W Iluzjonie wyświetlone zostaną odcinki cyklu, dedykowane: Zdzisławowi Pacak-Kuźmirskiemu - zastępcy dowódcy i szefa operacyjnego Komendy Głównej AK "Osa-Kosa" (Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych); Janowi Zumbachowi - asowi myśliwskiemu Polskich Sił Powietrznych na obczyźnie oraz Bronisławowi Hellwigowi - żołnierzowi batalionu Parasol, jednemu z najlepszych kierowców biorących udział w akcjach bojowych w okupowanej Warszawie.

"Portrety wojenne" stanowią wyjątkową pozycję wśród dokumentów opowiadających o bohaterach II wojny światowej. Do ich realizacji wykorzystano m.in. archiwalne materiały ze zbiorów Filmoteki Narodowej, wywiady z ekspertami oraz stylizowane na komiks kadry łączące nowoczesną technikę wprowadzania aktora do ręcznie rysowanej scenografii. Dzięki zastosowaniu tego filmowego zabiegu twórcy uzyskali nietuzinkowy efekt wizualny. Naszym gościem po 8.35 będzie Tomasz Matuszczak - jeden z reżyserów serii.

Po 7.35  zaprosimy natomiast na wystawę: "Polacy wymazani. Historia Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku". Nie zapomnimy o konkursie "Płyta tygodnia", którą jest "Antologia polskiej muzyki współczesnej 1939-1945" nagrana przez Sinfonię Varsovię. Będzie też "Archiwalnia", "Słowo na dzień", wiadomości  oraz "Piosenka z rekomendacją" (tym razem wyboru dokonuje Magda Umer).

Na "Poranek Dwójki" zaprasza Tomasz Obertyn.

2 września (wtorek), godz. 6.00-9.00

mc/mm

Miłość od pierwszego wejrzenia

Związki rodziny Umedów z Polską rozpoczęły się jeszcze przed II wojną światową. Ojciec Yoshiho – Ryochu w 1922 roku wyjechał na stypendium do Berlina. Do Niemiec jednak nie dotarł, ponieważ po drodze spotkał polskich oficerów wracających z Syberii, a wśród nich poetę Stanisława Michałowskiego. Ten zaprosił go do Polski. Japończyk został w kraju nad Wisłą na dłużej niż mógł zakładać. W Warszawie mieszkał i pracował w Ambasadzie Japońskiej aż do 1939 roku, kiedy wraz z innymi dyplomatami musiał opuścić kraj.
Po powrocie do Japonii był mnichem. Uczył także miejscowych języka anielskiego i kultury europejskiej, tłumaczył polską literaturę na japoński. Zmarł w wieku 65 lat, jeszcze przed śmiercią przyjmując chrzest i polskie imię – Stanisław. Zgodnie z jego ostatnią wolą, jeden z synów miał kształcić się w Polsce.

Posłuchaj reportażu o związkach rodziny Umedów z Polską.

Spełnienie woli ojca

– Profesor Ryochu Umeda prosił mojego męża, żeby zaopiekował się jednym z jego synów – mówiła Stefania Jażdżewska, żona profesora Konrada Jażdżewskiego. – Yoshiho w wieku 14 lat przyleciał do nas, do Polski. W latach 1968–1975 studiował filologię polską i historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Często zaglądał również na japonistykę, gdzie poznał swoją przyszłą żonę.
– Początkowo było tak, że ja bardzo chciałam być japońska, a mój mąż wprost przeciwnie – wspominała Agnieszka Żuławska-Umeda. – Byłam zupełnie zafascynowana Japonią, ale mój mąż nigdy nie starał się wprowadzić zwyczajów japońskich do domu. On był bardzo polski.

Działalność w opozycji

Od 1976 roku Japończyk zaangażował się w działalność Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej KOR. Na potrzeby drugiego obiegu zaczął sprowadzać do Polski sprzęt (w sumie około 5 tys. matryc powielaczowych).
– W drugiej połowie lat 70. okazał się być człowiekiem bardzo przydatnym – podkreślał Mirosław Chojecki. – Czasami latał do Tokio i stamtąd przywoził nam różnego rodzaju materiały poligraficzne. Było to o tyle łatwe, że międzylądowanie miał w Moskwie, a te samoloty nie były sprawdzane pod kątem takich materiałów.

DRUGI OBIEG WYDAWNICZY - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>>

Tak Yoshiho stał się jednym z ważniejszych współpracowników drugiego obiegu. Na matrycach,  które przywiózł z Japonii Umeda, podziemie wydawnicze wydrukowało "Czarną księgę cenzury PRL". Kiedy powstała "Solidarność" Japończyk już zupełnie jawnie zaangażował się w działania wolnościowe.

W "Solidarności"

Od 1980 związany z "Solidarnością", uczestniczył w I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku, współtworzył Radio "S" działające w Regionie Mazowsze. Umeda zapoznał się z Lechem Wałęsą i zorganizował jego wizytę w Japonii. Po utracie pracy został zaangażowany w pracę biura zagranicznego "Solidarności".

Dzień po wprowadzeniu stanu wojennego do mieszkania Umedy przyszli funkcjonariusze, którzy szukali Zbigniewa Bujaka. Yoshiho wspominał, że milicja "odwiedzała" go później co drugi dzień oraz kilkukrotnie przeprowadzała wielogodzinne przesłuchania. W końcu odebrano mu kartę stałego pobytu i wyznaczono dwutygodniowy termin na opuszczenie granic Polski.
Jego żona Agnieszka wspominała, że mąż nie mógł wrócić do Polski przez 7 lat. Najtrudniejsze były dla niej sytuacje, kiedy dwukrotnie jechała odebrać męża na lotnisko, a służby graniczne nie wpuszczały go do kraju i musiał tułać się po Europie.

"Góral z Tokio"

Yoshiho po wizycie u Jana Pawła II w styczniu 1982 roku postanowił przyjąć chrzest. Ojcem chrzestnym został Lech Wałęsa, matką Stefania Jażdżewska. Ceremonia była dość nietypowa, ponieważ odbyła się na odległość, bez bezpośredniego udziału rodziców chrzestnych, którzy zgodę na chrzest wydali na papierze.

Na podstawie biografii Yoshiho Umedy i jego ojca powstał w 1995 film dokumentalny "Góral z Tokio" (scenariusz: Jan Strękowski, reżyseria: Bożena Garus-Hockuba). Zmarł 4 maja 2012 w wyniku choroby nowotworowej.

mb

- Przyjęliśmy początek działalności niepodległościowej jeszcze przed upadkiem stolicy - mówi profesor Komorowski w radiowej Jedynce. Przypomina, że państwo podziemne miało charakter zmilitaryzowany, ale to normalne, biorąc pod uwagę cele, jakie sobie stawiało. I to właśnie wojskowi 27 września 1939 roku, dzień przed upadkiem Warszawy, podjęli inicjatywę utworzenia państwa podziemnego. Powołano Służbę Zwycięstwu Polsce - organizację wojskową pod dowództwem generała Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza.

Święto Polskiego Państwa Podziemnego >>> Przeczytaj

Już dwa miesiące później organizacja przekształca się w Związek Walki Zbrojnej. W pierwszym okresie komendantem ZWZ był gen. Kazimierz Sosnkowski, który przebywał we Francji. Kłopoty komunikacyjne sprawiały,  że dowodzenie organizacją na odległość nie sprawdziło się, więc w czerwcu 1940 roku przekazano dowództwo do kraju, a na czele Związku stanął gen. Grot-Rowecki.
Prof. Komorowski wyjaśnia w "Sygnałach dnia", jaką strukturę miało państwo podziemne, jak działało i jakie ugrupowania je tworzyły. Podkreśla, że poza trzema filarami państwa, czyli wojskiem, partiami politycznymi i administracją nie można zapominać o najważniejszym członie państwa, czyli społeczeństwie polskim. - Ci ludzie posiadali świadomość funkcjonowania w państwie oporu przeciwko okupantom, nie poddawali się terrorowi, stawiali opór bierny lub czynny i oni stanowili główny element państwa podziemnego - mówi historyk. Przypomina, że do 1941 roku państwo podziemne funkcjonowało pod czterema okupacjami, bo poza niemiecką i sowiecką niewielkie części dawnej Polski okupowali Słowacy i Litwini.

Historia w Polskim Radiu >>>
Za symboliczną datę końca państwa podziemnego uznaje się 1 lipca 1945 roku. Dlaczego właśnie taką? Dlaczego Związek Walki Zbrojnej przekształcił się w Armię Krajową?
Posłuchaj całej rozmowy, którą prowadził Krzysztof Grzesiowski.
(ag/kul)