Władysław Lech Terlecki pisał powieści, opowiadania, scenariusze, słuchowiska, ale też i dramaty sceniczne. Był dziennikarzem czasopism, redaktorem literackim w Polskim Radiu, współpracownikiem Radia Wolna Europa. Można z uznaniem i uśmiechem stwierdzić, że chyba tylko wierszy nie pisał.

Powieści o powstaniu styczniowym

Jednym z jego najsłynniejszych cyklów prozatorskich były powieści odwołujące się do chwalebnej i tragicznej historii okresu powstania styczniowego. Były to: "Spisek", "Dwie głowy ptaka", "Powrót z Carskiego Sioła", "Rośnie las" i "Lament". Na stronie Culture.pl czytamy: "Utwory te, ogłaszane między rokiem 1966 a 1977, Terlecki zebrał w jednym tomie pt. Twarze 1963 (wyd. 1979). Nieco później, w roku 1984, ukazała się powieść Lament, stanowiąca zwieńczenie cyklu dotyczącego epoki powstania styczniowego. Za najwybitniejszy utwór tego kręgu tematycznego uchodzi powieść Dwie głowy ptaka (1970); autor napisał też - przyjętą z dużym zainteresowaniem - wersję dramaturgiczną tego dzieła, za które wcześniej został uhonorowany m.in. prestiżową Nagrodą im. Kościelskich".

Dość powiedzieć, że ta ceniona nagroda, przyznawana od 1962 roku młodym twórcom polskim, w zasadzie do 40. roku życia i głównie pisarzom lub krytykom literackim, uhonorowała wielu znanych literatów, z których wymienić można choćby Sławomira Mrożka, Zbigniewa Herberta, Tadeusza Konwickiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Jarosława Marka Rymkiewicza, Marka Nowakowskiego, Edwarda Redlińskiego, Adama Zagajewskiego i wielu innych wybitnych twórców. Władysław Terlecki otrzymał tę nagrodę w 1972 roku razem z Stanisławem Barańczakiem, Edwardem Stachurą i Bonifacym Miązku.

Historia dla zrozumienia współczesności

Culture.pl zauważa też pewną prawidłowość tych historycznych powieści: "W odległych, historycznych zdarzeniach Terlecki szukał przede wszystkim niezmiennych zjawisk ideowych i moralnych; interesowały go trwałe, ponadczasowe procesy i mechanizmy polityczne. Pisarz wielokrotnie deklarował, że historia nie jest dla niego celem, lecz szczególną metodą rozumienia współczesności". W wielu wypowiedziach Terlecki zwracał uwagę na pretekstowość tematyczną, która miała prowadzić do żywej dyskusji politycznych i ideowych, sytuujących się między romantyzmem działań i pragmatyzmem postaw.

Twórczość Terleckiego była też bardzo ciekawa z punktu widzenia nowatorstwa formy. "Terlecki wypracował oryginalny styl łączący elementy prozy fabularnej i dokumentalnej; pisarz w swoich powieściach i opowiadaniach często korzystał z technik eseju, kroniki, prozy kryminalnej, sprawozdania sądowego, a nawet felietonu". (Culture.pl) Może dlatego utwory autora tak łatwo pozwalały adaptować się w rzeczywistości filmowej, radiowej i teatralnej. Portal Filmpolski.pl wylicza aż 15 filmów zrealizowanych w oparciu o scenariusze Terleckiego. Natomiast w oparciu o jego prozę powstało aż 20 głównie spektakli telewizyjnych, ale też filmów i inscenizacji scenicznych.

Niezwykle ciekawą notę o autorze i jego dziełach opublikował Państwowy Instytut Wydawniczy: "Władysław Terlecki jest zaliczany do grona najważniejszych polskich twórców literatury XX wieku. W swoich książkach rozważał problemy kluczowe dla indywidualnej egzystencji człowieka i życia społecznego. Szczególnie istotne były dla niego zagadnienia wolności i zniewolenia oraz różnorodność, intensywność i zmienność relacji międzyludzkich. (...) Stawiał protagonistów w sytuacji wyboru pomiędzy zdradą a lojalnością, wyborem pragmatycznym a wiernością abstrakcyjnym ideom".

Co ciekawe, te trudne wybory przedstawiane były w zaskakującym pomieszaniu i przenikaniu się rożnych konwencji literackich... Bo to i powieść kryminalna, romans, niemal dokumentalny reportaż, ale też i powiastka filozoficzna. PIW dodaje: "W warstwie fabularnej wielokrotnie powtarzały się sytuacje przesłuchania, rozpoznawania i uświadomienia winy, lokowania jej źródeł w błędnych decyzjach podjętych w przeszłości, dążenia do ekspiacji za zaniechania i czyny popełnione".

Znaczącym miejscem dla twórczości Terleckiego był podwarszawski Komorów, do którego pisarz przeprowadził się w rok po swoim literackim debiucie. W 1955 roku opublikował opowiadanie "Nad granicą siedzi diabeł". Przeprowadzka zbiegła się z debiutem książkowym (tom reportaży "Kocie łby" wydany w 1956 roku). Od tego czasu pozostał mieszkańcem Komorowa aż do śmierci w jakże historycznym dniu - 3 maja - w ostatnim roku XX wieku. Pochowany został na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Warto upamiętnić tego ciekawego pisarza choćby przeczytaniem jednego z wielu jego utworów. Zachęcamy.

PP

Źródła cytatów:

https://culture.pl/pl/tworca/wladyslaw-terlecki
https://piw.pl/pl/twarze-1863