660 lat temu, 28 marca 1364 roku, arcybiskup gnieźnieński Jarosław ze Skotnik w obecności króla Kazimierza Wielkiego dokonał uroczystej konsekracji katedry na Wawelu.

Zdaniem historyków pierwszy kościół katedralny na Wawelu wzniesiony został ok. roku 1000, tuż po ustanowieniu w Krakowie biskupstwa. Informacje na ten temat są raczej skąpe. Znacznie więcej wiemy o historii kościoła z czasów XI i XII stulecia. Świątynię, która miała wówczas wystrój romański, konsekrowano w roku 1142. Z tamtego okresu zachowały się do dziś znaczne partie tej budowli, przede wszystkim krypta św. Leonarda i dolna część wieży południowej.

Relikwie biskupa męczennika

Dzieje katedry wawelskiej przedstawił w reportażu nadanym w kwietniu 1995 roku Jerzy Swalski. – Sercem świątyni jest trumna z relikwiami św. Stanisława – mówił jeden z gości audycji, ówczesny proboszcz bazyliki, ks. prałat Janusz Bielański. – To jest ołtarz Ojczyzny – "Ara Patriae".

Biskup krakowski, Stanisław został zamordowany z rozkazu króla Bolesława Śmiałego w 1079 roku. Bardzo szybko katedra krakowska stała się miejscem czci biskupa. Do jego grobu zaczęli przybywać pielgrzymi z całej Polski. Kanonizowano go w 1253 roku. Kult świętego łączony był z ideą zjednoczenia rozbitego na dzielnice państwa polskiego. Zapewne ten fakt sprawił, że wbrew wcześniejszej tradycji koronowania polskich władców w Gnieźnie, zwyczaj ten od 1320 roku przeniesiono właśnie tu na Wawel.

Konsekracja świątyni

– Budowę katedry w tym kształcie, jaki znamy dziś, rozpoczął król Władysław Łokietek – powiedział ks. Bielański. – On pierwszy był tu namaszczony na władcę Polski. Oczywiście później świątynia była upiększana, dobudowywano nowe kaplice.

Uroczysta koronacja Władysława Łokietka odbyła się 20 stycznia 1320 roku w pobliżu relikwii patrona odrodzonej polskiej monarchii. Odtąd, następni włodarze Polski tu właśnie otrzymywali swoje królewskie insygnia.

Przez następne lata katedra na Wawelu była rozbudowywana. Jej konsekracji, w obecności ówczesnego króla, Kazimierza Wielkiego, dokonał  arcybiskup gnieźnieński Jarosław ze Skotnik 28 marca 1364 roku.

Dzieło artystów

– Ja katedrę w swojej wyobraźni dzielę na trzy części: korzenie, pień i korona drzewa – mówił kolejny uczestnik reportażu, rzeźbiarz Czesław Dźwigaj. – Korzeniami są groby królewskie, pniem: cały korpus katedry, a koroną: wieże z dzwonami. Na najwyższych konarach tego drzewa wisi 10 dzwonów. Najstarszy nosi imię "Nowak" i już od XIII wieku towarzyszy nam we wszystkich uroczystościach. Natomiast najwspanialszy, największy nosi imię "Zygmunt". Związany jest z naszą historią od 9 lipca 1521 roku. Jego głęboki ton pobudza do refleksji i zadumy nad losami Polski.

Polski Akropol

W podziemiach katedry, jak i w nawach bocznych jest wiele wspaniałych sarkofagów, nagrobków, epitafiów, pomników wybitnych ludzi. Chowano ich tu już od XI wieku – Sprowadzono na przykład relikwie św. Floriana – mówił rzeźbiarz. – Tu są relikwie Wincentego Kadłubka, tu też spoczywają doczesne szczątki większości królów polskich.

Katedra wawelska to również miejsce pochówku narodowych bohaterów: Tadeusza Kościuszki, księcia Józefa Poniatowskiego, marszałka Józefa Piłsudskiego, gen. Władysława Sikorskiego. Jest to również nekropolia wieszczów narodowych. – Tu odbył się powtórny pogrzeb Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, a w latach 90. XIX wieku Cypriana Kamila Norwida – powiedział Czesław Dźwigaj.

Symbol narodowy

Wybitni artyści: rzeźbiarze, witrażyści, architekci swoimi pracami złożyli się na ten wielki pomnik polskiej kultury, historii i wiary.

– Można porównywać katedrę do wielu innych na całym świecie – komentował Czesław Dźwigaj. – Ale nie ma takiej drugiej, z jej nastrojem, z tym, czym jest ona dla Polski i dla Polaków. Każdy odnajdzie tu swoją cząstkę, bez względu na to, w jakim czasie żyje i żył będzie.

Co kryją krypty?

Adam Bujak, wybitny artysta fotografik wracał w audycji pamięcią do czasów dzieciństwa. Przypominał zdarzenia związane z kryptą marszałka Piłsudskiego. Mówił o tym, jak wielkie wrażenie zrobił na nim powtórny pogrzeb pary królewskiej: Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety.

– To było wstrząsające, wręcz niesamowite widowisko – opowiadał. W latach 70. XX wieku odgrzebano szczątki pary królewskiej. Było nas tam wtedy, w krypcie chyba osiem osób. Pierwszy zobaczył otwór ówczesny kardynał, ks. Karol Wojtyła. Na końcu ja się znalazłem z aparatem i zacząłem to miejsce fotografować. Ono było jakieś takie abstrakcyjne - tak mógłbym to określić. Dlaczego? – Każdy sobie wyobraża, że to jest taki majestat śmierci zmarłego króla, a wszystko było takie rozwalone. Czaszka była odrzucona, trumna pęknięta w połowie, wisiała i w to był wbity miecz królewski. Trochę pyłu, kości, trochę małych szmatek z dawnego stroju królewskiego.

Parę tygodni później odbył się uroczysty pogrzeb. Na wielkim katafalku przed głównym ołtarzem stały dwie cynowe trumny. Na jednej był napis: "Król Kazimierz Jagiellończyk", a na drugiej – "Królowa Elżbieta". Parę królewską pochowano przy biciu dzwonu Zygmunta i "Requiem" Mozarta.

Dzieło Kazimierza Wielkiego

Kazimierz Wielki powołał Studium Generale (taka nazwa wówczas obowiązywała) 12 maja 1364. Do funkcjonowania uniwersytetu potrzebna była zgoda papieża, a potem biskupa gnieźnieńskiego. Faktyczna działalność Akademii Krakowskiej rozpoczęła się jednak dopiero 3 lata po wydaniu papieskiej bulli. Wykłady prowadzono na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa.

Po 6 latach od założenia uczelni w 1370 roku król niespodziewanie umarł, a rozwój uczelni został wstrzymany. Ludwik Węgierski nie był zainteresowany rozwojem Akademii Krakowskiej. Dopiero po 30 latach na mocy zapisu królowej Jadwigi Władysław Jagiełło odnowił uniwersytet. Sama królowa ponadto zapisała uczelni w testamencie swój majątek.

– Akademia Krakowska staje się rzeczywiście jednym z ważniejszych naukowych uniwersyteckich ośrodków Europy – słyszymy w audycji Jana Pniewskiego z 1997 roku. – Rozwijało się tam nie tylko prawo, ale też sztuki wyzwolone, z których dzisiejsza nauka się wywodzi.

Wrota do kultury europejskiej

Jan Długosz wymieniał cele, jakie przyświecały utworzeniu Akademii Krakowskiej. Po pierwsze, potrzebna była kadra, która pomogłaby we wprowadzeniu Litwy do kultury europejskiej. Ponadto, trzeba było wykształcić ludzi do królewskiej kancelarii, chodziło też o ogólny rozwój wszelkich cnót i wiedzy. Te cele, uwspółcześnione, do dziś mogą stanowić podstawę działalności uniwersytetów.

– Druga połowa XIV wieku była czasem jednego pokolenia, które podejmowało decyzje promujące nasz naród i państwo w sposób od X wieku niespotykany – słyszymy w audycji. – Promujący w rozwiązaniach politycznych, jak i w tworzeniu bazy instytucjonalnej do kształcenia Polaków, tworzenia pewnych bodźców intelektualnych, kadry ludzi, którzy dali się poznać w kulturze Europy.

Akademia Krakowska (dziś Uniwersytet Jagielloński) była pierwszym tego typu ośrodkiem w Europie posiadającym samodzielne katedry matematyki i astronomii. Zostały one utworzone w 1406 roku. Rozkwit naukowy w Akademii nastąpił w XV wieku. Wówczas rektorami byli Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic. W Krakowie studiował też Mikołaj Kopernik.

mb

Młodzieniec z zapałem do nauki

Przyszły dziejopisarz pochodził z wielodzietnej, niezbyt zamożnej rodziny. Jana, jedno z dwanaściorga rodzeństwa, od najmłodszych lat miał go charakteryzować pęd do wiedzy.

- Legenda mówi, że Długosz tak wcześnie szedł do szkoły ze swoim nauczycielem, że zastawał jeszcze zamknięte bramy budynku - mówiła Antonina Jelicz w audycji Krystyny Żebrowskiej z cyklu "Radiowe portrety Polaków".

Pod opieką Oleśnickiego

Ambicję młodego Jana Długosza dostrzegł wpływowy biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Protekcja prawdziwej szarej eminencji Polski pierwszych Jagiellonów była motorem napędowym kariery Długosza.

- Długosz odbył w służbie kardynała wiele podróży dyplomatycznych: jeździł do Włoch, na Węgry, odbył nawet podróż do Jerozolimy - powiedziała historyk literatury.

Podopieczny Oleśnickiego, pod jego okiem, spisał uposażenie diecezji krakowskiej. Do innych dzieł Długosza należą spis pruskich sztandarów, katalogi biskupów i żywoty świętych.

Ojciec historiografii

Swoje opus magnum - "Roczniki, czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego" zaczął pisać dopiero po śmierci swojego protektora ok. 1455 roku, w wieku ponad 40 lat. Pisał niemal do końca życia, przez ćwierć wieku.

- Było to pierwsze podsumowanie spraw Królestwa Polskiego od chwili jego powstania do czasów mu współczesnych. Jednocześnie była to pierwsza próba ocen i sądów o dziejach Polski - stwierdziła gość audycji. - To najznakomitsze dzieło naszej historiografii średniowiecznej, a zarazem ewenement na tle ówczesnego kronikarstwa europejskiego.

Długosz, zgodnie z duchem epoki,  w swoim dziele opisał również cały katalog zjawisk nadprzyrodzonych. Jedno z nich mówi o kobiecie, która urodziła jednocześnie trzydzieścioro sześcioro dzieci.

Wychowawca królów

Po śmierci Oleśnickiego Długosz pełnił służbę dyplomatyczną u Kazimierza Jagiellończyka. Był też wychowawcą jego dzieci. - Czterej starsi synowie króla: Władysław, Kazimierz, Jan Olbracht i Aleksander byli wychowankami Jana Długosza. Natomiast nie wiadomo, czy ta opieka objęła jeszcze Zygmunta i Fryderyka - słyszymy w audycji z 1977 roku. 

Szczątki Długosza od 1880 spoczywają w wawelskiej Krypcie Zasłużonych na Skałce.

bm

Do grobowców złożono szczątki Jana III Sobieskiego wraz z żoną Marią Kazimierą, pochowano także Augusta II Mocnego. Tak została zamknięta piękna karta królewskich pochówków w tym świętym dla Polaków miejscu.

Fakt ten nie oznacza, że miejsce pochówku zostało zamknięte na zawsze. W późniejszych wiekach, w późniejszych latach chowano tam inne znamienite osoby ważne dla historii Polski. Wszystkie miejsca są otwarte dla tych, którzy z poczucia patriotyzmu i z szacunkiem chcą odwiedzić groby królewskie, przystanąć w zadumie nad grobami znamienitych Polaków, którzy w ostatnich dwu wiekach oddali swe życie dla Polski, ale królami nie byli. Jak twierdzą historycy – byli im równi czynami i tragiczną śmiercią.

Niepojęta jest siła łacińskiego stwierdzenia – podczas zwiedzania tego miejsca doznaje się nieodpartego wrażenie, że ci wszyscy Wielcy są z nami, że czuwają nad nami i nad losem Polski... a przy niejednym grobie łza ciśnie się do oka i głos zamiera w krtani... i przychodzi myśl nader oczywista, że obowiązkiem każdego Polaka powinno być choć raz odwiedzić naszych bohaterów.

Groby znajdują się w siedmiu Kryptach pod katedrą wawelską w Krakowie – czyli Bazyliką archikatedralną św. Stanisława i św. Wacława. Była ona także miejscem ich koronacji. Pochowanych jest tutaj 17 królów Polski. Wraz z nimi pochowani zostali także członkowie ich rodzin, biskupi krakowscy wraz ze św. Stanisławem ze Szczepanowa. W podziemiach Bazyliki, gdzie znajdują się Krypty z grobami królewskimi, jest też Krypta wieszczów polskich. Pochowano tam Adama Mickiewicza (1890) i Juliusza Słowackiego (1927). Wmurowano także pamiątkowe tablice Cypriana Kamila Norwida i Fryderyka Chopina.

Podczas niewoli, w okresie zaboru austriackiego próbowano przeforsować pomysł przeniesienia grobów królewskich do kościoła świętych Piotra i Pawła, a z katedry uczynienia kościoła garnizonowego. Szczęściem te plany nie zostały zrealizowane. Dokonywano dalszych pochówków i w 1817 sprowadzono zwłoki księcia Józefa Poniatowskiego. Sarkofag znajduje się w Krypcie św. Leonarda. W tejże Krypcie pochowano także generała Tadeusza Kościuszkę w 1818. W 1993 roku pochowano w przygotowanym uprzednio sarkofagu generała Władysława Sikorskiego.

Zwiedzić możemy też Krypty Stefana Batorego i rodziny Władysława IV. Krypta Zygmuntowska zaś mieści prochy Zygmunta II Augusta, Anny Jagiellonki, Anny Austriaczki i Stanisława Leszczyńskiego, a także, za romańskim murem Augusta II Mocnego. W Krypcie Wazów odwiedzić możemy między innymi sarkofagi Zygmunta III Wazy i Jana Kazimierza Wazy.

Jest też bardzo ważna dla Polaków Krypta pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie pochowano w 1935 roku marszałka Józefa Piłsudskiego. Ostatnim pochówkiem tamże było złożenie w pięknym sarkofagu tragicznie zmarłych prezydenta Lecha Kaczyńskiego i Jego żonę Marię Kaczyńską w 2010 roku.

Pokój Ich duszom. Piękne to miejsce dla Polaków, choć smutne ostatnimi zdarzeniami. Tak bardzo chcielibyśmy mieć Ich wszystkich z nami, razem. Pamiętajmy, że ciała śpią jedynie, a dusze Ich czuwają.

PP

28 marca mijają 783 lata od ataku wojsk tatarskich na Kraków. Pierwszy najazd tatarski na Polskę, rozpoczął się na początku 1241 roku. Stanowił część większego planu podboju Europy przez wnuka Czyngis-chana ‒ Batu-chana.

Kim byli w XIII wieku Tatarzy?

Na przełomie XII i XIII wieku Tatarami nazywano różne ludy tureckie, mongolskie i tungusko-tybetańskie, podbite przez Czyngis-chana. Średniowieczne podboje tatarskie poprawniej byłoby nazywać mongolskimi, ale to właśnie ta pierwsza nazwa została utrwalona przez kronikarzy. – W historii światowych podbojów nie ma podobnego przykładu. W ciągu kilkudziesięciu lat powstało gigantyczne, silnie zorganizowane i scentralizowane państwo ze stolicą w Karakorum ‒ opowiadał w swoim felietonie "O historii Tatarów" Andrzej Piotrowski na antenie Polskie Radia. ‒ Podstawowym celem tego państwa był podbój ludów osiadłych.

Wojska Czyngis-chana działały błyskawicznie, w szybkim tempie opanowywały kolejne terytoria. Ówczesnych przerażało towarzyszące podbojom Tatarów okrucieństwo, nieznane dotychczas na taką skalę. W zdobytych miastach mordowano nie tylko ludność, ale i zwierzęta. Było to zaskakujące dla średniowiecznej Europy i przyczyniło się do powstania wielu legend na temat Tatarów, które przytoczył w swoim felietonie "O historii Tatarów" Andrzej Piotrowski ‒ mówiono, że odżywiają się ludzką krwią, że są potomkami trzech króli ze Wschodu, a ich celem jest Kolonia, bowiem tam rzekomo ukryte są jakieś relikwie po owych władcach.

Atak na Kraków

Po krwawym opanowaniu Rusi Kijowskiej wojska tatarskie skierowały się w kierunku Polski. W lutym 1241 roku został zdobyty Sandomierz. Następnie wojska pod dowództwem Bajdara ruszyły w kierunku Krakowa. Tatarzy pokonali w bitwie pod Turskiem wojska wojewody krakowskiego, ale poniesione straty zmusiły ich do odwrotu na Ruś.

Tam najeźdźcy przegrupowali swoje wojska i stoczyli kolejną zwycięską bitwę na ziemiach polskich. Pod Chmielnikiem z rycerstwem sandomierskim i krakowskim mogło walczyć nawet ok. 10 tysięcy Tatarów. 28 marca Tatarzy oblegli i zdobyli Kraków i niemal doszczętnie zniszczyli miasto. 

Hejnał mariacki

Początki hejnału mariackiego nie są znane. Samo słowo hejnał pochodzi z języka węgierskiego i może być tłumaczone jako świt czy pobudka. W krakowskich dokumentach z końca XIV wieku można znaleźć potwierdzenia wydatków przeznaczanych na strażnika i trębacza, mającego grać hejnał dwa razy dziennie lub w razie zagrożenia. Odbywało się to z wyższej wieży kościoła Najświętszej Marii Panny. Dopiero w późniejszych czasach nastał zwyczaj grania hejnału co godzinę na cztery strony świata oraz niespodziewanego urywania melodii na pamiątkę legendarnego trębacza.

Ksawery Pruszyński odnalazł elementy legendy o hejnale w odległej Samarkandzie. – Mówi się o legendzie, o nagłym przerwaniu melodii hejnału na wskutek ugodzenia trębacza strzałą z łuku ‒ opowiadał prof. Wiktor Zin w audycji Polskiego Radia.

W każdej legendzie można odkryć ziarno prawdy. ‒ Gdyby prześledzić historię rozbudowy kościoła Mariackiego, to wcale nie należy wiązać owej mariackiej strażnicy z obecnym zwieńczeniem. Mogło być ono inne ‒ opowiadał prof. Wiktor Zin w audycji Polskiego Radia. ‒ Wieża, o której mówimy, w swoich podstawach jest romańska. Jeżeli jest ta tradycja, o której mówimy, to wydaje się, że ona może sięgać naprawdę odległych początków miasta.

Jakie byłyby losy Polski, gdyby Tatarzy nie wycofali się?

Gdyby Tatarzy nie opuścili Europy środkowo-wschodniej, Polska mogłaby podzielić los Rusi, która została niewyobrażalnie zniszczona pod względem demograficznym, materialnym i kulturalnym. Jej rozwój był zahamowany przez blisko 300 lat. XIII wiek był czasem, kiedy Polska włączyła się w procesy integrujące ją z Europą Zachodnią.

‒ Pozostawanie we władzy tatarskiej, albo by te procesy bardzo zahamowało, albo całkowicie przerwało ‒ mówił historyk prof. Henryk Samsonowicz w audycji Andrzeja Sowy "Tatarzy nad Wisłą".

Inwazja tatarska przerwała rozwój Rusi, doprowadziła do regresu na wielu polach i uniemożliwiła kontynuację dotychczasowych osiągnięć.

Pozostanie Tatarów na ziemiach Polski, byłoby widoczne również w azjatyckich wpływach na ustrój państwa oraz sposób zakładania miast. Według prof. Henryka Samsonowicza Polska nie stałaby się krajem-pomostem między wschodem a zachodem. Tę rolę mogłyby pełnić np. kraje wschodnich Niemiec albo Czechy.

Tatarzy zbudowali w bardzo krótkim czasie ogromne imperium, będące do dzisiaj fenomenem na skalę światową. Ale jak zauważył prof. Henryk Samsonowicz w audycji "Tatarzy nad Wisłą": państwa tworzone przez ludy koczownicze rosną bardzo szybko, obejmują wielkie obszary i równie szybko się kończą.

wp