28 lutego 1992 roku zmarł Bolesław Orliński, pilot-oblatywacz, as lotnictwa, który dokonał brawurowego przelotu na trasie Warszawa-Tokio-Warszawa.

Chłopiec, który marzył o lataniu

Przyszedł na świat 13 kwietnia 1899 roku w Niwerce koło Kamieńca Podolskiego. Jego ojciec chciał, żeby syn przejął po nim rodzinne gospodarstwo. Jednak Bolesław miał inne plany: od kiedy zobaczył na niebie latające maszyny, wiedział, że jego przeznaczeniem jest zdobywać przestworza.

Młodość Bolesława Orlińskiego przypadła na burzliwy okres w dziejach Europy. W wieku 19 lat wstąpił do rosyjskiej armii, a następnie walczył w I Korpusie Polskim gen. Dowbór-Muśnickiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości walczył w wojnie z bolszewikami.

W czerwcu 1921 roku ukończył Niższą Szkołę Pilotażu w Bydgoszczy, a następnie został instruktorem w Wyższej Szkole Pilotów w Grudziądzu. Już tam dały o sobie znać nieprzeciętna odwaga i talent pilota. Orliński wydawał się idealnym kandydatem do brawurowej misji.

Warszawa-Tokio

Tą misją był pionierski przelot na trasie Warszawa-Tokio-Warszawa. Pilot razem z mechanikiem Leonardem Kubiakiem przebyli trasę o długości ponad 10 tys. kilometrów w samolocie pozbawionym radia i spadochronów.

W Japonii Orliński został przyjęty na audiencji u cesarza i odznaczony Orderem Wschodzącego Słońca – trzecim w hierarchii ważności odznaczeniem japońskim. Jakby tego było mało, obaj piloci postanowili wrócić do kraju tak, jak z niego przylecieli – samolotem.

Mistrzowie prowizorki

W drodze powrotnej silnik maszyny zaczął gubić olej – pilot i mechanik musieli go uzupełniać…olejem rycynowym. Na domiar złego, samolot stracił część skrzydła i został zmuszony do lądowania w Mongolii.

- Zwykłym klejem stolarskim dokonali naprawy uszkodzonego skrzydła. Buriackie kobiety pozszywały podarte płótno, które stanowiło poszycie samolotu - mówił w audycji pilot mjr Andrzej Łyszczarz.

Japonia pamiętała

Po powrocie do kraju Orliński został pilotem oblatywaczem. Testował m.in. maszyny ze słynnej serii PZL. Po agresji Niemiec na Polskę zgłosił się do służby. Został wysłany do Rumunii, skąd miał przetransportować myśliwce dla polskiego lotnictwa. Do kraju już nie wrócił. Walczył w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie najpierw jako instruktor, potem jako dowódca skrzydła bombowego.

Po wojnie pozostał na emigracji. Szukał swojego miejsca w Wielkiej Brytanii, a następnie w RPA, w końcu zamieszkał w Kanadzie. Zmarł 28 lutego 1992. Do końca życia w rocznicę lądowania w Tokio odwiedzał go ambasador Japonii.

bm

19 stycznia 1918 roku w Krakowie urodził się Tadeusz Góra, pilot dywizjonów myśliwskich Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii, legenda polskiego lotnictwa szybowcowego, instruktor, trener.

Jego ojcem był Jan Góra, zawodowy żołnierz, uczestnik walk w Legionach Polskich, po I wojnie światowej przydzielony do pracy w 53 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Stryju (dzisiejsza Ukraina). To w Stryju mały Tadeusz skończył szkołę powszechną. Do gimnazjum chodził w Zamościu i Nowym Targu, tam, gdzie przenosiła się cała rodzina w związku z pracą ojca.

Szybowce były jego pasją

Od 1933 roku państwo Górowie mieszkali w Wilnie. W wileńskim aeroklubie w czerwcu 1934 roku swoją przygodę z szybowcami rozpoczął Tadeusz. Szkolenie doskonalące odbył w Szkole Szybowcowej w Bezmiechowej (wieś po Leskiem na Podkarpaciu). To tu w Bezmiechowej Górnej w lutym 1928 roku – dzięki zabiegom studentów Politechniki Lwowskiej – założona została szkoła szybowcowa Aeroklubu Lwowskiego. I to tu ,13 maja 1937 roku, Tadeusz Góra wykonał m.in. lot czasowy na szybowcu, trwający 18 godzin, a w trzy miesiące później zwyciężył w V Krajowych Zawodach Szybowcowych.

Szybowiec PWS-101/Z. Rok 1938

Pierwszy na świecie z medalem Lilienthala

Jego lot 18 maja 1938 roku na szybowcu PWS-101 z Bezmiechowej Górnej do Solecznik Małych koło Wilna uznano za najlepszy wyczyn szybowcowy 1938 roku. Na owe czasy było to tak niewiarygodne osiągnięcie, że spotkało się z uznaniem Międzynarodowej Federacji Lotniczej. Tadeusz Góra za swój wyczyn jako pierwszy pilot szybowcowy na świecie otrzymał medal Lilienthala, przyznany 8 stycznia 1939 roku. Medal do dziś jest najbardziej prestiżową nagrodą w szybownictwie.

- Przed wojną to były najlepsze na świecie szybowce – PWS-101, już oblatywałem PWS-102. Był już plan na szybowiec PWS-103 akrobacyjny. Gdyby się wojna opóźniła chociaż trochę, to myśliwski Jastrząb dorównywałby i Messerschmittom, i Spitfire’om. Mając taki sprzęt, Polacy daliby sobie radę z Niemcami - mówił Tadeusz Góra w rozmowie z Polskim Radiem po premierze filmu dokumentalnego "Dziennik pilota Góry" w lutym 2007 roku.

Wybuch II wojny światowej zastał go w szkole szybowcowej w Polichnie. Razem z grupą kolegów ewakuował się do Łucka, gdzie aresztowali go Rosjanie. Udało mu się uciec, przedostał się do Wilna do rodziców, a stamtąd uciekł na zachód przez Szwecję do Francji.

Bitwa o Anglię - zobacz serwis specjalny

Po kapitulacji Francji z bazy w Lyonie został ewakuowany do Anglii. W sierpniu 1940 roku przydzielono go do brytyjskiej jednostki lotniczej, skąd po przeszkoleniu trafił do myśliwskiego Dywizjonu 316. W jego składzie odbył swój pierwszy lot bojowy w listopadzie 1940 roku.

W czasie II wojny światowej wykonał 883 loty. Służbę zakończył w stopniu polskiego porucznika i angielskiego kapitana. Wielokrotnie nagrodzony najwyższymi odznakami wojskowymi – polskimi i brytyjskimi, w tym Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych.

Pierwszy z trzema diamentami

Do Polski wrócił w 1948 roku. Zaczął pracować jako instruktor w Szkole Szybowcowej Żar niedaleko Żywca. Rok później zdobył Złotą Odznakę Szybowcową i dołączył do elitarnej dwójki polskich pilotów wyróżnionych wcześniej tą nagrodą.

Na światowe podium wspiął się po raz drugi w 1950 roku, kiedy to wykonał tzw. lot wysokościowy na 5,038 metrach. Za dokonanie tego (po dwóch przedwojennych przelotach) otrzymał Złotą Odznakę Szybowcową z trzema diamentami. Był pierwszym Polakiem i drugim pilotem na świecie, który zdobył komplet diamentów szybowcowych.

Od 1957 roku znowu zaczął latać w lotnictwie wojskowym, tym razem na samolotach odrzutowych. W 1964 roku odbył swój najdłuższy przelot szybowcowy – 630 km.

Na emeryturę przeszedł w 1972 roku jako podpułkownik pilot I klasy. Po raz ostatni zasiadł za sterami samolotu w wieku 69 lat.

Zmarł w Świdniku i tam znajduje się jego grób. 

im

Stanisław Wigura urodził się 9 kwietnia 1901 w Warszawie. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył w pułku artylerii. Już w czasie studiów na Politechnice Warszawskiej pracował nad konstrukcją samolotów. W 1925 roku wraz z inżynierem Stanisławem Rogalskim skonstruował pierwszy samolot. Ta dwójka połączyła się później z inżynierem Stanisławem Drzewieckim i zaprojektowała model lekkiego jednosilnikowego samolotu, który zaczął być produkowany pod nazwą RWD. Nazwa pochodziła od pierwszych liter nazwisk konstruktorów.

W 1929 roku los połączył Wigurę z pilotem Franciszkiem Żwirką, któremu zaproponowano stanowisko oficera łącznikowego przy Akademickim Aeroklubie Warszawskim. Wkrótce obaj stworzyli zgrany duet: Wigura jako konstruktor robił obliczenia, budował maszyny oraz objaśniał zasady ich funkcjonowania. Żwirko miał w głowie wszystkie szlaki lotnicze i szkolił się w sztuce latania. 

Pierwszy wspólny lot odbyli w sierpniu 1929 roku, kiedy razem przemierzyli niebo na Polską, Niemcami, Włochami i Francją. Liczącą łącznie 42 tysiące kilometrów trasę, samolot RWD pokonał w 42 godziny, co na warunki dwudziestolecia międzywojennego stanowiło niesamowity wynik.

Zdolny mechanik

Wigura potrafił zbudować własnymi siłami samolot dorównujący zagranicznym maszynom. Jego maszyny biły międzynarodowe rekordy wysokości w kategorii samolotów lekkich oraz odniosły zwycięstwo w III Konkursie Awionetek i Locie Południowo-Zachodniej Polski.

Lotnicy chętnie brali udział w tzw. challengach, czyli Międzynarodowych Turniejach Lotniczych Samolotów Turystycznych. Podczas jednego z nich w 1931 roku musieli przymusowo lądować na pustkowiu koło Saragossy w Hiszpanii. Przed dwa dni Wigura domowymi sposobami naprawił silnik. 

Dzięki pracy mechanika, maszyna poderwała się do lotu i bezpiecznie wylądowała na mecie. Ze względu na długi przestój drużyna została zdyskwalifikowana. Jednak po tym doświadczeniu zrozumiała, że może zaufać swoim siłom i zbudować samolot zdolny do zwycięskiego wyścigu.

Turniej z 1932 roku

Prawdziwym wyzwaniem był challenge zorganizowany 20-28 sierpnia 1932 roku, którego start wyznaczono w Berlinie. Była to największa międzynarodowa lotnicza impreza. Turniej był decydującą rozgrywką dla Niemiec, które broniły tytułu mistrza świata. Zawody składały się z trzech dwudniowych etapów, podczas których należało przebyć dystanse o długości 2500 kilometrów. Poprzedzone wieloma treningami loty wymagały od załogi niezwykłej sprawności fizycznej i psychicznej. W trakcie przygotowań Wigura dokonywał codziennych drobiazgowych przeglądów maszyny. Potrafił nie spać całą noc, pilnując samolotu, żeby go ktoś nie uszkodził.

- Była to próba sił dla polskiego przemysłu lotniczego, znanego już z tego, że posiada doskonałych pilotów – wspominał po latach pułkownik Jerzy Bajan w audycji "Ludzie biało-czerwonych szachownic".

Na starcie sędziowie oceniali konstrukcję techniczną maszyn zgłoszonych do konkursu. Polski zespół posiadał samoloty RWD pochodzące z dwóch wytwórni: Państwowych Zakładów Lotniczych i Warsztatów Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej. Najwyższe noty, ku zaskoczeniu innych uczestników i publiczności, zdobyły samoloty projektów Rogalskiego, Wigury i Drzewieckiego.

Podczas licznych konkurencji sprawnościowych na lotnisku, okazało się, że najbardziej wytrzymały, zwrotny i zdolny do różnych trudnych manewrów był samolot konstrukcji Wigury.

Oszałamiający sukces

Właśnie na tej maszynie Żwirko i Wigura, zostawili konkurencję daleko w tyle. Po powrocie do Polski stali się prawdziwymi gwiazdami: we wszystkich miastach, w których się pojawili, oszaleli na ich punkcie fani, potrafili przerwać policyjne kordony, by móc osobiście pogratulować swoim idolom sukcesu. Lotnicy dostali wiele depesz gratulacyjnych od znamienitych osobistości i zaproszeń na różne bale. Zaproszono ich także do studia Polskiego Radia Wilno, w którym przed mikrofonem opowiedzieli o udziale w zawodach.

- Przyjęcie, jakie zgotowało Wilno, zwłaszcza młodych, kochanych sprzymierzeńców na lotnisku, stanowiło naprawdę królewską nagrodę za cały nasz trud poniesiony w challengu - mówił Franciszek Żwirko w archiwalnej audycji z 1932 roku. - Zwycięstwo odnieśliśmy nierozłączną trójką: RWD oraz mój stały przyjaciel i towarzysz w zawodach lotniczych, konstruktor inżynier, kochany przyjaciel Staś Wigura.

Niespodziewana śmierć

11 września 1932 roku czechosłowacki aeroklub organizował wielką międzynarodową imprezę lotniczą. Honorowymi gośćmi mieli być Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura, którzy przyjęli zaproszenie. Niestety - zaledwie dwie godziny po starcie, w potężnych porywach wichury RWD-6 rozsypał się w powietrzu. Rozbili się na zboczach Kościelca pod Cierlickiem Górnym na Śląsku Cieszyńskim.

Śmierć asów przestworzy wstrząsnęła całym krajem, który przed zaledwie dwoma tygodniami świętował z nimi spektakularne zwycięstwo. W pogrzebie uczestniczyły tysiące ludzi. Lotnicy zostali pochowani w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

seb/im

Początek pasji

Przyszedł na świat w Żółkwi, znajdującej się na terenach dzisiejszej Ukrainy. W 1919 roku zdał maturę i rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Artylerii w Poznaniu. Następnie służył w 1 Pułku Artylerii Górskiej w Nowym Targu, skąd został wysłany na kurs do Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej w Toruniu. To właśnie wtedy zafascynował się aeronautyką. ‒ Mój pierwszy lot na balonie wolnym był w 1922 roku. Przy pięknej letniej pogodzie skończył się przedwcześnie. Kosz balonu osunął się wzdłuż stogu siana ‒ wspominał Zbigniew Burzyński w radiowej audycji z lat 70.

Burzyńskiego przepełniała pasja do baloniarstwa, bardzo szybko rozwijał swoje umiejętności. W dość niedługim czasie awansował na porucznika. Brał również udział w montażu pierwszego polskiego sterowca "Lech". Zajmował się także projektowaniem i nadzorowaniem budowy balonów. W tym czasie służył już w Jabłonnie, w II Batalionie Aeronautycznym.

Droga do pucharu Gordona Bennetta

Sport balonowy rozwinął się dopiero pod koniec lat 20. XX wieku. ‒ Ale już w 1931 roku przy dźwiękach hymnu polskiego z lotniska pod Bazyleą w Szwajcarii startuje balon "Warszawa". Piloci Franciszek Hynek i Zbigniew Burzyński. W tym właśnie locie zdobywają pierwsze ostrogi lotnicze, chociaż ten lot nie przyniesie im jeszcze poważniejszego sukcesu ‒ opowiadał Zbigniew Lipiński, autor audycji "Ludzie biało-czerwonych szachownic".

Pomimo że Polacy nie wygrali zawodów, otrzymali nagrodę za najwyższą rozwiniętą prędkość. Na tamte czasy osiągnięcie ok. 68 km na godzinę było wyczynem pionierskim. Umożliwiło im to w 1933 roku wyjazd do USA na prestiżowe zawody Gordona Bennetta. ‒ Wzruszające było powitanie przez Polonię w Chicago. Z góry wiedzieli, że my musimy zwyciężyć ‒ wspominał Zbigniew Burzyński w archiwalnym nagraniu Polskiego Radia.

Dzięki dokładnym obliczeniom i sprytnemu manewrowi, polegającym na obniżeniu wysokości lotu balonu w pierwszej fazie wyścigu, zespół złożony z Franciszka Hynka i Zbigniewa Burzyńskiego wygrał zawody. Jako pierwsi w historii zdobyli puchar Gordon Bennetta dla Polski! Warto dodać, że wyścig ten polegał na pokonaniu balonem gazowym jak największej odległości w linii prostej. Lot musiał odbywać się bez międzylądowań.

Komplikacje po lądowaniu

Burzyński i Hynek nie uniknęli jednak problemów, ich balon wylądował na wzgórzu pośrodku lasu. Mieli ze sobą jedynie skromne zapasy jedzenia. W trakcie lotu wyzbyli się reszty prowiantu, a także innych przedmiotów, w tym radioodbiornika, w celu zrzucenia balastu. Wyczerpujący marsz do najbliższych zabudowań trwał cztery dni. ‒ Usłyszeliśmy szum nadjeżdżającej drezyny, na której siedziało kilkunastu robotników ‒ opowiadał Franciszek Hynek w archiwalnym nagraniu Polskiego Radia. Zawieźli nas do swojego miejsca zamieszkania i zaopiekowali się nami.

Ich historią żyła nie tylko Polonia amerykańska, ale również rodacy w kraju. ‒ Wtedy cała Polska gorąco przeżywała przygody polskiej załogi,  bo po raz pierwszy była szansa, że zajmiemy pierwsze miejsce. Ja również, siedząc przy radio, śledziłam z wielkim niepokojem prowadzone poszukiwania  ‒ wspominała w audycji "Balony" Antonina Burzyńska, żona Zbigniewa Burzyńskiego. Przypuszczano, że balon mógł wylądować nawet w Kanadzie. ‒ W całym kraju wszyscy się cieszyli i ze łzami w oczach się przytulali, kiedy nareszcie przyszła wiadomość, że załoga żyje - mówiła Antonina Burzyńska.

Podniebne rekordy

28 lutego 1933 roku Burzyński wzbił się na wysokość 9762 m, ale dopiero dwa lata później zgłosił oficjalny zamiar pobicia rekordu wynoszącego wówczas 8600 m. Polak osiągnął wtedy 9437 m, tym samym zostając nowym rekordzistą świata. ‒ Pół roku później, w lipcu 1935 roku, poprawił ten rekord, wznosząc się na wysokość 10002 m, a w 1936 roku osiągnął 10853 ‒ mówił autor audycji "Balony" Jerzy Waglewski.

Doskonałe umiejętności i profesjonalizm Zbigniewa Burzyńskiego pozwoliły mu na osiągnięcie najlepszych wyników na świecie. W 1935 roku po raz drugi sięgnął po trofeum zawodów Gordona Bennetta, tym razem w zespole z Władysławem Wysockim. Podczas tych zawodów pobili również dwa dotychczasowe wyniki. ‒ Ustanowili światowe rekordy: długości 1650 km i czasu trwania lotu 57 godzin i 54 minuty ‒ opowiadał  autor audycji "Balony" Jerzy Waglewski.

Żołnierz i społecznik

Po wybuchu II wojny światowej Zbigniew Burzyński brał udział w kampanii wrześniowej. Dowodził kompanią balonów obserwacyjnych. Na początku października 1939 roku trafił do niewoli niemieckiej, w której przebywał do kwietnia 1945 roku.

W latach powojennych ukończył studia na Politechnice Warszawskiej i uzyskał dyplom inżyniera mechanika ze specjalnością balonową. Pracował  przy konstruowaniu balonów. Działał również na rzecz odrodzenia sportu balonowego w Polsce. Został przewodniczącym nowo powołanej w 1956 roku Rady Balonowej Aeroklubu PRL. Zajmował się również organizowaniem zawodów oraz szkoleniem pilotów balonów. ‒ W zawodach brali udział nasi uczniowie. Już w pierwszym starcie w 1961 roku mieliśmy ogromną radość ‒ wspominała Antonina Burzyńska w audycji "Balony". ‒ Nasz młody pilot, mający za sobą tylko 16 lotów wobec innych zawodników, którzy latali ponad 200 razy, wygrał zawody w Holandii. Świadczy to o klasie, jaką było polskie baloniarstwo.

Zbigniew Burzyński zmarł 30 grudnia 1971 roku w Warszawie. 

WP