Festiwal jazzowy, który trwał od 6 do 12 sierpnia, okazał się wielkim sukcesem komercyjnym. Wbrew oczekiwaniom organizatorów do ledwo ponad 40-tysięcznego miasta przyjechało aż kilkadziesiąt tysięcy fanów buntowniczej muzyki.

Odwilż dla jazzu

Na początku sierpnia 1956 roku zatłoczone pociągi zmierzały do Sopotu. W mieście zaczynało brakować miejsc noclegowych. Fanom spragnionym jazzu nie sprawiało to kłopotów i z niecierpliwością oczekiwali otwarcia festiwalu.

Leopold Tyrmand - serwis specjalny

Przed rozpoczęciem koncertów ulicami Sopotu przeszła parada muzyków. Była próbą parodii oficjalnych pochodów pierwszomajowych. Mało znany wówczas sekstet Krzysztofa Komedy imitował kondukt pogrzebowy tradycyjnego jazzu. Zapowiadał tym samym własną erę nowoczesnego i awangardowego grania.

- Uprawiamy muzykę dość eksperymentalną, którą trzeba umieć słuchać. Jesteśmy pierwszym tego rodzaju zespołem w Polsce – przedstawił Krzysztof Komeda swoją twórczość w wywiadzie po zakończeniu festiwalu.

Posłuchaj wypowiedzi Leopolda Tyrmanda z I Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Jazzowej.

Jazz w Polsce wciąż trzymał się tradycyjnych schematów, które wywodziły się z jego kolebki w Nowym Orleanie. Opowiadał o tym historyk, prof. Jerzy Eisler w audycji z cyklu "Spotkania po zmroku".

– Dzisiaj jazz często kojarzy się z ciężkim jazzem nowoczesnym. Ludziom, którzy nie weszli w tę muzykę, ciężko byłoby się przy niej bawić. Wtedy był to głównie nowoorleański jazz tradycyjny i przy tym można było tańczyć i świetnie się bawić - mówił prof. Eisler.

Leopold Tyrmand w roli konferansjera

Za organizację festiwalu odpowiadał komitet artystyczny pod przewodnictwem Leopolda Tyrmanda wraz z gdańskim Państwowym Przedsiębiorstwem Imprez Estradowych.

Tyrmand instruował publiczność, w jaki sposób powinna reagować na muzykę. Zachęcał ją do oklaskiwania występów, co do tej pory było niecodziennym zjawiskiem, kojarzonym raczej z reakcją na przemówienia dygnitarzy.

Pierwszego dnia festiwalu, podczas koncertu zespołu Andrzeja Kurylewicza, nieomal doszło do tragedii. Rozentuzjazmowany tłum próbował wtargnąć do zatłoczonego pawilonu koncertowego. Władze rozważały odwołanie festiwalu, ale nie zdecydowały się na to z obawy o wybuch ekscesów.

Występy drugiego dnia zapowiedział Stefan Kisielewski, znany kompozytor i literat:

– Występuję tutaj jako gość z innego świata, muzyki tak zwanej poważnej. Wydaje mi się, że jazz jest niezwykle interesującym zjawiskiem artystycznym, muzycznym, a także obyczajowym, psychologicznym i socjologicznym. To zgromadzenie wygląda zupełnie inaczej niż koncert symfoniczny i wydaje mi się bliższe współczesnej naturze. Jazz jest wszędzie i urabia zbiorową psychikę, to jest jego rewelacyjna społecznie właściwość. Festiwal uważam za start polskiego życia jazzowego.

Posłuchaj, jak Stefan Kisielewski zapowiadał występów kolejnych zespołów.

Festiwal muzyki jazzowej był przełomowym wydarzeniem nie tylko pod względem muzycznym, ale również kulturowo-społecznym. W ramach imprezy odbyły się pierwsze wybory miss piękności w powojennej Polsce. Ostatniego, siódmego dnia festiwalu na miss Sopotu została wybrana Elżbieta Sosińska, młoda studentka z Wrocławia.

– Mówimy tutaj także o pewnym przełomie obyczajowym – stwierdziła Małgorzata Lisiewicz, dyrektor Muzeum Sopotu, w audycji "Spotkania po zmroku". – Entuzjazm tłumów był niebywały, masy przewróciły estradę i dość szybko zdecydowano o pokazie modelek na dachu pobliskiego budynku.

- Traktowaliśmy ten festiwal jak otwarcie drzwi na Zachód, do prawdziwego świata. Nasz własny świat był nędzny i zastępczy – wspominał jeden z widzów I Ogólnopolski Festiwal Muzyki Jazzowej w Sopocie w 1956 roku.

Muzyka wyklęta

Dla socjalistycznych dygnitarzy PRL jazz był wrogą, imperialistyczną muzyką. Jego słuchaczy kojarzono z bikiniarzami, którzy nie przystawali do propagandowego wizerunku socjalistycznego społeczeństwa. – Do tego momentu jazz był właściwie muzyką wyklętą przez władze. Identyfikowano go z kulturą wywrotową – mówiła Małgorzata Lisiewicz.

Na przełomie 1948 i 1949 roku słuchanie jazzu zostało uznane za objaw wrogości wobec socjalizmu. Rozwiązano kluby jazzowe i zakazano wykonywania tej muzyki. Pomiędzy członkami oficjalnego Związku Młodzieży Polskiej a młodymi sympatykami jazzu często dochodziło do ulicznych bójek. Ten okres nazywa się "jazzem katakumbowym".

Zmiana nastąpiła dopiero po śmierci Józefa Stalina w marcu 1953 roku. Jazz powoli wychodził z podziemia, a pierwszą imprezą muzyczną po jego powtórnym zalegalizowaniu zostały krakowskie Zaduszki Jazzowe, zorganizowane przez Leopolda Tyrmanda w 1954 roku.

Początek złotych lat polskiego jazzu

Odwilż 1956 roku zapoczątkowała znakomity okres dla polskiego jazzu. Na scenie sopockiego festiwalu zagrało wielu muzyków, którzy szybko zdobyli popularność. Większość z nich wkrótce stworzyła podwaliny nowoczesnego jazzu w PRL. Ich autorski styl zdobył uznanie na całym świecie i zyskał miano tzw. polskiej szkoły jazzu. Byli to m.in.: Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz, Krzysztof Komeda, Jan Ptaszyn Wróblewski, Jerzy Milian, Andrzej Trzaskowski, Andrzej Kurylewicz.

Następna edycja festiwalu ponownie odbyła się w Sopocie, ale władze komunistyczne wyciągnęły wnioski i znacznie lepiej kontrolowały spontaniczne nastroje publiczności. Trzecia odsłona imprezy została przeniesiona do Warszawy. Festiwal odbył się we wrześniu 1958 roku pod nazwą Jazz Jamboree i jest kontynuowany w tej formie do dzisiaj.

– Jazz był jednym z elementów ucieczki od fałszu życia codziennego, tej nieznośnej propagandy, która była propagandą, nawet kiedy jej się wydawało, że nie jest. Bo nie potrafiła powiedzieć inaczej o rzeczach zupełnie oczywistych. Taką odtrutką była muzyka jazzowa – o społecznej roli jazzu opowiadał prof. Jerzy Eisler w audycji "Spotkania po zmroku".

sa

Źródła: Archiwum Polskiego Radia, M. Grzebałkowska, Komeda. Osobiste życie jazzu, Kraków 2018.

Muzyk urodził się w artystycznej rodzinie jako syn profesora Akademii Sztuk Pięknych Jerzego Karolaka oraz Marii z domu Kotschy-Orwid, córki słynnego przedwojennego aktora, Józefa Orwida.

- Matka sobie wyobrażała, że czego bym nie robił w życiu, to powinienem być w tym znakomity - mówił w audycji Polskiego Radia Wojciech Karolak.

Dlatego muzyk nie miał wyjścia i żeby się wyróżniać postanowił zostać artystą. Nie wiedział tylko jakim.

- Jazz kusił bardzo rozrywkowym życiem - tłumaczył Karolak powody swojej decyzji w Polskim Radiu. - Jazzmani nie tylko grają świetna muzykę, ale też mają najlepsze dziewczyny - dodawał.

Między Hybrydami a Stodołą

Kariera muzyczna Karolaka na dobre rozpoczęła się w 1958 roku, kiedy nawiązał współpracę z zespołem Jazz Believers. Grupę tworzyli m.in. Jan Ptaszyn Wróblewski oraz Krzysztof Komeda. Karolak zaczynał od gry na saksofonie, na którym grał także w latach 1959-60 w zespole The Wreckers Andrzeja Trzaskowskiego.

- Lubiłem grać nie tylko w Hybrydach na Mokotowskiej, gdzie grało się jazz tradycyjny, ale też w Stodole, gdzie grało się jazz bardzo swingujący - wspominał tamten czas w Polskim Radiu wybitny muzyk.

Już od 1961 roku Wojciech Karolak porzucił saksofon i w pełni poświęcił się grze na fortepianie w zespole Andrzeja Kurylewicza. Rozpoczął także współpracę ze Swingtetem Jerzego Matuszkiewicza. W tym okresie był też aranżerem i kompozytorem studia M-2 oraz big bandu Polskiego Radia.W 1962 roku muzyk założył wraz z Andrzejem Dąbrowskim The Karolak Trio. Od 1963 roku z kolei grał razem z Janem Ptaszynem Wróblewskim w zespole Polish Jazz Quartet.

Gra na saksach

W 1966 roku wyjechał do Szwecji, gdzie zarabiał, grając w klubach i restauracjach.

- Wszyscy mówili, że w Skandynawii grali w tamtym czasie w klubach, ale tak naprawdę było to zwyczajne granie do kotleta. Polscy muzycy czynili to nagminnie. Poza tym nie działo się tam nic ciekawego - wspominał Karolak w Polskim Radiu.

Dzięki zarobionym pieniądzom w 1973 roku stał się właścicielem organów Hammond-B3. Charakterystyczne brzmienie słynnych organów zrosło się na stałe z twórczością muzyka.

- Usłyszałem u Zbyszka Namysłowskiego płytę "House party" Jymmiego Smitha i oszalałem. Wiedziałem już, że moim instrumentem będą organy - wspominał moment olśnienia Karolak.

Mistrz organów

Od 1973 do 1978 roku znowu występował z Janem Ptaszynem Wróblewskim, tym razem w zespole Mainstream. W latach 80. z kolei stworzył formację Time Killers z Tomaszem Szukalskim i Czesławem Bartkowskim. Ich wspólny album w ankiecie krytyków czasopisma "Jazz Forum" został uznany najlepszą płytą jazzową dekady.

Karolak przez wiele lat współpracował również z wybitnym saksofonistą Januszem Muniakiem. Z kolei w 1988 roku muzyk wziął udział w nagraniu płyty "Tak! Tak!" Obywatela GC. Natomiast lata 90. to czas regularnej współpracy w Jarosławem Śmietaną. Karolak udziela się też wtedy w projektach jazzowych Piotra Barona i Zbigniewa Lewandowskiego oraz w projekcie Gospel Magdy Piskorczyk. Koncertuje też z zespołem Guitar Workshop Leszka Cichońskiego.

Kompozytor

Wojciech Karolak jest również kompozytorem eksperymentalnej muzyki filmowej m.in. do słynnego filmu "Konopielka" (1981) Witolda Leszczyńskiego. Charakterystyczny motyw z tego filmu oddawał specyfikę barokowej polifonicznej muzyki organowej. Ponadto Karolak skomponował muzykę do spektakli "Dekameron" i "Ubu Król" oraz do musicalu "Dracula". Przez wiele lat Wojciech Karolak współpracował też ze swoją żoną, satyryczką Marią Czubaszek, pisząc muzykę do jej tekstów.

az

Pochodzi z rodziny, której członkowie cudem ocaleli z rzezi wołyńskiej. Ojcu i matce udało się przetrwać atak kościoła przed oddziały UPA, ale jego dziadkowie zostali zamordowani. Kompozytor po latach szukał prawdy o tamtych wydarzeniach, twierdząc, że zawsze żył z traumą po tamtej tragedii. Po latach spotkał się nawet z zabójcą swoich dziadków.

Kariera w peerelu

Krzesimir Dębski studiował muzykę w Poznańskiej Akademii Muzycznej u Andrzeja Koszewskiego i dyrygenturę u Witolda Krzemieńskiego. Przez długi czas rozwijał swoją karierę jako muzyk w różnych zespołach jazzowych i innych. Jest współzałożycielem zespołu String Connection, w którym grał na skrzypcach. Występował też między innymi z kabaretem "Tey", który był bardzo popularny.

- Najpierw założyłem zespół jazzowy, a potem tak się złożyło, że grałem w kabarecie "Tey", jako muzyk. Zagraliśmy 650 przedstawień w półtora roku – mówił Krzesimir Dębski w audycji Polskiego Radia.

Twórca wszechstronny

Równolegle Krzesimir Dębski rozwijał karierę kompozytorską. Pisał repertuar wszelkiego rodzaju: rockowy, popowy, jazzowy i muzykę współczesną. Zaczął też tworzyć muzykę do filmów, seriali telewizyjnych i spektakli teatralnych. Sukcesy odnosił na wszystkich tych polach, choć pewnie w Polsce najmniej doceniony jest jako kompozytor muzyki klasycznej.

- Rockowcy uważają mnie za muzyka rockowego, jazzmani za jazzmana, jeszcze inni za kompozytora muzyki filmowej. Tymczasem wiem, że mój świat to świat muzyki poważnej. Na :Warszawskiej jesieni" wprawdzie nigdy nie byłem grany, ale mam nadzieję, że dostąpię tego zaszczytu, gdy dożyję jubileuszu 80-lecia - mówił Krzesimir Dębski w wywiadzie udzielonym miesięcznikowi "Studio" w 1999 roku. - Co miesiąc mam jakieś wykonanie, często także za granicą. Cieszę się, że moje utwory są grane na normalnych koncertach filharmonicznych, a nie tylko na festiwalach – dodawał.

Działalność popularna

Dębski powszechnie ceniony był jako kompozytor piosenek. Bardzo wiele z nich skomponował do słów popularnego tekściarza Jacka Cygana. Do najbardziej popularnych należą: "Czas nas uczy pogody", "Diamentowy kolczyk" czy "Dumka na dwa serca". Ten ostatni tytuł był utworem promującym film "Ogniem i mieczem" (1999) w reżyserii Jerzego Hoffmana.

Dębski skomponował też wiele piosenek do popularnych seriali, które istnieją bardzo wyraźnie w powszechnej świadomości. Seriale te to: "Matki, żony i kochanki", "Klan" czy "Na dobre i na złe". 

- Żona Jacka Cygana zarzucała mi, że ja nie umiem pisać prostych melodii, tylko takie skomplikowane – mówił Krzesimir Dębski w audycji Polskiego Radia. - I ja, ponieważ byłem wtedy buńczucznym młodym człowiekiem , powiedziałem: co ja nie umiem? I na serwetce w 20 – 30 sekund zapisałem piosenkę. I tak powstał utwór "Na dobra i na złe".

Kompozytor filmowy

Poza działalnością popularną Krzesimir Dębski jest jednak przede wszystkim bardzo uznanym kompozytorem muzyki filmowej. Stworzył ścieżkę muzyczną do kilkudziesięciu filmów. Najbardziej popularne z nich to produkcje Jerzego Hoffmana – "Ogniem i mieczem" oraz "Stara baśń"(2003) oraz film "W pustyni i w puszczy" (2001) w reżyserii Gavina Hooda.

- Piosenkę piszę się w kilka minut albo i mniej. Co innego muzyka filmowa na przykład. Tutaj są miesiące pracy, bo cały czas trzeba myśleć o oryginalności, stworzeniu czegoś nowego – mówił Krzesimir Dębski w audycji Polskiego Radia.

Artysta stale występuje zarówno w Polsce jak i na świecie. Koncertował w bardzo wielu miejscach na ziemi, często z gwiazdami największego formatu takimi jak choćby Jose Carreras, Nigel Kennedy czy Adam Makowicz. Jego syn, Radzimir Dębski poszedł w ślady ojca i jest bardzo popularnym kompozytorem młodego pokolenia.

az