Odkrycia naczynia zawierającego skarb dokonał zespół kierowany przez numizmatyka z Muzeum Ferenczyego, Balázsa Nagya. Prace badawcze przeprowadzono na polu uprawnym, nieopodal miejsca, gdzie w 2019 roku odnaleziono mniejszy skarb, zawierający 150 monet. 

Skarb z wielu epok

Siła nabywcza 7000 srebrnych monet w 1520 roku, czyli w czasie, kiedy prawdopodobnie skarb został zakopany, pozwalała na zakup siedmiu koni, dziś ich wartość odpowiada luksusowemu samochodowi.

Najstarszą monetą znalezioną w naczyniu jest rzymski srebrny denar z podobizną cesarza Lucjusza Werusa, którzy rządził w latach 161-169 naszej ery. Najnowsze monety w zbiorniku pochodzą z czasów Ludwika II Jagiellończyka, który panował na Węgrzech od 1508 do 1526 roku (był też królem Czech od 1509 roku). Złote monety, które zostały ukryte pod drugim dnem naczynia, pochodzą z czasów panowania Macieja Korwina, który władał na Węgrzech w latach 1458-1490. Odnaleziono też pieniądz wyemitowany przez papieża Piusa II (1405-1464). 

Echa Mohacza? 

Przyczyna, dla której właściciele monet zakopali skarb, pozostaje nieznana. Pracownicy Muzeum Ferenczyego stawiają hipotezę, że ukrycie kosztowności wiązało się z turecką inwazją. Na węgierskim tronie zasiadał wówczas Ludwik II Jagiellończyk, wnuk króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Kazimierza Jagiellończyka. Wojska sułtana otomańskiego Sulejmana Wspaniałego starły się z armią węgierską pod Mohaczem, 29 sierpnia 1526 roku.

Bitwa pod Mohaczem - zmierzch potęgi Jagiellonów

Klęska i śmierć Ludwika II spowodowały nie tylko krach dynastycznej polityki Jagiellonów, ale także kryzys w samych Węgrzech. Zgodnie z zawartymi przez Ludwika układami, tron Czeski i Węgierski przechodziły w ręce Habsburgów. Część szlachty obwołała królem Jana Zaployę, pana na Siedmiogrodzie, co doprowadziło do wojny domowej w kraju i rozpadu monarchii. 

livescience.com/bm

Tak dokładnych informacji na temat wieku nie uzyskano dotychczas dla żadnej z podobnie starych budowli z terenu Polski.

Mieszko I – wprowadził Polskę do Europy

Naukowcy są zgodni, że pierwsi Piastowie nie mieli stolicy; przemieszczali się między głównymi grodami kraju, gdzie znajdowały się tzw. palatia, czyli budowle rezydencjonalno-sakralne. Dla Mieszka I najważniejszymi siedzibami były zapewne Poznań, Gniezno i właśnie Ostrów Lednicki. 

Od dawna wiadomo, że palatium na Ostrowie Lednickim składało się z dwóch części - kaplicy i rezydencji. Budowla powstała z głazów narzutowych. Wzniesiono z nich mury i fundamenty, które połączono zaprawą gipsową i wapienną. Kaplica ma kształt krzyża greckiego, a w jej ramionach są niewielkie absydy. W północnym i południowym ramieniu kaplicy znajdują się zagłębienia interpretowane przez część badaczy jako pozostałości basenów chrzcielnych. Od zachodu przylega do niej część rezydencjonalna zbudowana na planie prostokąta o wymiarach 14 na 31 m.

Nowe metody datowania

Już wcześniej wiadomo było również, że palatium na Ostrowie Lednickim powstało w początkach istnienia państwa Piastów. Dotychczasowe wnioski na temat jego wieku oparte były jednak głównie o analizy architektoniczne.

Teraz naukowcy przeanalizowali liczne, pobrane z murów średniowiecznej budowli drobinki węgla z zapraw, a także znalezione tuż przy pałacu fragmenty kości i ziarna zbóż. Wykorzystali do tego metodę radioaktywnego izotopu węgla (C14 AMS). Jak zastrzegają, samo wykonanie datowania tą metodą nie jest wystarczające i bywa niedokładne. Dlatego zastosowali jednocześnie metodę, która pozwala doprecyzować wiek budynku: modelowanie, wykonane w oparciu o statystykę bayesowską (nazwa pochodzi od XVIII–wiecznego matematyka Thomasa Bayesa). Do tego modelu wprowadzono uzyskane daty C14.

Dzięki zastosowaniu nowoczesnej statystyki w przypadku badania palatium z Ostrowa Lednickiego udało się ustalić, że jego budowę rozpoczęto w latach 936-985 (z prawdopodobieństwem blisko 70 proc.). Analizy wykonał prof. Tomasz Goslar z Poznańskiego Laboratorium Radiowęglowego.

- Wszystko wskazuje na to, że budowę palatium rozpoczęto tuż po wzniesieniu mostów wiodących na wyspę - wskazuje w rozmowie z PAP koordynatorka nowego projektu badawczego, Danuta Banaszak z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. W czasie wcześniejszych analiz dendrochronologicznych (metoda datowania na podstawie analizy przyrostu słojów w przekroju  drewna stosowanego do budowy) naukowcy ustalili datę ścięcia drzew, z których go wykonano - było to w latach 963-964. Oznacza to, że palatium wzniesiono w czasie rządów Mieszka I. Władca ten panował w latach 960-992.

Ważny ośrodek władzy i kultu

Jak dodaje Banaszak, z terenu Polski znanych jest co prawda kilka innych pozostałości po podobnych budowlach rezydencjonalnych (m.in. z Giecza, Poznania czy Przemyśla), jednak żadna nie zachowała się tak dobrze. Określenie ich wieku w tak precyzyjny sposób nie jest możliwe, gdyż nie udało się pobrać tak licznych próbek do analiz fizykochemicznych.

- Nasze najnowsze badania pozwalają określić lednickie palatium jako jedną z najstarszych budowli tego typu w Polsce, i to z bardzo dużym prawdopodobieństwem - podkreśla Banaszak.

W trakcie najnowszych badań naukowcy odkryli też sześć niewielkich szkiełek. Znaleźli je przy zewnętrznych ścianach kaplicy pałacowej oraz w jej wnętrzu.

- Być może są to pozostałości po przeszklonych oknach kaplicy - uważa Banaszak.

Dane dotyczące otworów okiennych i ich wykończenia w przypadku pozostałych budowli tego typu w Polsce nie są znane ze względu na ich fragmentaryczny stan zachowania.

Banaszak zwraca również uwagę na kolejne ciekawe znalezisko: fragment tynku z częściowo zachowanym malunkiem. Odkryto go kilka lat temu przy północnej ścianie pałacowej kaplicy w warstwie, której wiek szacowany jest na drugą połowę XI/XII w. Teraz eksperci dokładnie się mu przyjrzeli.

- Najprawdopodobniej jest to fragment tynku z wnętrza kaplicy. Widoczna jest na niej półkolista linia, być może jest to fragment aureoli – sugeruje Banaszak.

Dzięki analizom z wykorzystaniem m.in. skanera fluorescencji rentgenowskiej udało się ustalić, że ciemny pigment na tynku mógł być wykonany z czerni kostnej, czyli powstać przez wyprażanie kości lub czerni otrzymanej na bazie roślin. W skład pigmentu wchodzi też żelazo i miedź. Zdaniem ekspertów zaangażowanych w projekt, być może w ten sposób chciano nadać barwnikowi metaliczny połysk lub zielony odcień.

Najnowsze badania przeprowadzano w ramach grantu "Ostrów Lednicki – palatium Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Chronologia i kontekst", otrzymanego od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

PAP/bm

Tunele z okresu niemieckiego, usytuowane pod północną skarpą Wzgórza Zamkowego odkryto podczas badań prowadzonych przed modernizacją tarasów Zamku Książąt Pomorskich w czerwcu ubiegłego roku. Wówczas – jak tłumaczyła w czwartek podczas konferencji prasowej dyrektor Zamku Barbara Igielska – wykonany został odwiert na głębokość 16 m, do którego mogli wejść specjalizujący się w pracach w warunkach ekstremalnych alpiniści.

Kolebka państwa Piastów. Naukowcy ustalili datę budowy palatium na Ostrowie Lednickim

- Dokonaliśmy wstępnej inwentaryzacji, okazało się, że mamy 270 metrów tego tunelu, ale że tunel żelbetonowy przechodzi w tunel ceglany, murowany. Przekazaliśmy cegłę i próbki zaprawy do badania (…) i okazało się, że zarówno cegła, jak i zaprawa są średniowieczne – mówiła Brabara Igielska.

Dodała, że tunel żelbetonowy jest w "dobrym stanie".

- Niepokoi nas natomiast tunel średniowieczny. Obawiamy się, jak zareaguje na zmiany wilgotności po otwarciu wejść do tuneli" – powiedziała.

Zaznaczyła, że przygotowywana jest kolejna ekspertyza, a Zamek podejmie "pilne, niezwłoczne" działania w końcu lutego lub na początku marca.

Niespodziewane skutki katastrofy budowlanej

Badania, podczas których odkryto niemiecki tunel były związane z zaleceniami po katastrofie budowlanej w 2017 roku, gdy w północnym skrzydle zabytku osunął się filar i zawalił się strop.

- Wstępna eksploracja wskazuje na bardziej złożony temat niż pierwotnie przypuszczaliśmy co do zasięgu i kształtu tych tuneli. 270 metrów bieżących tuneli znajduje się pod skrzydłem północnym, na tarasie północnym oraz na skarpie: 210 m - na tarasie i skarpie, 60 m pod skrzydłem północnym, w tym 25 m tunelu ceglanego – wyjaśnił kierownik działu inwestycji i remontów Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie inż. Karol Krempa.

Dodał, że prefabrykowane tunele niemieckie są "tożsame z tunelami, które odkrywamy podczas inwestycji" na terenie Szczecina, w tunelach ceglanych natomiast obserwowane są "niepokojące zjawiska".

- Tunele te tworzą w tej chwili uprzywilejowany spływ dla wód gruntowych z dziedzińca, z całego wzgórza i przez to musimy pilnie zainterweniować. Musimy przede wszystkim wpuścić tam ekspertów – mówił Krempa.

Tłumaczył, że konieczne jest udrożnienie dwóch wejść u podnóża skarpy, aby można było prowadzić kolejne badania i roboty budowlane.

Dodał, że wody gruntowe powodują wokół tuneli procesy erozyjne, pustki i kawerny – konieczne są prace zabezpieczające skrzydło północne. Zapewnił, że prowadzony jest stały monitoring geodezyjny i inklinometryczny (wgłębny).

Zakon joannitów już 700 lat temu zmienił ekosystem w Lubuskiem

Może być ich więcej

Krempa wskazał, że kształt tuneli nie pokrywa się z archiwalnymi szkicami z II wojny światowej. Dyrektor Zamku dodała, że nie ma informacji o jakichkolwiek materiałach źródłowych, które sugerowałyby istnienie średniowiecznego tunelu.

- Jesteśmy w stanie stwierdzić, że w tych tunelach jest dużo zapadlisk. Nie wiemy też, czy są one pochodzenia antropogenicznego, czy też są to zapadliska naturalne. Odpowiedzą na to eksperci. Nie wykluczamy też, że te 270 m bieżących, w których w tej chwili się poruszamy, to mogą być jeszcze większe ilości – stwierdził Krempa.

Dodał, że tunele mają 2 i 2,3 m wysokości; część średniowieczna ma łukowate sklepienie.

Dyrektor Zamku wskazała, że jeśli będzie taka możliwość, chciałaby, aby w przyszłości tunele zostały udostępnione mieszkańcom miasta i turystom.

- Zależy nam na tym. Wydaje nam się, że nie ma sensu wypełniać ich betonem i niszczyć, bo to i tak niewiele da. Trzeba wypełnić pustki wokół tuneli, natomiast same tunele chcielibyśmy w przyszłości udostępnić zwiedzającym – powiedziała Igielska.

Zamek Książąt Pomorskich to renesansowa budowla usytuowana w pobliżu Odry; był historyczną siedzibą rodu Gryfitów, władców Księstwa Pomorskiego. Został w dużym stopniu zniszczony podczas alianckich nalotów w 1944 roku, odbudowano go w latach 1958-80. Obecnie znajdują się w nim m.in. centrum kulturalne Zamek Książąt Pomorskich, Opera na Zamku, sala ślubów Urzędu Stanu Cywilnego i siedziba Urzędu Marszałkowskiego.

PAP/bm