małopolskim, w zamku na Pieskowej Skale znajdującym się na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, w ruinach zamku Ogrodzieniec w województwie śląskim, a także w okolicach wsi Ojców i Dębno w Małopolsce. Niektóre sceny nagrano w atelier w Warszawie i Pradze, gdzie zbudowano często pojawiającą się w serialu grotę skalną. Łącznie do produkcji "Janosika" zużyto ponad osiemdziesiąt tysięcy metrów taśmy filmowej.

W 1974 roku odbyła się premiera kinowej wersji serialu o tym samym tytule, stworzonej z okrojonego materiału serialowego.

"Janosik" okazał się wielkim sukcesem i został ciepło przyjęty przez telewidzów. Z czasem zyskał nawet status kultowego. 

jb

Czytaj także

Janosik – zbójnik okryty legendą po obu stronach Tatr

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2024 05:42
Juraj Jánošík czy Jerzy Janosik? Słynny zbójnik był Słowakiem, ale zdobył popularność także na polskim Podhalu. Po stronie słowackiej pasowano Janosika na obrońcę uciśnionych chłopów i wroga węgierskich panów, po polskiej stronie Tatr uznano go za wzór cnót i zalet rycerskich.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzy Stefan Stawiński. Wojna, pisarstwo i "Kanał" Andrzeja Wajdy

Ostatnia aktualizacja: 12.06.2023 05:40
12 czerwca 2010 roku w Warszawie zmarł Jerzy Stefan Stawiński. W ciągu swojego prawie dziewięćdziesięcioletniego życia był nie tylko żołnierzem walczącym podczas II wojny światowej, lecz także pisarzem i scenarzystą. Gdyby nie jego praca, "Kanał" Andrzeja Wajdy nigdy by nie powstał.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ignacy Machowski - aktor tysiąca ról

Ostatnia aktualizacja: 05.07.2023 05:46
5 lipca 1920 roku w Rzeszowie urodził się Ignacy Machowski. Był aktorem z krwi i kości, który naprawdę kochał to, czym się zajmował. Najlepiej świadczy o tym jego rozbudowany dorobek artystyczny, który obejmuje ponad tysiąc trzysta kreacji - w samym tylko Teatrze Polskiego Radia Machowski występował około sześćset razy. 
rozwiń zwiń