Festiwal jazzowy, który trwał od 6 do 12 sierpnia, okazał się wielkim sukcesem komercyjnym. Wbrew oczekiwaniom organizatorów do ledwo ponad 40-tysięcznego miasta przyjechało aż kilkadziesiąt tysięcy fanów buntowniczej muzyki.

Odwilż dla jazzu

Na początku sierpnia 1956 roku zatłoczone pociągi zmierzały do Sopotu. W mieście zaczynało brakować miejsc noclegowych. Fanom spragnionym jazzu nie sprawiało to kłopotów i z niecierpliwością oczekiwali otwarcia festiwalu.

Leopold Tyrmand - serwis specjalny

Przed rozpoczęciem koncertów ulicami Sopotu przeszła parada muzyków. Była próbą parodii oficjalnych pochodów pierwszomajowych. Mało znany wówczas sekstet Krzysztofa Komedy imitował kondukt pogrzebowy tradycyjnego jazzu. Zapowiadał tym samym własną erę nowoczesnego i awangardowego grania.

- Uprawiamy muzykę dość eksperymentalną, którą trzeba umieć słuchać. Jesteśmy pierwszym tego rodzaju zespołem w Polsce – przedstawił Krzysztof Komeda swoją twórczość w wywiadzie po zakończeniu festiwalu.

Posłuchaj wypowiedzi Leopolda Tyrmanda z I Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Jazzowej.

Jazz w Polsce wciąż trzymał się tradycyjnych schematów, które wywodziły się z jego kolebki w Nowym Orleanie. Opowiadał o tym historyk, prof. Jerzy Eisler w audycji z cyklu "Spotkania po zmroku".

– Dzisiaj jazz często kojarzy się z ciężkim jazzem nowoczesnym. Ludziom, którzy nie weszli w tę muzykę, ciężko byłoby się przy niej bawić. Wtedy był to głównie nowoorleański jazz tradycyjny i przy tym można było tańczyć i świetnie się bawić - mówił prof. Eisler.

Leopold Tyrmand w roli konferansjera

Za organizację festiwalu odpowiadał komitet artystyczny pod przewodnictwem Leopolda Tyrmanda wraz z gdańskim Państwowym Przedsiębiorstwem Imprez Estradowych.

Tyrmand instruował publiczność, w jaki sposób powinna reagować na muzykę. Zachęcał ją do oklaskiwania występów, co do tej pory było niecodziennym zjawiskiem, kojarzonym raczej z reakcją na przemówienia dygnitarzy.

Pierwszego dnia festiwalu, podczas koncertu zespołu Andrzeja Kurylewicza, nieomal doszło do tragedii. Rozentuzjazmowany tłum próbował wtargnąć do zatłoczonego pawilonu koncertowego. Władze rozważały odwołanie festiwalu, ale nie zdecydowały się na to z obawy o wybuch ekscesów.

Występy drugiego dnia zapowiedział Stefan Kisielewski, znany kompozytor i literat:

– Występuję tutaj jako gość z innego świata, muzyki tak zwanej poważnej. Wydaje mi się, że jazz jest niezwykle interesującym zjawiskiem artystycznym, muzycznym, a także obyczajowym, psychologicznym i socjologicznym. To zgromadzenie wygląda zupełnie inaczej niż koncert symfoniczny i wydaje mi się bliższe współczesnej naturze. Jazz jest wszędzie i urabia zbiorową psychikę, to jest jego rewelacyjna społecznie właściwość. Festiwal uważam za start polskiego życia jazzowego.

Posłuchaj, jak Stefan Kisielewski zapowiadał występów kolejnych zespołów.

Festiwal muzyki jazzowej był przełomowym wydarzeniem nie tylko pod względem muzycznym, ale również kulturowo-społecznym. W ramach imprezy odbyły się pierwsze wybory miss piękności w powojennej Polsce. Ostatniego, siódmego dnia festiwalu na miss Sopotu została wybrana Elżbieta Sosińska, młoda studentka z Wrocławia.

– Mówimy tutaj także o pewnym przełomie obyczajowym – stwierdziła Małgorzata Lisiewicz, dyrektor Muzeum Sopotu, w audycji "Spotkania po zmroku". – Entuzjazm tłumów był niebywały, masy przewróciły estradę i dość szybko zdecydowano o pokazie modelek na dachu pobliskiego budynku.

- Traktowaliśmy ten festiwal jak otwarcie drzwi na Zachód, do prawdziwego świata. Nasz własny świat był nędzny i zastępczy – wspominał jeden z widzów I Ogólnopolski Festiwal Muzyki Jazzowej w Sopocie w 1956 roku.

Muzyka wyklęta

Dla socjalistycznych dygnitarzy PRL jazz był wrogą, imperialistyczną muzyką. Jego słuchaczy kojarzono z bikiniarzami, którzy nie przystawali do propagandowego wizerunku socjalistycznego społeczeństwa. – Do tego momentu jazz był właściwie muzyką wyklętą przez władze. Identyfikowano go z kulturą wywrotową – mówiła Małgorzata Lisiewicz.

Na przełomie 1948 i 1949 roku słuchanie jazzu zostało uznane za objaw wrogości wobec socjalizmu. Rozwiązano kluby jazzowe i zakazano wykonywania tej muzyki. Pomiędzy członkami oficjalnego Związku Młodzieży Polskiej a młodymi sympatykami jazzu często dochodziło do ulicznych bójek. Ten okres nazywa się "jazzem katakumbowym".

Zmiana nastąpiła dopiero po śmierci Józefa Stalina w marcu 1953 roku. Jazz powoli wychodził z podziemia, a pierwszą imprezą muzyczną po jego powtórnym zalegalizowaniu zostały krakowskie Zaduszki Jazzowe, zorganizowane przez Leopolda Tyrmanda w 1954 roku.

Początek złotych lat polskiego jazzu

Odwilż 1956 roku zapoczątkowała znakomity okres dla polskiego jazzu. Na scenie sopockiego festiwalu zagrało wielu muzyków, którzy szybko zdobyli popularność. Większość z nich wkrótce stworzyła podwaliny nowoczesnego jazzu w PRL. Ich autorski styl zdobył uznanie na całym świecie i zyskał miano tzw. polskiej szkoły jazzu. Byli to m.in.: Jerzy "Duduś" Matuszkiewicz, Krzysztof Komeda, Jan Ptaszyn Wróblewski, Jerzy Milian, Andrzej Trzaskowski, Andrzej Kurylewicz.

Następna edycja festiwalu ponownie odbyła się w Sopocie, ale władze komunistyczne wyciągnęły wnioski i znacznie lepiej kontrolowały spontaniczne nastroje publiczności. Trzecia odsłona imprezy została przeniesiona do Warszawy. Festiwal odbył się we wrześniu 1958 roku pod nazwą Jazz Jamboree i jest kontynuowany w tej formie do dzisiaj.

– Jazz był jednym z elementów ucieczki od fałszu życia codziennego, tej nieznośnej propagandy, która była propagandą, nawet kiedy jej się wydawało, że nie jest. Bo nie potrafiła powiedzieć inaczej o rzeczach zupełnie oczywistych. Taką odtrutką była muzyka jazzowa – o społecznej roli jazzu opowiadał prof. Jerzy Eisler w audycji "Spotkania po zmroku".

sa

Źródła: Archiwum Polskiego Radia, M. Grzebałkowska, Komeda. Osobiste życie jazzu, Kraków 2018.

42 lata temu, 17 lutego 1982 roku zmarł Thelonious Monk, pianista i jeden z najwybitniejszych muzyków jazzowych wszech czasów.

Wirtuoz fortepianu, który wyrósł w chórze kościelnym

Jako pięciolatek w 1922 roku przybył wraz z rodzicami do Nowego Jorku z małej miejscowości na południu Stanów Zjednoczonych. Rodzina Monków, podobnie jak wiele innych Afroamerykanów począwszy od drugiej dekady XX wieku, przeniosła się z rolniczego południa do uprzemysłowionych miast na północnym wschodzie Stanów Zjednoczonych w poszukiwaniu pracy oraz życia wolnego od rasizmu.

Thelonious Monk już w młodości zdobył pierwsze szlify muzyczne. Uczył się gry na fortepianie i występował w chórze kościelnym. W końcu poczuł się gotowy, aby zająć się zawodowo muzyką i rozpoczął występy w klubach jazzowych.

W latach 40. zaczął grać w klubie Minton's Playhouse, w którym w środowisku młodych eksperymentatorów kształtował się styl nowoczesnego jazzu. Thelonious Monk był wówczas pianistą w zespole Kenny'ego Clarka, który kładł podwaliny pod styl bebopu.

Styl muzyczny Theloniousa Monka ukształtował się pod wpływem pianisty Arta Tatuma oraz występów w Minton's Playhouse, w szczególności muzycznych pojedynków z innymi jazzmanami, które odbywały się w klubie w każdy poniedziałek. Byli wśród nich Charlie Parker, Dizzy Gillespie, a w drugiej połowie lat 40. sam Miles Davis.

– Monk był szalenie hojny i niemalże przez całe życia uczył muzyków. Przez długi czas nie miał z tego żadnego profitu i był wykorzystywany – mówił Cezary Gumieński w audycji Polskiego Radia z 2019 roku. – Był niekwestionowanym geniuszem, ale nie umiał się przebić.

Lider zespołu

W 1947 roku zadebiutował jako lider własnego zespołu i pod szyldem słynnej wytwórni Blue Note Records wydał pierwsze kompilacje własnych utworów.

W 1955 roku podpisał kontrakt z Riverside Records, która wypromowała jego muzykę szerszej publiczności. Jednocześnie Blue Note Records wydało reedycję jego wcześniejszych nagrań. Thelonious Monk wreszcie zyskał popularność.

W tym czasie powstały jego najsłynniejsze albumy – "Brilliant Corners" w 1956 roku oraz "Thelonious Himself" i "Monk's Music" w 1957 roku. W 1966 roku odwiedził Polskę i wraz ze swoim kwartetem zagrał koncert w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

– To były czasy, kiedy muzyków amerykańskich często zapraszano, ale oni nie docierali do Polski – wspominał Cezary Gumieński. – Pamiętam to napięcie w Filharmonii, gdzie ludzie myśleli, że znowu zrobią nas w konia. I w końcu wyszedł Mateusz Święcicki i powiedział: spokojnie, Monk przyjechał. Koncert nawet odbył się punktualnie.

Geniusz zamknięty w sobie

Thelonious Monk zdobył uznanie w środowisku jazzowym, ale jednocześnie był powszechnie uznawany za specyficznego człowieka, a nawet wręcz dziwaka. Poza sceną często sprawiał wrażenie nieobecnego, a prowadzeniem jego kariery zajmowała się jego żona, Nellie Smith.

– Monk przez ekscentryczne zachowania sam dorzucał paliwa do tych zarzutów, ale nie był zupełnie nieświadomy przy kreowaniu swojego wizerunku. Był trochę oderwany od rzeczywistości, ale doceniał uwagę mediów i był świadomym swojej sztuki i świata artystą. Próby zrobienia z niego odludka są nieprawdziwe – powiedział Tomasz Gregorczyk, dziennikarz radiowej Dwójki, w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

Sam muzyk był podejrzewany o chorobę psychiczną i kilkukrotnie został poddany leczeniu. Niestety błędne diagnozy i źle przepisane leki przyniosły odwrotny skutek do zamierzonego. Stan zdrowia Monka pogarszało dodatkowo nadużywanie alkoholu i narkotyków, dość powszechne w środowisku jazzowym.

Na przełomie lat 60. i 70. karierę muzyczną Theloniousa Monka przerwały problemy psychiczne. Pozostał nieaktywny w świecie jazzu aż do swojej śmierci w 1982 roku.

sa

Opowieści Jana Ptaszyna Wróblewskiego, nestora polskiego jazzu

W sobotę (27.03) cały jazzowy świat obchodzi dziś 85. rocznicę urodzin Jana Ptaszyna Wróblewskiego – nestora polskiego jazzu, legendarnego radiowca, mistrza jazzowego saksofonu, który skończył mechanizację rolnictwa.

Sam jubilat mówi o sobie, że z zawodu jest saksofonistą. - Jeszcze kilka innych zawodów przy okazji się przypałętało, ale to są – można powiedzieć – zajęcia pochodne. A jeśli chodzi o saksofon oczywiście interesuje mnie niemal tylko i wyłącznie jazz, aczkolwiek i tu bywały różne odskoki - mówił Jana Ptaszyn Wróblewski w jednym z archiwalnych nagrań, po które sięgnęliśmy w audycji.

Urodziny i... początek lockdownu

W specjalnym wydaniu audycji "Dwie do setki" o legendarnym jazzmanie opowiadali współpracujący z nim artyści: Dorota Miśkiewicz, Andrzej Dąbrowski i Maryla Rodowicz, która śpiewała jego piosenki oraz dziennikarze: Tomaszem Szachowski i Paweł Brodowski.

Naszym pierwszym gościem był Jacek Wróblewski – syn Jana Ptaszyna Wróblewskiego i autorem jego biografii zatytułowanej "Globtroter". Jak przyznał, mimo okrągłego jubileuszu na wielkie świętowanie się nie zanosi: - Dokładnie w dniu urodzin zaczyna się totalny lockdown. Trzeba na siebie uważać, a więc nikt nigdzie nie będzie wychodził i przyjmować nikogo też nie będzie.

Opowieściom naszych gości towarzyszyła muzyka głównego bohatera.

***

Jan Ptaszyn Wróblewski gra na saksofonie tenorowym i barytonowym. W latach 1968–1978 kierował Studiem Jazzowym Polskiego Radia, a już od przeszło pół wieku (!) regularnie stawia się przed radiowym mikrofonem, by prowadzić kultową audycję Trzy Kwadranse Jazzu.

***

Tytuł audycji: Dwie do setki

Prowadzili: Roch Siciński i Andrzej Zieliński

Goście: Jacek Wróblewski (syn Jana Ptaszyna Wróblewskiego), Paweł Brodowski (redaktor naczelny "Jazz Forum"), Zbigniew Namysłowski (saksofonista), Andrzej Dąbrowski (perkusista, wokalista), Tomasz Szachowski (dziennikarz Programu 2 Polskiego Radia), Dorota Miśkiewicz (wokalistka)

Data emisji: 27.03.2021

Godzina emisji: 15.00

pg

Dzięki przypadkowemu spotkaniu w pociągu zaczął grać w Sekstecie Krzysztofa Komedy (1956-57). To właśnie wówczas podjął decyzję o rozpoczęciu kariery zawodowego muzyka. Był to krok w nieznane dla dwudziestolatka, który pochodził z szanowanej i zamożnej rodziny prawniczej.

Inspirujące zakazy

Do zainteresowania jazzem przyczynił się także zakaz, jakim obłożony był jazz w Polsce i innych krajach bloku wschodniego, jako muzyka wrogiego imperializmu.

– Funkcjonowała wtedy muzyka rozrywkowa, która była jak najdalsza od jazzu – wspominał Jan Wróblewski w audycji Tomasza Szachowskiego w Polskim Radiu. – Tej muzyki słuchać się nie dało, więc zacząłem nasłuchiwać różnych zagranicznych stacji radiowych i tak to się zaczęło - opowiadał muzyk.

Dzięki dbałości rodziców skończył szkołę muzyczną, ale już przy zdawaniu na studia jego pochodzenie okazało się problemem.

– Musiałem pójść tam, gdzie miałem jakieś szanse, czyli na mechanizację rolnictwa – wspominał Jan Wróblewski w audycji Polskiego Radia. - W ogóle nie wyobrażałem sobie, żeby gdzieś później siedzieć na jakiejś wsi i zajmować się kombajnami, których wtedy jeszcze nie było – mówił.

Studiów na politechnice więc nie skończył, bo pochłonęła go muzyka. Następnie uczył się w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie, a i tak grania prawdziwego jazzu uczył się w praktyce.

Do źródeł

Jan Wróblewski został doceniony przez muzyków amerykańskich i jako jedyny Polak wybrany do zespołu International Newport Jazz przez George'a Weina. Wyjechał dzięki temu do kolebki jazzu - Stanów Zjednoczonych, co w tamtym czasie było wymarzonym i nieosiągalnym (ze względów finansowych i politycznych) celem polskich muzyków.

– U nas, gdy ktoś miał zdjęcie jakiegoś jazzmana wycięte z gazety, to była relikwia – opowiadał Wróblewski w Polskim Radiu. – A tutaj ci ludzie na żywo, grający: Jerry Mulligan, Benny Goodman. To był szok. Człowiek nie wiedział co z tym zrobić – dodawał.

Razem z big-bandem występował jako saksofonista na festiwalu w Newport. Potem grupa odbyła trasę koncertową po Stanach Zjednoczonych, Europie, Afryce i Azji.

Przedsiębiorca

W swojej długiej karierze grał w wielu zespołach, takich jak: Jazz Believers, Moderniści, All Stars Swingtet, Poznańska Piętnastka Radiowa czy BRT Orchestra. Równie liczne grupy tworzył lub nimi kierował: Kwintet Poznański, Jazz Outsiders, Polish Jazz Quartet, Studio Jazzowe Polskiego Radia, Stowarzyszenie Popierania Prawdziwej Twórczości (w skrócie SPPT) "Chałturnik", Mainstream oraz Kwartet.

Krzysztofowi Komedzie zawdzięcza nie tylko wciągnięcie do zespołu jazzowego, lecz także naukę jazzu.

– Spotykaliśmy się u Krzysia w Mieszkaniu, czasami tylko we dwójkę i Krzysio uczył nas improwizować, harmonii, które nuty są złe, które dobre, to było raczkowanie, które trudno sobie dziś wyobrazić. Ktoś, kto dziś umie tyle, co myśmy umieli wtedy, w ogóle się do grania nie bierze – mówił jazzman w Polskim Radiu.

Ponadto Komeda wymyślił charakterystyczny pseudonim Wróblewskiego. Z powodu drobnej postury nazywano go początkowo ptaszyną, a Komeda utworzył formę męską - ptaszyn - i tak zostało.

Jan Ptaszyn Wróblewski jest od lat związany w Polskim Radiem. Zaczęło się od wspomnianego zespołu - SJPR, a od 1970 roku prowadzi autorską audycję muzyczną "3 kwadranse jazzu" w Programie III.

az

Legenda polskiego jazzu

Jan Ptaszyn Wróblewski (ur. 1936) gra na saksofonie tenorowym i barytonowym. Zadebiutował w 1956 roku w formacji Krzysztofa Komedy. Działał w takich rodzimych, pionierskich formacjach jazzowych, jak m.in. Jazz Believers (1958-1959), Kwintet Andrzeja Kurylewicza (1960-1961), Polish Jazz Quartet (1963-1966). W latach 1968-78 kierował Studiem Jazzowym Polskiego Radia. Do niedawna, kiedy to było możliwe, koncertował z autorskim projektem Jan Ptaszyn Wróblewski Quartet.

"Trzy kwadranse jazzu"

O jazzie opowiada w lekki, przystępny sposób. Współpraca z Willisem Conoverem (popularyzatorem jazzu w Radio Music USA) zaowocowała powstaniem audycji „Trzy kwadranse jazzu”. To najprawdopodobniej najstarsza na świecie audycja radiowa poświęcona temu gatunkowi muzyki. Nadawana jest od 1970 roku, czyli od 51 lat. Z krótką przerwą w ubiegłym roku – spowodowaną chorobą jej autora.

– Choć jeszcze nie mogę wrócić do grania, to mogę wrócić na antenę. I to znakomity powód, żeby się wreszcie ucieszyć. Kiedy wracałem do zdrowia, nasłuchałem się sporo płyt, o których już dawno zapomniałem. W ogóle odkrywałem to wszystko, jakby po raz drugi na nowo. Teraz przypominam Słuchaczom Trójki to, co udało mi się „odgrzać” i co mnie zaciekawiło, a czego przez te długie miesiące mi brakowało – dodaje mistrz polskiej sceny jazzowej.

Premiera wyjątkowych nagrań Studia Jazzowego Polskiego Radia i Jana Ptaszyna Wróblewskiego

W Polskim Radiu o Janie Ptaszynie Wróblewskim

O jego ogromnym dorobku nie zapomina również Polskie Radio, w tym m.in. Jedynka, która w sobotę 27 marca przypomni twórczość artysty i będzie emitować jego utwory.

Z kolei radiowa Dwójka zaprasza na specjalne wydanie audycji „Dwie do Setki” (godz. 15.00). O Janie Ptaszynie Wróblewskim opowiedzą: Dorota Miśkiewicz i Andrzej Dąbrowski, a także Maryla Rodowicz, która śpiewała jego piosenki.

W programie także rozmowy z dziennikarzami: Tomaszem Szachowskim i Pawłem Brodowskim oraz z Jackiem Wróblewskim – synem Jana Ptaszyna Wróblewskiego i autorem jego biografii zatytułowanej „Globtroter”. Niezwykłe opowieści uzupełni muzyka głównego bohatera i jego wypowiedzi zachowane w archiwach Polskiego Radia.

Czytaj także:

• Opowieści Jana Ptaszyna Wróblewskiego, nestora polskiego jazzu

Natomiast Trójka przypomni koncert Jan Ptaszyn Wróblewski Quartet z Muzycznego Studia im. Agnieszki Osieckiej z 2016 roku. Emisja w trzeciej godzinie audycji „Nie tylko gitary” Piotra Barona, czyli od 19.00.

Czytaj także:

• Z archiwum Studia Jazzowego Polskiego Radia

"Jan Ptaszyn Wróblewski - Studio Jazzowe PR 1969-1978"

Przypominamy, że Polskie Radio jest wydawcą wielu płyt Szanownego Solenizanta. Najnowsza z nich to „Jan Ptaszyn Wróblewski – Studio Jazzowe PR 1969-1978”, która ukazała się w grudniu ub.r.

Źródło: YouTube Agencja Muzyczna Polskiego Radia

To specjalne wydawnictwo, przygotowane z okazji 95-lecia Polskiego Radia,  zbiera na pięciu albumach imponujący dorobek Studia Jazzowego Polskiego Radia pod kierownictwem Jana Ptaszyna Wróblewskiego z lat 1969-1978, a także późniejsze nagrania wielkiego polskiego jazzmana, w tym m.in. fragment występu z Festiwalu Jazz Jamboree ’79 i dwóch kolejnych koncertów, które odbyły się 10 i 20 lat później, z okazji 70. i 80. urodzin Ptaszyna. Razem – ponad cztery godziny najwyższej jakości jazzu wybranego przez samego artystę.

Jan Ptaszyn Wróblewski jest laureatem Nagrody Mediów Publicznych 2019 w kategorii Muzyka.

Mat.promocyjne