Historia

Sven Nykvist. Kapłan światła w filmach Bergmana

Ostatnia aktualizacja: 03.12.2023 05:35
101 lat temu, 3 grudnia 1922 roku w Szwecji urodził się światowej sławy operator filmowy, Sven Nykvist. Zasłynął przede wszystkim jako wieloletni zawodowy partner Ingmara Bergmana, choć zrealizował także wiele ważnych filmów zarówno w Europie jak i w Ameryce.
Ingmar Bergman i Sven Nykvist na planie filmu Jak w zwierciadle (1961) na wyspie Faro.
Ingmar Bergman i Sven Nykvist na planie filmu "Jak w zwierciadle" (1961) na wyspie Faro. Foto: Wikimedia commons/Svenska Filminstitutet/autor nieznany

Sven Nykvist podobnie jak jego wieloletni przyjaciel i współpracownik Ingmar Bergman był synem pastora, a jego dzieciństwo nie należało do najłatwiejszych. Oboje rodzice większość czasu przebywali w Kongu Belgijskim na misji, nie mieli więc dla małego Svena zbyt wiele czasu. Być może dlatego operator przez całe życie znany był ze swej powściągliwości i małomówności.

W czasie II wojny światowej, po ukończeniu szkoły filmowej, Nykvist przez rok pracował w słynnej rzymskiej wytwórni filmowej Cine Citta. Karierę jako samodzielny twórca rozpoczął w 1945 roku filmem "Dzieci" w reżyserii Rolfa Husberga.

Operator Bergmana

Współpracę z Ingmarem Bergmanem zaczął w 1953 roku od filmu "Wieczór kuglarzy". W ciągu następnych kilkudziesięciu lat zrealizowali razem 21 filmów w tym te najważniejsze takie jak "Szepty i krzyki" (1972) oraz "Fanny i Aleksander" (1982) za zdjęcia do których Sven Nykvist odebrał dwa Oscary. Co ciekawe, jego przyjaciel, największy szwedzki reżyser, legenda kina autorskiego, Ingmar Bergman tej nagrody nie otrzymał nigdy. Wystarczyć musiało mu 9 nominacji. 

Przez wiele lat kariera Svena Nykvista skupiała się na pracy przede wszystkim z Bergmanem bądź w drugiej kolejności z innymi twórcami szwedzkimi. Dopiero od lat 70. Nykvist zaczął współpracę z innymi ważnymi reżyserami swego czasu. Zrealizował między innymi "Lokatora" (1976) z Romanem Polańskim, "Listonosz zawsze dzwoni dwa razy" (1981) z Bobem Raffelsonem, "Tragedię Carmen" (1983) z Peterem Brookiem, "Star 80" (1983) z Bobem Fossem, "Miłość Swanna" (1984) z Volkerem Schlondorffem, "Ofiarowanie" (1986) z Andriejem Tarkowskim, "Kochanka marzeń" (1986) z Alanem Pakulą, "Nieznośną lekkość bytu" (1988) z Philipem Kaufmanem, "Inną kobietę" (1988) i "Nowojorskie opowieści" (1989) z Woodym Allenem czy "Co gryzie Gilberta Grape'a" (1993) z Lassem Halstromem. 

Autorskie piętno

Każdy z wymienionych filmów nosi silne, autorskie piętno Svena Nykvista, choć oczywiście styl fotografowania każdorazowo dostosowany jest do stylu reżysera i potrzeb konkretnego scenariusza. Można więc powiedzieć, że Nykvist w sposób wybitny łączył w sobie cechy idealnego operatora, o których znakomity polski autor zdjęć filmowych, Andrzej Jaroszewicz mówił, że są połączeniem umiejętności dostosowania się do reżysera i opowieści z żelazną konsekwencją w stosowaniu założonych środków.

Kapłan światła

Jednak tym, co powoduje, że Nykvist był być może najwybitniejszym operatorem świata jest sposób kreowania przez niego światła w filmie. Już od wczesnych projektów, kiedy jeszcze normą było realizowanie zdjęć w sztucznej scenerii filmowych atelier Nykvist szukał realizmu. Uparcie dążył do realizacji zdjęć w naturalnych wnętrzach lub plenerach i z biegiem lat coraz sprawniej opanował trudną sztukę pracy ze światłem zastanym, bądź kreował atmosferę oświetleniową w ten sposób, by wyglądała jak najbardziej naturalnie. Osiągnął taką perfekcję w subtelnym operowaniu bardzo niewielką ilością lamp, że jego filmy za każdym razem cechuje niepowtarzalna atmosferą. 

Nykvist doczekał się wielu uczniów i naśladowców. W Polsce najwybitniejszym z nich jest zapewne Adam Sikora, autor zdjęć między innymi do takich filmów jak "Wojaczek" (1999) czy "Angelus" (2001) w reżyserii Lecha Majewskiego. Uczniem Svena Nykvista jest też inny polski operator filmowy, Łukasz Bielan, który robi karierę w Stanach Zjednoczonych.

- Po dwóch latach szkoły filmowej wziąłem dziekankę, żeby popracować trochę na planie jako asystent - opowiadał Łukasz Bielan w audycji Polskiego Radia. - Przydzielili mnie do ekipy autora zdjęć. Tą osobą był Sven Nykvist. Jak go pierwszy raz spotkałem, to była ogromna trema. On był dla mnie guru sztuki operatorskiej. Ale się jakoś zaprzyjaźniliśmy i współpracowałem z nim przez 10 lat. Był moim mentorem. Łączyło nas między innymi europejskie podejście do życia - mówił Bielan.


Posłuchaj
37:14 Nykvist.mp3 Łukasz Bielan - polski operator w Hollywood (Klub Trójki)

 

Ciekawostką jest, że być może najlepsze obrazy Nykvista to filmy, które zrealizował we współpracy z reżyserami słowiańskimi. Są to: "Lokator" Romana Polańskiego i "Ofiarowanie" - ostatni z zaledwie siedmiu filmów wielkiego rosyjskiego reżysera, Andrieja Tarkowskiego. W obu filmach Nykvist - przy pomocy bardzo subtelnych zabiegów - buduje niepowtarzalną atmosferę tajemnicy. 

az


Czytaj także

Jerzy Lipman - oko polskiej szkoły filmowej

Ostatnia aktualizacja: 10.04.2023 05:35
10 kwietnia 1922 roku urodził się operator filmowy Jerzy Lipman. Był jednym z twórców polskiej szkoły filmowej, autorem zdjęć do takich filmów jak "Pokolenie" (1954), "Kanał" (1956), "Lotna" (1959), "Zezowate szczęście" (1960), "Nóż w wodzie" (1961) czy "Prawo i pięść" (1964).
rozwiń zwiń
Czytaj także

Paweł Edelman - oko Polańskiego i Wajdy

Ostatnia aktualizacja: 26.06.2023 05:45
26 czerwca 1958 roku w Łodzi urodził się operator filmowy, Paweł Edelman. Należy do najwybitniejszych polskich operatorów filmowych średniego pokolenia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Janusz Kamiński - najważniejszy współpracownik Spielberga

Ostatnia aktualizacja: 27.06.2023 05:40
27 czerwca 1959 roku w Ziębicach koło Wrocławia urodził się znany operator filmowy i reżyser, Janusz Kamiński. Od ponad 25 lat jest najważniejszym współtwórcą kinowych hitów Stevena Spielberga.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Witold Sobociński. Obraz i rytm

Ostatnia aktualizacja: 15.10.2022 05:40
93 lata temu, 15 października 1929 roku, urodził się wybitny polski operator filmowy, Witold Sobociński. Posiadał nie tylko wielki talent filmowy, lecz także muzyczny i malarski.
rozwiń zwiń