Historia

Monika Żeromska. Utalentowana córka autora "Syzyfowych prac"

Ostatnia aktualizacja: 05.10.2023 05:45
5 października 2001 roku zmarła Monika Wincentyna Maria Żeromska - malarka i pamiętnikarka. Po II wojnie światowej kobieta poświęciła się gromadzeniu spuścizny po swoich rodzicach. To dzięki niej możemy dziś podziwiać rękopisy Stefana Żeromskiego. 
Monika Żeromska na tle rękopisu Przedwiośnia Stefana Żeromskiego oraz zdjęć rodzinnych
Monika Żeromska na tle rękopisu "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego oraz zdjęć rodzinnychFoto: Narodowe Archiwum Cyfrowe/Polona/domena publiczna

Miłość ponad konwenanse

Rodzice przyszłej pamiętnikarki - Stefan Żeromski i malarka Anna Zawadzka - poznali się kilka lat wcześniej, gdy Zawadzka wyjechała wraz z siostrą Anielą do Paryża, gdzie odbyła się wystawa jej rysunków. To tam pisarz zapoznał się z pracami utalentowanej malarki.

- Żeromski powiedział, że one są tak fascynujące, że chciałby poznać tę panienkę – opowiadała Monika Żeromska w audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności" – Potem się spotkali w warszawskiej Udziałowej, ale nie powiedzieli do siebie ani słowa. Dalej historia milczy, a oni już sobie dali radę sami – dodała ze śmiechem.

Posłuchaj
12:54 żeromska monika___pr ii 15964_tr_0-0_997911604346513[00].mp3 Monika Żeromska o swoich zainteresowaniach malarskich i odziedziczeniu talentu artystycznego po rodzinach. Audycja z cyklu "Zapiski ze współczesności". (19.02. 1993)

Para postanowiła zamieszkać ze sobą we Włoszech, a niedługo później przyszła na świat ich córka Monika. Sytuacja osobista Żeromskiego była wtedy dość skomplikowana - z Zawadzką pozostawał w nieformalnym związku, ponieważ wciąż był mężem Oktawii z Radziwiłowiczów. Z żoną nigdy się zresztą nie rozwiódł. Do końca życia za swoją prawowitą małżonkę uznawał Zawadzką. 

W 1920 roku Żeromski wraz z nową partnerką i córką wrócił do Polski  i osiadł w podwarszawskim Konstancinie-Jeziornej. Pisarz często przebywał również w stolicy, gdzie miał mieszkanie. Tam zmarł w 1925 roku – jego córka miała wówczas niespełna trzynaście lat.

- Miałam być aktorką. Jako dziecko byłam wychowywana wokół Osterwy i przyjaźniłam się z jego córką Elżunią. To była najbliższa nam rodzina: mama się przyjaźniła z jego pierwszą żoną panią Wandą. I naturalnie Osterwa miał być naszym mistrzem i myśmy obie miały iść z Elżunią do "Reduty" – wspominała Monika Żeromska w audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności" - Później coś się stało. Zaczęłam rysować. Mnie się tak strasznie zachciało ilustrować Conrada, jak go pierwszy raz przeczytałam, mając 15 lat. […] Zresztą ja miałam zawsze bardzo słaby wzrok i nie nadawałam się na scenę – dodała.  

Żeromska studiowała w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych pod okiem malarza Tadeusza Pruszkowskiego. Swoje zdolności artystyczne wykorzystała, ilustrując dzieła swojego ojca – między innymi "Dzieje grzechu", "Wierną rzekę" oraz "Syzyfowe prace".

Żmudne poszukiwania spuścizny ojca

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Powstanie Warszawskie zastało Monikę Żeromską i jej matkę w Warszawie – ze stolicy udało im się uciec kanałami.

- Potem byłyśmy w Milanówku u naszych przyjaciół Szczepkowskich, później w Krakowie. Następnie w Jędrzejowie u państwa Przypkowskich, naszych także wielkich przyjaciół i opiekunów – wspominała Monika Żeromska w pierwszym odcinku audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności". 

Posłuchaj
14:43 monika żeromska___pr ii 11655_tr_0-0_9991145043151e7[00].mp3 Malarka i pisarka Monika Żeromska opowiada o swoim powrocie do Warszawy w 1945 i poszukiwaniu rękopisów ojca w ruinach jednej z kamienic Starego Miasta. Odcinek pierwszy cyklu "Zapiski ze współczesności". (PR, 01.07.1991)
Posłuchaj
14:15 monika żeromska___pr ii 11661_tr_0-0_9977698042e4757[00] (1).mp3 Dalszy ciąg opowieści Moniki Żeromskiej o poszukiwaniu rękopisów ojca. Odcinek drugi audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności". (PR, 01.07.1991)  

Do stolicy kobiety wróciły w kwietniu 1945 roku. Początkowo mieszkały u Heleny Turczyńskiej, krawcowej, u której przed wojną szyły suknie. Przez kolejne miesiące Żeromska zbierała pieniądze i ludzi, którzy mieli jej pomóc odgruzować piwnicę kamienicy dawnego Towarzystwa Wydawniczego Jakuba Mortkowicza. Tam podczas Powstania Warszawskiego artystka ukryła w czterech skrzynkach rękopisy swojego ojca. W końcu, po wielu tygodniach poszukiwań, udało się znaleźć dwie kasetki. Pozostałe wydobyto spod gruzów w latach 50. – część rękopisów była bardzo zniszczona. Nie udało się uratować między innymi manuskryptu "Wiernej rzeki", a także fragmentów "Sułkowskiego" i "Promienia" – szczątki tekstów Monika Żeromska kazała spalić. Kobieta do końca swoich dni dbała o spuściznę swoich rodziców – gromadziła listy, rękopisy pisarza, a także kupowała rysunki matki.

Posłuchaj
13:33 monika żeromska___pr ii 11694_tr_0-0_9981415042f0b91[00] (1).mp3 Jak wyglądało powojenne życie Moniki Żeromskiej? W czwartym odcinku audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności" pamiętnikarka opowiada o swoim wyjeździe na stypendium do Włoch. (PR, 01.07.1991)
Posłuchaj
13:40 monika żeromska___pr ii 11697_tr_0-0_9988365043092dd[00] (1).mp3 Ciąg dalszy opowieści Moniki Żeromskiej o jej pobycie we Włoszech. Ponadto pamiętnikarska wspomina o swoich problemach zdrowotnych, które zmusiły ją do porzucenia malarstwa. Odcinek piąty audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności". (PR, 01.07.1991)

Śladami ojca

- Pomysł pisania pamiętników przyszedł mi do głowy właściwie bardzo późno […]. Są to wspomnienia, które ciągną się tak, jak sięgam pamięcią. To znaczy od drugiego, trzeciego roku mojego życia do 1972 roku – mówiła na antenie Polskiego Radia Monika Żeromska.

Artystka zaczęła spisywać wspomnienia w ostatniej dekadzie swojego życia – dzieło zostało wydane w pięciu tomach. Krótko przed śmiercią Żeromska założyła Fundację na Rzecz Utrzymania Spuścizny po Stefanie Żeromskim, której oddała w opiekę swój dom w Konstancinie. Obecnie w willi znajduje się muzeum.

Posłuchaj
14:14 monika żeromska___pr ii 11675_tr_0-0_9985299042fcb18[00] (1).mp3 Monika Żeromska opowiada o powołaniu muzeum ojca i problemów z jego utworzeniem. Ponadto wspomina, jak wyglądał powojenny Konstancin. Odcinek trzeci z cyklu "Zapiski ze współczesności". (PR, 01.07.1991) 

Monika Żeromska zmarła 5 października 2001 roku. Została pochowana na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.

jb

Czytaj także

Juliusz Kaden-Bandrowski. "Najtęższe pióro II Rzeczpospolitej"

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 05:30
Prozaik i publicysta, działacz społeczno-polityczny. Przystąpił do ruchu niepodległościowego Józefa Piłsudskiego. Jedna z czołowych osobistości życia kulturalnego i literackiego w okresie międzywojennym. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stefan Żeromski. Pisarz, prezydent, sumienie narodu

Ostatnia aktualizacja: 20.11.2023 06:00
98 lat temu zmarł jeden z największych pisarzy polskich, prozaik, publicysta i dramaturg, który ma w swej biografii interesujący prezydencki epizod.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Papier, trumna, magnetofon. Pisarze o Powstaniu Warszawskim

Ostatnia aktualizacja: 01.08.2023 05:45
Poezje i prozy na temat Powstania Warszawskiego zaczęły powstawać jeszcze w czasie walk w okupowanej stolicy, potem w obozach jenieckich, wreszcie w wyzwolonej Polsce i w cieniu komunistycznej cenzury. Autorzy utrwalali swoje dzieła na tym, co mieli pod ręką.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Popioły" Wajdy. Film z aluzjami

Ostatnia aktualizacja: 25.09.2023 05:40
25 września 1965 roku, odbyła się premiera filmu Andrzeja Wajdy "Popioły", który jest adaptacją powieści Stefana Żeromskiego. Dziewiąty pełnometrażowy film Wajdy był jedną z najdroższych polskich produkcji tamtych czasów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Popioły" Stefana Żeromskiego. Wojna, Napoleon i rodowe legendy

Ostatnia aktualizacja: 07.06.2023 05:50
7 czerwca 1902 roku na łamach "Tygodnika Ilustrowanego" ukazał się pierwszy odcinek "Popiołów" Stefana Żeromskiego, powieści historycznej, której akcja toczy się w czasach wojen napoleońskich. Pisząc swoje dzieło, autor inspirował się własnymi doświadczeniami oraz losami swojej rodziny. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wielki zwyczajny człowiek. Bolesław Prus, literatura, życie i śmierć

Ostatnia aktualizacja: 20.08.2023 05:54
"Niezwykły tajemniczy człowiek. Wspomniawszy »Lalkę«, trudno uwierzyć, że ta szara człeczyna napisać zdołała takie arcydzieło" – pisał o nim Stefan Żeromski. To rozdwojenie w biografii Głowackiego/Prusa zakorzenione było w dramatach, których los nie szczędził pisarzowi.
rozwiń zwiń