Urodził się 10 kwietnia 1928 roku w Jaśle, w mieście, które na zawsze pamiętało o swoim słynnym kompozytorze i muzyku. Tam też skończył gimnazjum, choć rodzina już od wielu lat mieszkała we Lwowie, dokąd przeniosła się w kilka miesięcy po jego urodzeniu. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim i tam też rozpoczął swoją pierwszą pracę jako prawnik w dyrekcji kolejowej. W obliczu zbliżającego się frontu wrócili ze Lwowa do Jasła (1944).

Kraków, na pewien czas, stał się jego "stolicą" po II wojnie światowej, zamieszkał w nim i tam też rozwijał swoje talenty muzyczne. Pięknym Krakowem dzielił się z piękną Łodzią, gdzie rozpoczął studia w szkole filmowej na wydziale operatorskim. Pojawiał się w wielu miastach Polski i prawie zawsze z brzmieniem jazzu. Ta muzyka najpełniej chyba wyrażała jego duszę. Wymieniając największe i najważniejsze wydarzenia jazzowe w powojennej Polsce, trudno znaleźć miejsce gdzie by go nie było.

W 1948 roku złożył "Jazz Club" w Krakowie, w 1954 roku współuczestniczył, wraz z Leopoldem Tyrmandem, w organizacji "Zaduszek Jazzowych" w Krakowie, założył zespół jazzowy "Melomani", z którym prowadził słynny pochód nowoorleański w związku z 1. Festiwalem Jazzowym, skomponował też hejnał festiwalu Jazz Jamboree. Jednak pierwszy raz osobiście wykonał go solo dopiero na rozpoczęcie 40. festiwalu. W swojej karierze był też jurorem konkursu "Złota Tarka".

Tak Wiesław Hap opisywał jego związki z muzyką: "Tu w Jaśle narodziły się jego zainteresowania muzyczne, gdyż dziadek grywał na okarynie, a wujek Władysław, najmłodszy brat jego matki - na skrzypcach i fortepianie. Jak więc widać, od wczesnej młodości pasją przyszłego artysty stała się muzyka. Dużo grał na pianinie".

Zwracał też uwagę na krakowski okres w życiu młodego Matuszkiewicza: "Po wysiedleniu jego rodzina udała się do Krakowa. Tam zaczął grać na klarnecie i saksofonie oraz rozwijał swój talent kompozytorski".

Po ukończeniu studiów w Łodzi Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął "bardziej zażyłą" współpracę ze studenckim klubem "Hybrydy". Nie zapomniał o swoich miastach przeszłości, bo "jazz można grać wszędzie" i tę potrzebę propagował przez cały okres kariery. Choć nie występował zbyt często w latach 70. i 80. nigdy nie dał o sobie zapomnieć.

Nie musieliśmy chodzić na koncerty, nie musieliśmy kupować płyt, ani szukać specjalnych audycji radiowych..., a Matuszkiewicza mieliśmy zawsze i na co dzień. Wystarczyło jedynie włączyć telewizor lub pójść do kina. Pan Jerzy stał się chyba najsłynniejszym i najpowszechniejszym, kompozytorem muzyki filmowej w Polsce w drugiej połowie XX wieku.

Skomponował muzykę do ponad 200 (!) filmów fabularnych, seriali telewizyjnych, filmów krótkometrażowych czy animowanych. To dzięki niemu mogliśmy nucić nieustannie fragmenty ze słynnej "Stawki większej niż życie", zarówno te melodyjne, wprowadzające, grane wraz z czołówką filmu, jak i te budujące napięcie – genialne w swoim brzmieniu. "Przygrywanie Klossowi" to nie wszystko...

Pan Jerzy "zapatrzył się" też na pędzącego ulicami Warszawy, na swoim "składaku" (chodzi o rower) inżyniera Karwowskiego. Naturalne było i to, że komponowanie muzyki do kontynuacji serialu "Czterdziestolatek 20 lat później" także powierzono Matuszkiewiczowi. Ale to nie wszystko...

Wystarczy spojrzeć w kronikarskie zapisy, a przekonamy się, że Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz był z nami zawsze w tych trudnych czasach realnego socjalizmu: seriale "Wojna domowa", "Przygody psa Cywila", "Stawiam na Tolka Banana", "Podróż za jeden uśmiech", "Kolumbowie", "Lato leśnych ludzi", "Kapitan Sowa na tropie", "Janosik" czy "Alternatywy 4" - to tylko niektóre, te najpopularniejsze seriale z tamtych czasów. W filmach fabularnych mogliśmy usłyszeć jego kompozycje w: "Małżeństwo z rozsądku", "Pieczone gołąbki", "Jak rozpętałem drugą wojnę światową", "Nie lubię poniedziałku", "Poszukiwana, poszukiwany", "Janosik", "Zaklęte rewiry" czy "Syzyfowe prace" (zestawienie także niepełne).

Żeby tego było mało, wystarczyło czasem włączyć radio i równie często mogliśmy usłyszeć piosenki, do których muzyka komponowana była przez tego znakomitego artystę,  najczęściej do słów Ludwika Jerzego Kerna, Wojciecha Młynarskiego czy Agnieszki Osieckiej. Miejsca mało, by wymienić wszystkie. Często też tytuły były mniej znane niż same melodie. 

PP

Tyrmand, jak wspominał w Polskim Radiu, zainteresował się jazzem podczas studiów w Paryżu (tej muzyki słuchał jednak już w Warszawie na basenie Legii). Z jazzem stykał się również w czasie wojennego pobytu w Niemczech. Pod koniec lat 40., po powrocie, "rzucił myśl zorganizowania pierwszego w Polsce jazz clubu".

W maju 1947 roku przygotował pierwszy powojenny jazzowy koncert: Jam Session – Hot jazz – Swing – Boogie. Zaproponował wówczas "melodię wywoławczą" – "Swanee River" – która stała się hymnem polskiego ruchu jazzowego.

W czasie stalinowskim jazz traktowany był jako "muzyka imperialistyczna" Do oficjalnego, już poza "katakumbami", obiegu wrócił wraz z odwilżą.

W 1954 roku Tyrmand zorganizował krakowskie Zaduszki Jazzowe, natomiast rok później w warszawskiej świetlicy przy ul. Wspólnej – pierwsze od 1948 roku oficjalne "Jam Session nr 1". 

Zobacz serwis specjalny poświęcony Leopoldowi Tyrmandowi (kliknij w obrazek):

Tyrmand.polskieradio.pl to rozpisana na wiele głosów, barwna, multimedialna opowieść o legendarnym pisarzu, publicyście, liderze polskiego ruchu jazzowego, ikonie Warszawy lat 50., kontestatorze PRL-owskiej rzeczywistości.

Atmosferę tamtych lat skomentował na antenie Polskiego Radia w 2016 roku historyk: - Jazz był ważnym elementem ucieczki od fałszu życia codziennego i nieznośnej propagandy - mówił prof. Jerzy Eisler.

Paweł Brodowski, redaktor naczelny "Jazz Forum", dziennikarz Polskiego Radia, nagrał 20 stycznia 1985 roku wywiad z Tyrmandem. Jak się miało okazać, był to jeden z ostatnich wywiadów, jakiego pisarz udzielił.

- Jazz to był wybór i konieczność. To określiło mnie jako pisarza i kulturowo – pod każdym względem - mówił wtedy Leopold Tyrmand.

Posłuchaj całego wywiadu na stronach serwisu specjalnego poświęconego Tyrmandowi i jego miłości do jazzu (kliknij w obrazek):

Redakcja

Początki przygody z muzyką sięgają wczesnego dzieciństwa Włodzimierza Nahornego. Po wojnie przyjechał z rodziną ze Lwowa i mieszkał w Kwidzynie. W domu Nahorni mieli pianino, ale zasadność posiadania takiego zbytku trzeba było uzasadnić przed specjalną komisją. Jeśli nikt na nim nie umiał grać, instrumenty zabierano do świetlic, szkół i domów kultury. Wtedy ujawnił się po raz pierwszy talent młodego Włodzimierza.

- Były przesłuchania i to takie poważne, w teatrze - wspominał w audycji Magdaleny Mikołajczuk w Polskim Radiu Włodzimierz Nahorny. - Ja miałem wtedy 4 czy 5 lat, czyli byłem dzieckiem, i siostra ten egzamin na pianino oblała. Więc wypchnięto mnie. Po tym powiedzieli, że kto wie, czy to nie jest talent, ale pianino zostanie pod warunkiem zapisania mnie do szkoły muzycznej - mówił.

W ten sposób rozpoczęła się klasyczna edukacja muzyczna Nahornego.

Muzyka w podziemiu

Nie wiadomo, czy wcześniej, czy niedługo później pojawiła w jego otoczeniu muzyka jazzowa, a trzeba pamiętać, że lata 40. i 50. to okres głębokiego zamknięcia kraju na wszystko, co przychodziło z zagranicy - dotyczyła to także płyt z muzyką. Muzyk wspominał, że zagranicznego jazzu zaczął słuchać jeszcze zanim nauczył się dobrze chodzić.

- Miałem to szczęście, że moim szwagrem był założyciel pisma "Jazz". Miał często bilety na koncerty na dobre miejsca i korzystałem z tego - opowiadał Włodzimierz Nahorny w audycji Jerzego Kisielewskiego w Polskim Radiu. - Mój szwagier miał olbrzymią płytotekę. Mówiło się tylko o jazzie, chociaż był inżynierem i pracował na Politechnice Gdańskiej, był specjalistą od silników. Ktokolwiek z muzyków jazzowych pojawił się na wybrzeżu, najczęściej lądował u niego w domu, więc miałem bezpośredni kontakt i z muzykami, i z muzyką przez jego płyty - dodawał.

Nahorny skończył Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną w Sopocie w klasie klarnetu, ale gra także na fortepianie, saksofonie, kontrabasie i flecie. Sopot jest o tyle ważny, że tam w 1956 roku odbył się Festiwal Muzyki Jazzowej - pierwsze w Polsce jazzowe wydarzenie muzyczne, wymownie nazywane także "wyjściem z katakumb".

Na słynny festiwal przyjechało wtedy wielu muzyków z całego kraju i grając jazz przeszło przez miasto w barwnym pochodzie. Były tam takie legendy, jak: Krzysztof Komeda ze swoim Sekstetem, Melomani z Andrzejem Trzaskowskim oraz zespół Andrzeja Kurylewicza. Po wojnie granie muzyki jazzowej było zakazane, ponieważ gatunek kojarzony był przez komunistyczne władze z ogólnie pojętym Zachodem i okres ten nazywano właśnie "jazzem katakumbowym".

Wiedeńskie nagrody

Bardzo szybko - bo już w czasie studiów - Nahorny zaczął występować w różnych grupach jazzowych, które często sam zakładał: Little Four, North Coast Combo, Tralabomba Jazz Band. Na poważnie jednak zadebiutował w 1962 roku na warszawskim festiwalu Jazz Jamboree w big-bandzie Jana Tomaszewskiego. Od tego też roku zaczął długą współpracę ze starszym kolegą, Andrzejem Trzaskowskim, który zaszczepił w nim pasję do free jazzu.

Ze swoim zespołem - Nahorny Trio - wyjechał w 1966 roku na prestiżowy Światowy Konkurs Jazzu Nowoczesnego do Wiednia, gdzie zdobył II nagrodę indywidualną.

- To był konkurs na najwyższym poziomie, z resztą zorganizowany przez wspaniałego pianistę klasycznego, Friedricha Guldę - wspominał w Polskim Radiu. - Wtedy w jury zasiadały takie gwiazdy, których samo zobaczenie na żywo stanowiło nagrodę nieporównywalną z czymkolwiek innym, a mam na myśli Joe Zawinula - pianistę, Cannonballa Aderleya - saksofonistę, Rona Cartera - kontrabasistę - wyliczał Nahorny.

Nahorny zdobywał w swojej karierze jeszcze wiele nagród i wyróżnień. Największe wrażenie jednak zrobiła na nim ta przyznana na Festiwalu Jazzu Amatorskiego w Wiedniu w 1967 roku, bo wręczył mu ją sam Duke Ellington.

Jazzman nowoczesny

Włodzimierz Nahorny w swojej długoletniej karierze zajmował się nie tylko koncertowaniem, lecz także komponował muzykę filmową, teatralną (Teatry Dramatyczny, Narodowy i Powszechny w Warszawie oraz Wielki w Łodzi) i rozrywkową. Do najbardziej znanych piosenek należy z całą pewnością "Jej portret", do którego słowa napisał Jonasz Kofta a który zaśpiewał Bogusław Mec na festiwalu w Opolu. Wielokrotnie przypominana jest także współpraca Nahornego z zespołem rockowym Breakout, z którym nagrał dwie płyty: "Na drugim brzegu tęczy" (1969) i "70 A" (1970). Można na nich usłyszeć piękne solówki Nahornego na flecie i saksofonie.

W 1970 roku kolega po fachu, jazzman Jan "Ptaszyn" Wróblewski tak mówił o Włodzimierzu Nahornym w swojej audycji w Polskim Radiu:

- Nahorny jest jazzmanem nowoczesnym, bardzo nowoczesnym. Tego rodzaju muzyka jeszcze dwa lata temu nie cieszyła się popularnością, ale Nahornego uratowało poczucie humoru i zrozumienie, że sprawom muzycznym niejednokrotnie są w stanie pomóc sprawy widowiskowe. Nie zapominał nigdy o odbiorcach, do których kierował swoją muzykę, i to stało się jedną z przyczyn sukcesu jego tria na Jazz Jamboree ’68 - dodawał "Ptaszyn".

Nahorny jako muzyk jazzowy o wykształceniu klasycznym chętnie podejmował się reinterpretacji dzieł kanonicznych polskich kompozytorów. Na szczególną uwagę zasługują zwłaszcza płyty: "Mity" - na podstawie twórczości Karola Szymanowskiego, "Nahorny - Chopin: Fantazja polska" - na podstawie Fryderyka Chopina, "Nahorny - Karłowicz: Koncert" - na podstawie Mieczysława Karłowicza.

az

Dzięki przypadkowemu spotkaniu w pociągu zaczął grać w Sekstecie Krzysztofa Komedy (1956-57). To właśnie wówczas podjął decyzję o rozpoczęciu kariery zawodowego muzyka. Był to krok w nieznane dla dwudziestolatka, który pochodził z szanowanej i zamożnej rodziny prawniczej.

Inspirujące zakazy

Do zainteresowania jazzem przyczynił się także zakaz, jakim obłożony był jazz w Polsce i innych krajach bloku wschodniego, jako muzyka wrogiego imperializmu.

– Funkcjonowała wtedy muzyka rozrywkowa, która była jak najdalsza od jazzu – wspominał Jan Wróblewski w audycji Tomasza Szachowskiego w Polskim Radiu. – Tej muzyki słuchać się nie dało, więc zacząłem nasłuchiwać różnych zagranicznych stacji radiowych i tak to się zaczęło - opowiadał muzyk.

Dzięki dbałości rodziców skończył szkołę muzyczną, ale już przy zdawaniu na studia jego pochodzenie okazało się problemem.

– Musiałem pójść tam, gdzie miałem jakieś szanse, czyli na mechanizację rolnictwa – wspominał Jan Wróblewski w audycji Polskiego Radia. - W ogóle nie wyobrażałem sobie, żeby gdzieś później siedzieć na jakiejś wsi i zajmować się kombajnami, których wtedy jeszcze nie było – mówił.

Studiów na politechnice więc nie skończył, bo pochłonęła go muzyka. Następnie uczył się w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie, a i tak grania prawdziwego jazzu uczył się w praktyce.

Do źródeł

Jan Wróblewski został doceniony przez muzyków amerykańskich i jako jedyny Polak wybrany do zespołu International Newport Jazz przez George'a Weina. Wyjechał dzięki temu do kolebki jazzu - Stanów Zjednoczonych, co w tamtym czasie było wymarzonym i nieosiągalnym (ze względów finansowych i politycznych) celem polskich muzyków.

– U nas, gdy ktoś miał zdjęcie jakiegoś jazzmana wycięte z gazety, to była relikwia – opowiadał Wróblewski w Polskim Radiu. – A tutaj ci ludzie na żywo, grający: Jerry Mulligan, Benny Goodman. To był szok. Człowiek nie wiedział co z tym zrobić – dodawał.

Razem z big-bandem występował jako saksofonista na festiwalu w Newport. Potem grupa odbyła trasę koncertową po Stanach Zjednoczonych, Europie, Afryce i Azji.

Przedsiębiorca

W swojej długiej karierze grał w wielu zespołach, takich jak: Jazz Believers, Moderniści, All Stars Swingtet, Poznańska Piętnastka Radiowa czy BRT Orchestra. Równie liczne grupy tworzył lub nimi kierował: Kwintet Poznański, Jazz Outsiders, Polish Jazz Quartet, Studio Jazzowe Polskiego Radia, Stowarzyszenie Popierania Prawdziwej Twórczości (w skrócie SPPT) "Chałturnik", Mainstream oraz Kwartet.

Krzysztofowi Komedzie zawdzięcza nie tylko wciągnięcie do zespołu jazzowego, lecz także naukę jazzu.

– Spotykaliśmy się u Krzysia w Mieszkaniu, czasami tylko we dwójkę i Krzysio uczył nas improwizować, harmonii, które nuty są złe, które dobre, to było raczkowanie, które trudno sobie dziś wyobrazić. Ktoś, kto dziś umie tyle, co myśmy umieli wtedy, w ogóle się do grania nie bierze – mówił jazzman w Polskim Radiu.

Ponadto Komeda wymyślił charakterystyczny pseudonim Wróblewskiego. Z powodu drobnej postury nazywano go początkowo ptaszyną, a Komeda utworzył formę męską - ptaszyn - i tak zostało.

Jan Ptaszyn Wróblewski jest od lat związany w Polskim Radiem. Zaczęło się od wspomnianego zespołu - SJPR, a od 1970 roku prowadzi autorską audycję muzyczną "3 kwadranse jazzu" w Programie III.

az