17 listopada 1370 roku Ludwik Andegaweński został koronowany na króla Polski. Uroczystość odbyła się w katedrze na Wawelu.

Ludwik prowadził bardzo aktywną politykę. Jako król Węgier prowadził wiele kampanii wojennych i działań dyplomatycznych, mających na celu poszerzenie jego władztwa. Jednym z takich działań było zaangażowanie monarchy po stronie Kazimierza Wielkiego podczas zajęcia Rusi halicko-włodzimierskiej.

Ludwik zawarł sojusz z wujem (matka Ludwika była siostrą Kazimierza). Na jego mocy nabył prawa do korony polskiej w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza. Tak też się stało. Ludwik jednak niedługo zabawił w Krakowie. Swoim wielkim państwem wolał rządzić z Budy, władzę w Polsce pozostawiając w rękach regentów.

- Polska była dodatkowym zyskiem dla monarchii andegaweńskiej i źródłem dodatkowego prestiżu, a jednocześnie Polska była dla Ludwika uciążliwym kłopotem – mówił prof. Wojciech Fałkowski, który wcielił się w rolę oskarżyciela monarchy w programie Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Zarządzanie wielkim państwem na odległość nie było łatwe. Krzyżaków i Brandenburczyków oraz ambitnych wielmożów ośmielało to, że król był oddzielony od Polski pasem Karpat. Ludwik nie miał wyjścia, musiał oprzeć władzę na ambitnych możnowładcach małopolskich.

- Pozostawił po sobie elitę władzy, panów małopolskich, którzy nie tylko potrafili sobie poradzić z labilną polityką Ludwika wobec Polski, ale też w ciągu zaledwie kilku lat po jego śmierci doprowadzili do obłaskawienia śmiertelnego wroga, Litwinów - podkreślał prof. Tadeusz Rosłanowski, który bronił zasług Ludwika.

Również plany sukcesyjne króla musiały znaleźć poparcie wśród możnowładców. Ludwik nie miał męskiego potomka. By zapewnić swojej córce koronę Polski, Ludwik wydał przywilej koszycki, w którym znacznie zmniejszał obciążenie podatkiem szlachty i gwarantował Polakom urzędy starostów.

Szlachta dotrzymała słowa i dwa lata po śmierci Ludwika (umarł 10 września 1382) Jadwiga została koronowana na królową Polski. Jej małżeństwo z wielkim księciem litewskim - Jagiełłą otworzyło nowy rozdział w historii obu państw.

bm

586 lat temu zmarł Zygmunt Luksemburski. Monarcha był cesarzem, królem Niemiec, Węgier, Chorwacji, Czech i Włoch.

Świetnie wykształcony, skoligacony z najważniejszymi rodami europejskimi, miał wszelkie predyspozycje, by zostać dobrym władcą.

- Na przełomie XIV i XV wieku był to najpotężniejszy władca w Europie – podkreślał prof. Tadeusz Rosłanowski, który w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" wcielił się w rolę prokuratora. Rolę obrońcy monarchy przyjął na siebie Akoš Engelmayer, były ambasador Węgier w Polsce.

Politycznie nadaktywny

Mimo objęcia panowaniem dużej części Europy, rządy Zygmunta Luksemburczyka spotykają się ze sprzecznymi ocenami historyków. Był inicjatorem soboru w Konstancji, wplątał się w wojnę z Turcją, podczas której poniósł sromotną porażkę pod Nikopolis. Jako jeden z pierwszych zauważył narastające zagrożenie, jakim była osmańska ekspansja w Europie. Przez dwie dekady prowadził wojnę z husytami, której stawką była władza w Czechach.

- Naraził wszystkie swoje kraje dążeniem do wdawania się we wszystkie możliwości, jakie się przed nim otwierały. Wplątał je w niesłychanie skomplikowaną sytuację polityczną – podkreślał historyk.

Liczne awantury polityczne spowodowały, że skarbiec monarchy był niemal permanentnie pusty. Poszukując funduszy na kolejne wojny i działania dyplomatyczne, Zygmunt nie cofał się przed zastawianiem królewskich i cesarskich dóbr.

"Na wieczne nieoddanie"

8 listopada 1412 podpisał umowę z Władysławem Jagiełłą, na mocy której pod polskie władanie przechodziło – jako zabezpieczenie pożyczki udzielonej cesarzowi – 16 miast. Był to tak zwany zastaw spiski.

- Tak potężny władca musiał (i była to pożyczka na "wieczne nieoddanie") zastawić część swojego władztwa – mówił prof. Tadeusz Rosłanowski.

Zygmunt dożył sędziwego wieku, zmarł w wieku 69 lat, 9 grudnia 1437. Nie doczekał się męskiego potomka. Spuściznę po nim odziedziczyli Habsburgowie. Imperium Zygmunta Luksemburskiego stało się fundamentem ich przyszłej potęgi.

bm

691 lat temu wojska krzyżackie i czeskie miały spotkać się w Kaliszu, by stamtąd uderzyć na Polskę. Tak się jednak nie stało i być może dzięki temu odrodzone państwo polskie przetrwało.

Wróg mojego wroga…

Na przełomie XIII i XIV wieku na praskim tronie zasiadał Jan Luksemburczyk. Jako spadkobierca dynastii Przemyślidów, rościł sobie prawa do korony polskiej. Władcą w Krakowie był wówczas Władysław Łokietek. Czeski król miał świadomość, że samodzielnie nie jest w stanie pokonać Łokietka, przekonały go o tym dwie nieudane próby wkroczenia do stolicy małopolski. Luksemburczyk dostrzegał swoją szansę w konflikcie polsko-krzyżackim. W 1329 roku wspomógł zakon w krucjacie przeciwko Żmudzinom, a także wspierał Krzyżaków w podboju ziemi dobrzyńskiej.

Dwóch na jednego

Plan zakładał, że wojska czeskie i oddziały krzyżackie spotkają się w rejonie Kalisza i zaatakują Łokietka. Operacja nie powiodła się. Krzyżacki walec parł na południe, miażdżąc polską obronę, ale tego samego nie można powiedzieć o wojskach Luksemburczyka. Król czeski utknął na Śląsku, gdzie musiał uporać się z buntem wznieconym z inspiracji Bolka II, księcia sieradzkiego i wnuka Łokietka.

Krzyżacy, nie mogąc doczekać się czeskiego sojusznika, zaczęli odwrót na Kujawy. Gdy Luksemburczykowi udało się w końcu opanować sytuację na Śląsku, ruszył do Wielkopolski. Zamiast na Kalisz, skierował się na Poznań, jednak miasta nie zdobył.

- Te dwie połączone siły mogłyby zmusić Łokietka do kapitulacji - wyjaśniał prof. Henryk Samsonowicz w programie Andrzeja Sowy z cyklu "Historia na opak". - To, że się tak nie stało, umożliwiło nam bycie Polakami.

Co by się stało, gdyby sojusznicy spotkali się pod Kaliszem? Czy mówilibyśmy dziś po polsku? Posłuchaj audycji z cyklu "Historia na opak".

Płowce - remis czyli zwycięstwo

Wycofująca się armia krzyżacka podzieliła się na dwie kolumny. Tę sytuację postanowił wykorzystać Władysław Łokietek. 27 września wydał Krzyżakom bitwę, która przeszła do historii jako bitwa pod Płowcami. Choć nierozstrzygnięta, podniosła morale, udowodniła polskiemu rycerstwu, że Krzyżaków można pobić.

Zagrożenie chwilowo zażegnano. Wkrótce potem Władysław Łokietek zmarł. To, czego król nie zdołał osiągnąć za pomocą oręża, dokonał jego syn Kazimierz Wielki drogą dyplomacji. Ostatniemu Piastowi na polskim tronie udało się rozluźnić czesko-krzyżacki sojusz.

Jan Luksemburski zrzekł się praw do polskiego tronu. Czeski władca pożegnał się z tym światem, jak przystało na rycerza. Niemal zupełnie ślepy, wziął udział w bitwie pod Crécy w 1346 roku i na polu bitwy zginął.

bm

Geneza wojny z Zakonem Krzyżackim

Wojna pomiędzy Zakonem Krzyżackim a Władysławem Jagiełłą rozpoczęła się w 1409 roku, jednak przyczyn jej wybuchu należy upatrywać już kilka lat wcześniej. W 1402 roku Marchia Branderburska oddała pod zastaw Krzyżakom Nową Marchię stanowiącą lenno polskie zhołdowanego jeszcze przez Kazimierza Wielkiego rodu von Ostenów. Tym samym ostatnią przeszkodą na drodze krzyżackiej ekspansji stał się gród Drezdenko.

Ponadto wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Ulrich von Jungingen był zwolennikiem zaostrzenia kursu wobec Polski. Jednak bezpośrednim sygnałem do wypowiedzenia wojny było poparcie udzielone przez króla Polski Władysława Jagiełłę wielkiemu księciu litewskiemu Witoldowi w jego konflikcie z Krzyżakami o Żmudź.

Początek wojny

Krzyżacy wojnę rozpoczęli od opanowania ziemi dobrzyńskiej leżącej tuż przy granicy państwa zakonu krzyżackiego. Po pewnym czasie okazało się, że zakon nie posiada odpowiednich sił na prowadzenie wojny, dlatego zawarł rozejm mający obowiązywać od października 1409 roku do czerwca roku 1410. Strona polska wykorzystała czas rozejmu na pozyskanie poparcia króla czeskiego Wacława IV oraz Zygmunta Luksemburskiego.

Po zakończeniu rozejmu, w lipcu 1410 roku, Jagiełło wraz z wojskami polskimi i litewskimi postanowił zaatakować siedzibę Zakonu Krzyżackiego - zamek w Malborku. Ulrich von Jungingen zaskoczył maszerujące przez tereny państwa zakonnego wojska Jagiełły w okolicach wsi Grunwald, gdzie 15 lipca 1410 roku rozegrała się wielka bitwa. W jej trakcie zginął sam wielki mistrz i wielu wysokich dostojników krzyżackich.

Oblężenie Malborka

Triumf Jagiełły był tak przygniatający, że wiele miast pruskich bez walki podporządkowało się polskiemu królowi. Mimo to, król opóźniał wymarsz wojsk na krzyżacką fortecę w Malborku. Pod koniec lipca Jagiełło znalazł się pod murami stolicy państwa zakonnego. Przez blisko dwa miesiące bezskutecznie próbował zdobyć twierdzę. Stronie polskiej zabrakło potrzebnych do zdobywania tego typu obiektów machin oblężniczych. Ponadto, na początku września 1410 roku wielki książę Witold powrócił na Litwę wraz ze swoimi wojskami.

- Historycy do dziś zastanawiają się, dlaczego Jagiełło tyle zwlekał z uderzeniem na Malbork. Czas zwłoki Jagiełły pozwolił na zorganizowanie Krzyżakom zwartej obrony - mówił prof. Wojciech Falkowski w audycji "Historia Polski. Średniowiecze".

- Nie ma co ukrywać, że wojska polskie nie miały szans na zdobycie zamku - dodał prof. Marek Urbański w audycji "Pokój z Zakonem Krzyżackim".

Jakie jeszcze problemy spotkały oblegające zamek w Malborku wojska Jagiełły? Posłuchaj audycji "Historia Polski. Średniowiecze".

Odstąpienie od oblężenia zamku w Malborku nie oznaczało końca działań wojennych. Krzyżacy próbowali przechylić losy konfliktu na swoją stronę. 10 października 1410 roku doszło do bitwy pod Koronowem, w której ponownie zwyciężyła Polska.

Rozejm w Nieszawie

Odniesione zwycięstwa nie stawiały Jagiełły w komfortowej sytuacji. Zakon Krzyżacki mógł liczyć na poparcie papiestwa i cesarstwa. W tej sytuacji obie strony konfliktu, 9 grudnia 1410 w Nieszawie zawarły rozejm. Podpisany układ stał się podstawą do zawarcia 1 lutego 1411 roku tzw. I pokoju toruńskiego. Na jego mocy ziemia dobrzyńska wracała do Polski. Ponadto Zakon Krzyżacki m.in. rezygnował ze starań o Żmudź do końca życia Jagiełły i Witolda i zobowiązywał się do wypłacenia Polsce odszkodowania w kwocie 6 milionów groszy czeskich.

Drugi pokój toruński

- Jagiełło nie wykorzystał do końca potencjału pokoju toruńskiego. Skala odniesionego zwycięstwa nad Krzyżakami przerosły oczekiwania nie tylko króla, ale również całego jego otoczenia - wyjaśniał prof. Wojciech Falkowski.

- Czasem mówi się, że Jagiełło działał wbrew interesom Polski na rzecz Litwy. Jednak wydaje mi się, że Jagiełło w tym momencie działał nie jako Polak ani jako Litwin, tylko jako król, który właśnie spełnia marzenie - zakłada własną dynastię - twierdził prof. Marek Urbański w audycji "Pokój z Zakonem Krzyżackim".

seb/im