4 lipca 1998 roku w domu opieki w Wuppertalu zmarł Kurt Franz - ostatni komendant niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince. W latach 60. został skazany na karę dożywotniego więzienia - z powodu złego stanu zdrowia opuścił je jednak w 1993 roku. Podobnie potoczył się los Ludwika Hahna - zbrodniarza uczestniczącego między innymi w pacyfikacji powstania w getcie warszawskim. Nazista w więzieniu spędził zaledwie osiem lat - ostatnie chwile życia spędził na wolności.

Erich Koch - tajemnica Bursztynowej Komnaty utrzymywała go przy życiu

Ludwik Hahn

Hahn urodził się 23 stycznia 1908 roku. Na początku lat 30. ukończył naukę na Uniwersytecie w Jenie, otrzymując tytuł doktora praw. Jeszcze w trakcie studiów związał się z ruchem nazistowskim – początkowo był członkiem NSDAP, następnie SA i w końcu SS. W 1934 roku został jednym z funkcjonariuszy gestapo.

We wrześniu 1939 roku Hahn wkroczył do Polski, jako szef Einsatzkommando - formacji działającej na tyłach wojsk niemieckich, zajmującej się izolacją lub mordowaniem ideologicznych i politycznych przeciwników III Rzeszy.

Do sierpnia 1940 roku sprawował funkcję komendanta SD i policji bezpieczeństwa w dystrykcie krakowskim. Był jedną z głównych osób odpowiedzialnych za realizację Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej, potocznie zwanej Akcją AB – jej celem była likwidacja polskiej inteligencji, co miało doprowadzić do osłabienia "narodowej materii Polaków". Następnie do lata 1941 roku stacjonował kolejno na Słowacji i w Grecji, gdzie brał udział w kampanii bałkańskiej.

W sierpniu 1941 roku Hahn został ponownie skierowany na ziemię polskie – tym razem do Warszawy, gdzie był komendantem służby i policji bezpieczeństwa, odpowiedzialnym za terror stosowany wobec ludności stolicy.

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Uczestniczył również w pacyfikacji powstania w getcie warszawskim i jego ostatecznej likwidacji – z jego inicjatywy do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince deportowano około trzysta tysięcy Żydów.

W czerwcu 1944 roku Kierownictwo Walki Podziemnej (ośrodek dyspozycyjny Komendy Głównej Armii Krajowej) podjęło próbę likwidacji Hahna – zamach nie doszedł do skutku. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie, Hahn uczestniczył w jego tłumieniu - doprowadził między innymi do wymordowania około dwóch tysięcy osób w ruinach dawnego Generalnego Inspektoratu Polskich Sił Zbrojnych mieszczącego się przy Alejach Ujazdowskich.

Po wojnie do 1950 roku Hahn ukrywał się w Niemczech pod pseudonimem. W latach 50. pracował w Hamburgu – w tym czasie posługiwał się swoim rzeczywistym nazwiskiem i nie taił swojej wojennej przeszłości. Śledztwo przeciw niemu zostało wszczęte w 1960 roku, jednak oskarżony stanął przed sądem dopiero wiosną 1972 roku. Rok później został skazany na karę dwunastu lat pozbawienia wolności - sąd uznał, że można mu "jedynie" udowodnić wymordowanie około stu więźniów Pawiaka latem 1944 roku. Proces został wznowiony - w efekcie w 1975 roku Hahn został skazany na dożywocie. Z więzienia wyszedł jednak osiem lat później z przyczyn zdrowotnych.

Zmarł 10 listopada 1986 roku w Hamburgu jako wolny człowiek. 

Kurt Franz

Urodził się 17 stycznia 1914 roku. Członkiem NSDAP został w 1932 roku, a w 1937 roku wstąpił w szeregi SS.

Jesienią 1939 roku Franz był jednym z wykonawców Akcji T4 – tajnego programu eksterminacji osób niepełnosprawnych umysłowo i psychicznie chorych, realizowanego na terenach III Rzeszy.

Wiosną 1942 roku został przeniesiony do Polski, do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu. We wrześniu tego samego roku Franza skierowano do obozu śmierci w Treblince, gdzie został zastępcą komendanta Franza Stangla.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Chociaż przez swój wygląd był przez więźniów nazywany "Lalką", jego oblicze nie oddawało jego prawdziwej natury. Franz słynął ze swojego okrucieństwa, które szybko sprawiło, że stał się najbardziej znienawidzonym członkiem załogi obozu. Niemal codziennie przeprowadzał obchód po obozie, który zawsze kończył się śmiercią któregoś z więźniów. Znany był z tego, że szczególnie lubował się w wymierzaniu kar chłosty i szczuciu  agresywnego psa na więźniów. Również wyciągać z tłumu przypadkowych ludzi i do nich strzelał..

Jego sadyzm szczególnie dobrze pokazują inne jego pomysły – organizował "zawody bokserskie", w których sam uczestniczył, kabarety a nawet żydowskie śluby i pogrzeby. Na jego polecenie muzyk żydowski Artur Gold skomponował "Hymn Treblinki", którą każdy więzień musiał znać i śpiewać. Wielu nie wytrzymywało tych tortur i popełniało samobójstwo, inni ginęli w komorach gazowych.

Gdy 2 sierpnia 1943 roku w Treblince wybuchło powstanie, Franz nie przebywał w obozie. Konsekwencją buntu i masowej ucieczki osadzonych była likwidacja obozu, którą kierował Franz. Przez pewien czas był też w obozie zagłady w Sobiborze. W czasie wycofywania się Niemców przed prącą na zachód Armią Czerwoną Franz uciekł do Austrii, gdzie dostał się w 1945 roku do amerykańskiej niewoli. Udało mu się jednak z niej zbiec.

Po II wojnie światowej Franz do 1949 roku pracował przy budowie mostów w Niemczech. W latach 50. natomiast pracował jako kucharz w Dusseldorfie. Został aresztowany dopiero w grudniu 1959 roku. W latach 1964-1965 zasiadł na ławie oskarżonych podczas pierwszego procesu załogi Treblinki – sąd skazał go na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Z więzienia został warunkowo zwolniony w 1993 roku ze względu na zły stan zdrowia – ostatnie pięć lat życia spędził w domu spokojnej starości.

Aribert Heim

Heim przyszedł na świat 28 czerwca 1914 roku w Austrii. W styczniu 1940 roku otrzymał doktorat na Uniwersytecie Wiedeńskim – wówczas już od pięciu lat był członkiem NSDAP i SA. W 1938 roku – po zajęciu przez III Rzeszę Austrii - stał się funkcjonariuszem SS.

W 1940 roku Heim został lekarzem w nazistowskim obozie koncentracyjnym położonym w mieście Sachsenhausen na terenie III Rzeszy. Rok później został przeniesiony do obozu śmierci zlokalizowanego w Mauthausen.

Mimo iż przebywał tam zaledwie dwa miesiące, zdążył dopuścić się straszliwych zbrodni wobec więźniów, którzy nazywali go "Doktorem Śmierć". Haim przeprowadzał na osadzonych nieludzkie eksperymenty – na zupełnie zdrowych ludziach, bez narkozy i znieczulenia, wykonywał skomplikowane operacje serca, żołądka, wątroby, co najczęściej kończyło się śmiercią pacjentów. Testował też na więźniach różnorakie trucizny.

Po wojnie pracował między innymi jako ginekolog w Baden-Baden. Śledztwo przeciw niemu zostało rozpoczęte dopiero w latach 60. Mimo wydania międzynarodowego nakazu aresztowania, Heima nigdy nie udało się pojmać. Wielokrotnie zmieniał miejsca zamieszkania – przebywał między innymi w Danii, Hiszpanii i Maroko. Ostatnie lata życia prawdopodobnie spędził w Egipcie, gdzie zmarł w 1992 roku.

Heinz Reinefarth

Reinefarth przyszedł na świat 26 grudnia 1903 roku w Gnieźnie. W 1930 roku – ukończywszy studia prawnicze na Uniwersytecie w Jenie – rozpoczął pracę jako notariusz i adwokat. Do NSDAP wstąpił latem, a do SS w grudniu 1932 roku.

Wiosną 1940 roku Reinefarth wziął udział w kampanii przeciwko Francji, a rok później w walkach na froncie wschodnim. W 1942 roku przeszedł do rezerwy i został przydzielony do sztabu Głównego Inspektora SS w Protektoracie Czech i Moraw. Od 1944 roku pełnił funkcję wyższego dowódcy SS i Policji w okupowanej przez Niemców części Polski zwanej Krajem Warty. Reinefarth uczestniczył w prowadzonej przez Niemców polityce zagłady mieszkańców tych ziem.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Po wybuchu Powstania Warszawskiego otrzymał rozkaz sformułowania oddziałów i wyruszenia do stolicy. Jego żołnierze brali udział między innymi w walkach na Woli. Nazista był odpowiedzialny za eksterminację mieszkańców tej dzielnicy zwaną "Rzezią Woli"- liczbę zabitych cywilnych mieszkańców Warszawy szacuje się na od trzydziestu do sześćdziesięciu pięciu tysięcy osób. Człowiek ten bez zawahania i z pełnym oddaniem wykonywał rozkaz nakazujący mordowanie warszawiaków - bez wględu na to, czy byli to powstańcy, czy osoby cywilne. 

Po wojnie znalazł się w amerykańskiej niewoli. Początkowo alianci odmówili władzom polskim wydania zbrodniarza. Do 1948 roku przebywał on w obozach internowania, a następnie został wypuszczony na wolność. Wraz z rodziną osiadł na niemieckiej wyspie Sylt na Morzu Północnym, gdzie zmarł w 1979 roku.

Erich von dem Bach-Zelewski

Bach-Zalewski urodził się 1 marca 1899 roku. Po wybuchu I wojny światowej, na ochotnika zgłosił się do wojska. W latach 1919-1921 wszedł w skład Freikorpsu, czyli niemieckiej ochotniczej organizacji paramilitarnej, która walczyła przeciwko Polakom podczas powstań śląskich.

Powstania Śląskie. Serwis specjalny

W 1924 roku został zdemobilizowany i kolejne lata spędził jako strażnik graniczny na granicy z Polską. Do NSDAP wstąpił w 1930 roku, a rok później zasilił szeregi SS. Od 1938 roku pełnił funkcję Wyższego Dowódcy SS i Policji na Dolnym i w niemieckiej części Górnego Śląska.

Jesienią 1939 roku, Bach-Zalewski został mianowany przez Himmlera pełnomocnikiem do spraw umacniania niemczyzny na - wcielonym do III Rzeszy - Górnym Śląsku. Do swojego zadania podszedł z entuzjazmem - nie tylko wysiedlił18 tysięcy Polaków, lecz także skierował do obozów zagłady blisko 3 tysiące przedstawicieli polskiej inteligencji. W czerwcu 1940 roku z jego inicjatywy na terenie Oświęcimia wybudowano niemiecki nazistowski obóz śmierci Auschwitz-Birkenau.

Gdy III Rzesza napadła na ZSRR, Bach-Zalewski objął dowództwo nad jednostkami policji i SS, które zajmowały się eksterminacją ludności żydowskiej w Europie Wschodniej. Kierował między innymi masakrami w Mohylewie, Mińsku czy w Rydze, gdzie rozstrzelano ponad 30 tysięcy Żydów.

W sierpniu 1944 roku Bach-Zalewski został mianowany dowódcą formacji SS mających się zająć pacyfikacją Powstania Warszawskiego. Jego oddziały dopuściły się niezliczonych zbrodni wojennych na warszawskich cywilach. Gdy dwa miesiące później powstańcy skapitulowali, Bach-Zalewski został przeniesiony do Budapesztu. 

Po zakończeniu II wojny światowej nazista jako świadek zeznawał podczas procesów norymberskich. W 1951 roku stanął przed komisją denazyfikacyjną, która skazała go na dziesięć lat obozu pracy – kara została ostatecznie zamieniona na areszt domowy. W latach 60. trzykrotnie stawał przed sądem – nigdy jednak nie odpowiadał za zbrodnie ludobójstwa. Bach-Zelewski zmarł w szpitalu więziennym w Monachium w 1972 roku.

jb

Podczas pracy korzystałam z artykułu Anny Zechenter "Erich von dem Bach-Zelewski", opublikowanym w 7-8 numerze "Biuletynu IPN" z 2019 roku, wywiadu Filipa Gańczaka i Macieja Foksa z doktorem Philippem Martim pt. "Zbrodnie nierozliczone. Heinz Reinefarth i Powstanie Warszawskie" ("Biuletyn IPN" 7-8/2017) i artykułu Souada Mekhenneta i Nicholasa Kulisha "Uncovering Lost Path of the Most Wanted Nazi", który ukazał się 4 lutego 2009 roku na stronie internetowej gazety "New York Times".