Nie tylko przypominamy sylwetkę Jerzego Giedroycia, lecz też staramy się skłonić do przemyślenia wizji wolnej Polski, jaka za sprawą tego publicysty i polityka, kształtowała się przez ponad pół wieku na stronicach "Kultury" oraz w sercach i umysłach jej Autorów i Czytelników.

Znakomitym punktem wyjścia do takiej refleksji może być "Przesłanie" Redaktora, opublikowane w "Autobiografii na cztery ręce". "Jest to, jak pisał sam Jerzy Giedroyc, ogólny zarys wizji Polski, o której realizację walczył On przez całe życie" - przypomniał Wojciech Sikora, prezes Stowarzyszenia Instytutu Literackiego "Kultura".

PRZESŁANIE

Jeśli spojrzeć na historię Polski z lotu ptaka, to uderza ogromna ilość sprzeczności. Państwo i naród powstały z pokrewnych plemion złączonych siłą przez pierwszych władców: Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Było to początkowo dość niespójne, gdyż podziały i odrębności dzielnicowe trwały bardzo długo. Kraj był nadto rozdarty między Wschodem a Zachodem. Ilustruje to historia dynastii piastowskiej, na którą tak lubią powoływać się polscy nacjonaliści. Wszyscy monarchowie żenili się na przemian z księżniczkami ruskimi i niemieckimi, których wpływ był ogromny, również w polityce. Kto na przykład uratował dynastię i zachował koronę dla Kazimierza Odnowiciela, jak nie jego matka, Rycheza, której rola jest mało znana i spotwarzana do tego stopnia, że gdy nie tak dawno Niemcy zaproponowali przeniesienie jej szczątków do Polski, spotkało to się ze sprzeciwem kardynała Wyszyńskiego.

Polska dała w swej historii dowody zadziwiającego liberalizmu: przyjęła Żydów i nadała im prawa w okresie, gdy byli prześladowani w reszcie Europy, a w czasach triumfującej gdzie indziej kontrreformacji pozwoliła protestantom − nawet antytrynitarzom − na praktykowanie ich wiary i objęła opieką Akademię Mohyły w Kijowie. Ale Polska dała też dowody fanatyzmu religijnego, który spowodował walkę z husytyzmem − co przekreśliło możliwość związania się z Czechami − a później znalazł wyraz w prześladowaniach innowierców.

Cechą naszej polityki zagranicznej było stale uzależnianie się od innych ośrodków: od Watykanu czy od Habsburgów, połączone jednocześnie z ogromną prowincjonalnością. Wplątaliśmy się niepotrzebnie w wojnę z Turcją. Zwycięstwo pod Wiedniem było wielkim wyczynem wojskowym, ale błędem politycznym. Później, przez cały XIX wiek, to właśnie Turcja była jednym z poważnych ośrodków naszej działalności niepodległościowej.

Przy tym wszystkim atrakcyjność Polski była zdumiewająca. Potrafiliśmy wchłonąć kolonistów niemieckich, z których powstało polskie mieszczaństwo. Zasymilowaliśmy znaczne odłamy inteligencji żydowskiej. Spolonizowaliśmy również elity litewskie i ukraińskie. Jesteśmy krajem, który ma wspólnych bohaterów z sąsiadami: Adam Mickiewicz jest wielkim poetą polsko-litewskim; Kościuszko i Traugutt należą zarazem do Polaków i Białorusinów. Tę listę można by znacznie przedłużyć.

W tej dziwnej łamigłówce kryją się nasze wielkie szanse. Taką szansą może być nasza polityka wschodnia. Nie wpadając w megalomanię narodową, musimy prowadzić samodzielną politykę, a nie być klientem Stanów Zjednoczonych czy jakiegokolwiek innego mocarstwa. Naszym głównym celem powinno być znormalizowanie stosunków polsko-rosyjskich i polsko-niemieckich, przy jednoczesnym bronieniu niepodległości Ukrainy, Białorusi i państw bałtyckich i przy ścisłej współpracy z nimi. Powinniśmy sobie uświadomić, że im mocniejsza będzie nasza pozycja na wschodzie, tym bardziej będziemy się liczyli w Europie Zachodniej.

Dzieje Polski cechuje stara tendencja do osłabiania władzy wykonawczej: słynne pacta conventa, anarchistyczna złota wolność, liberum veto. Przede wszystkim powinniśmy zmienić mentalność narodu. Wymaga to wzmocnienia władzy wykonawczej oraz kontroli sprawowanej nad nią przez Sejm. Wymaga to przebudowy systemu parlamentarnego, by wyeliminować zeń partyjnictwo i prywatę. Wymaga wprowadzenia rządów prawa i nieustępliwej walki z korupcją we wszystkich jej postaciach i odmianach. Wymaga prasy zarazem wolnej i przepojonej poczuciem odpowiedzialności. Wymaga rozdziału Kościoła od państwa. Wymaga poszanowania praw naszych mniejszości narodowych; musimy pamiętać, że jest to warunkiem dobrych stosunków z sąsiadami. Zdając sobie sprawę, że katolicyzm jest wyznaniem znakomitej większości narodu, musimy dbać również o Żydów, mahometan i protestantów oraz o prawosławie, które jest wyznaniem wielu obywateli polskich, a zarazem wyznaniem panującym w Rosji, na Ukrainie, na Białorusi.

Jest to ogólny zarys mojej wizji Polski, o której realizację walczyłem całe życie.

Jerzy GIEDROYC

("Autobiografia na cztery ręce", oprac. K. Pomian, Warszawa 1994)

Leonor Fini. Malarka. Piękność. Jedna z najczęściej fotografowanych kobiet XX wieku. Kobieta wyzwolona. Kobieta demon. Prowokatorka i celebrytka.

Dorota Hartwich przypominała, że Leonor Fini już w młodości była bardzo niezależna, próbując nie podporządkować się temu, co narzucało jej otoczenie. - W życiu dorosłym, gdy wchodziła w różne środowiska, także surrealistów, powtarzała "jestem surrealistką, ale nigdy nie będę surrealistką". Jak mówił o niej Konstanty Jeleński, jej późniejszy partner, była surrealistką "naturalną" czy "nieświadomą". To, co tworzyła w duchu surrealizmu, wynikało z jej głębokich autentycznych i najszczerszych potrzeb, a nie z chęci przystąpienia do nurtu, stowarzyszenia czy jakiejkolwiek grupy artystycznej – podkreślała autorka książki.

Konstantanty Jeleńskio poznał Leonor Fini, gdy była w związku z włoskim malarzem Stanislao Lepri. – Oni właściwie byli rodziną, mieszkali we troje. Celem biografii nie jest jednak rozjaśnienie ich intymnych relacji, natomiast bardzo ważne dla mnie było to, jak kobieta ze swoją niezależnością, potencjałem i niezwykłą mocą twórczą potrafi wydobyć z innych ich ukryte czy stłumione moce twórcze. Tak było w przypadku Stanislao Lepri i Konstantego Jeleńskiego – mówiła Dorota Hartwich.

Zawsze na bakier z modami w sztuce i artystycznymi trendami, uparcie pozostała wierna własnemu stylowi. Romansowała z Maksem Ernstem, przyjaźniła się z Salvadorem Dalim i Galą, Picassem, Cartier-Bressonem. Ulubienica wielkich projektantów mody: Diora, Rochas, Schiaparelli, dla której zaprojektowała słynny flakon na perfumy.

Z autorką książki rozmawiała Weronika Wakulska.

mat. prasowe/PR24/ka

____________________ 

Data emisji: 28.09.2019

Godzina emisji: 19:10

Okładka "Książek zbójeckich " Wojciecha Karpińskiego

–  18 sierpnia zmarł Wojciech Karpiński, wybitny polski eseista, wytrawny badacz kultury, związany przez lata z paryską "Kulturą". Uważnie wybrał on sobie kilku pisarzy, twórców kultury, z którymi żył i z którymi rodził się wciąż na nowo  – mówi Mateusz Matyszkowicz. 

Jego książki zbójeckie nie zmieniły go tylko raz, ale zmieniały całe życie, ich autorami byli: Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Gustaw Herling-Grudziński, Józef Czapski, Konstanty Jeleński, Aleksander Wat, Jerzy Stempowski.

Mateusz Matyszkowicz: Wojciech Karpiński był czytelnikiem uważnym. Całe jego pisarstwo poświęcone jest tym wielkim

"Książki zbójeckie" Karpińskiego to tom esejów, jego prywatna historia literatury, wskazująca najmocniejsze strony polskiej poezji i prozy i pozwalająca odnaleźć wśród książek to, co prawdziwie bliskie. 

***

Tytuł audycji: Trójkowy chuligan literacki 
Prowadzi: Mateusz Matyszkowicz
Data emisji: 22.08.2020
Godzina emisji: 8.51

materiału prasowe/gs