17 listopada 1918 roku został powołany przez Józefa Piłsudskiego rząd Jędrzeja Moraczewskiego.

– Piłsudski po powrocie z Magdeburga zaproponował pozostanie na stanowisku premiera Ignacemu Daszyńskiemu, szefowi tzw. rządu lubelskiego. Stronnictwa prawicowe nie bardzo chciały się na tę kandydaturę zgodzić. Natomiast okazało się, że kandydatem strawnym, choć pokrewieństwo między obu panami jest widoczne, że kandydatura Moraczewskiego jest do przyjęcia – wyjaśniał prof. Rafał Habielski w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Widnokrąg".

Dlaczego? Moraczewski, oficer Legionów i członek Polskiej Organizacji Wojskowej, wszedł na początku listopada w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie. Jako jej członek nie poparł rządu Daszyńskiego w Lublinie, co było dla endeków dowodem, że Moraczewski nie jest bezrefleksyjnym wielbicielem skrajnej lewicy.

Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej

– Piłsudski, powierzając misję tworzenia rządu Moraczewskiemu, i sam Moraczewski mieli świadomość tymczasowości tego rządu – mówił historyk.

Jeśli była jakaś kwestia, co do której zgadzali się ojcowie niepodległości, to była to sprawa demokratycznego charakteru odrodzonego państwa. Rząd Moraczewskiego miał opanować sytuację do czasu rozpisania wyborów. To, że zdołano je przeprowadzić w ekstremalnie krótkim czasie po odrodzeniu państwa polskiego, już 26 stycznia 1919 roku, dowodzi entuzjazmu do pracy i swoistej dojrzałości politycznej polskiego społeczeństwa w momencie próby.  

Konieczne działania

– Rzadko w Polsce spotykamy się z pracą gabinetu, który funkcjonuje tak krótko, natomiast ma spore zadania do spełnienia i duże trudności do pokonania – podkreślał prof. Rafał Habielski.

Przede wszystkim naglącą potrzebą było uspokojenie nastrojów społecznych. Cztery lata wojny zrujnowały gospodarkę na ziemiach polskich. Głód był powszechny. W Rosji szalała bolszewicka rewolucja, do rewolty przygotowywali się komuniści w Niemczech i na Węgrzech. Kwestia zapowiedzi reform socjalnych mogła się okazać kluczowa dla przetrwania państwa.

Dlatego rząd Moraczewskiego w kwestiach socjalnych kontynuował postępową politykę lubelskiego gabinetu Daszyńskiego. Wprowadzał ośmiogodzinny dzień pracy i 46-godzinny tydzień pracy oraz obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne pracowników. Dla zaprowadzenia porządku powołał milicję ludową.

Jeszcze bardziej skomplikowana była pozycja międzynarodowa Polski. W Paryżu działał Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim i Ignacym Paderewskim na czele, któremu sprzyjały zwycięskie mocarstwa. Tymczasem na ziemiach polskich znajdowały się setki tysięcy niemieckich żołnierzy. Zgodnie z zasadą „bliższa koszula ciału”, Moraczewski zdecydował się na krok kontrowersyjny – akredytował, jako jedynego posła zagranicznego, Harry’ego Kesslera, przedstawiciela Niemiec.

Problemy z porozumieniem

Powołanie rządu Moraczewskiego było sprzeczne z obietnicą powołania Rządu Jedności Narodowej, którą Piłsudski złożył Radzie Regencyjnej. Poza gabinetem znaleźli się politycy konserwatywni i endeccy, którzy nie chcieli przyjąć zaledwie trzech rządowych tek proponowanych im w listopadzie 1918 roku przez Piłsudskiego.

– Narodowa demokracja uważała, że zwłaszcza centralna Polska i Warszawa to domena jej wpływów – wyjaśniał historyk.

W tej sytuacji grupa narodowców i konserwatystów, z księciem Eustachym Sapiehą i płk. Marianem Januszajtisem-Żegotą na czele, zdecydowała się dokonać zamachu stanu w celu obalenia rządu Moraczewskiego. Akcja została przeprowadzona w nocy z 4 na 5 stycznia 1919. Moraczewski i dwóch innych ministrów zostało wziętych do niewoli przez żołnierzy garnizonu warszawskiego.  

Choć sam zamach miał charakter operetkowy i został szybko bezkrwawo stłumiony, udowodnił, że gabinet Moraczewskiego nie posiada poparcia całego społeczeństwa. Rząd ustąpił 16 stycznia 1919 roku, 10 dni przed wyborami do sejmu ustawodawczego. Na szczęście dla Polski, był już wtedy w Warszawie człowiek, któremu nie można było odmówić powszechnego poparcia – Ignacy Jan Paderewski. I to właśnie jemu powierzona została misja powołania nowego rządu.

bm

1. Z trzech ciał w jeden organizm

Przed 1918 rokiem Polacy posługiwali się trzema językami urzędowymi i trzema walutami. Przekraczające wytyczoną na ziemiach polskich granicę austriacką lub niemiecką pociągi z Rosji musiały zmieniać szerokość rozstawu kół, bo i szerokość torów się zmieniała. Od ponad stu lat Polacy funkcjonowali w trzech różnych porządkach prawnych.

Problemem była także kluczowa dla gospodarki kwestia własności dużych zakładów przemysłowych, które np. na Śląsku znajdowały się głównie w niemieckich rękach. Przez dwadzieścia lat udało się rozwiązać te zależności, jednak za cenę dużego udziału państwa w gospodarce.

Niebagatelne znaczenie miało też wywalczenie w kolejnych powstaniach przynależności Wielkopolski i większej części Górnego Śląska do Polski. Wielkopolska miała wielkie znaczenie jako ośrodek cywilizacyjny, Górny Śląsk zaś - jako serce gospodarcze odradzającego się państwa. 

2. Prawa wyborcze kobiet 

28 listopada 1918 roku Józef Piłsudski wydał dekret, który przyznawał prawa wyborcze kobietom. Polska znalazła się w forpoczcie państw, które nadały prawa wyborcze kobietom. We Francji obywatelki uczestniczą w wyborach od 1944 r. we Włoszech od 1945, w Szwajcarii od 1971, a w jednym z jej kantonów od 1990!

Ostatecznie w wyniku wyborów z 29 stycznia 1919 roku i wyborów uzupełniających, które trwały do marca 1922 roku w Sejmie I kadencji zasiadło 8 Polek. Reprezentowały niemal wszystkie siły parlamentarne: ludowców, socjalistów i endeków.

3. Obrona niepodległości, obrona Europy

Bitwa Warszawska 1920 roku była zwycięskim ukoronowaniem toczącej się od 1919 roku wojny polsko-bolszewickiej. Mobilizacja społeczna, wysokie morale, wreszcie doświadczenie oficerów i dowódców sprawiły, że stało się to, co uważane było za niemożliwe: ledwie odrodzonej Polsce udało się odeprzeć pochód Armii Czerwonej na Zachód. Choć historycy spierają się o to, czy bolszewikom, nawet przechodzącym po "trupie Polski" - jak to ujmował Lenin - uda się ponieść płomień rewolucji dalej niż do Łaby, to bez wątpienia cofnięcie bolszewickiego zagrożenia o 20 lat od Europy Zachodniej miało niebagatelny wpływ na dzieje świata. 

4. Gdynia, czyli okno na świat

W 1921 roku Gdynia była niewielką rybacką wioską jakich wiele nad Bałtykiem. Dwadzieścia lat później urosła do rozmiarów dużego miasta z 130 tys. mieszkańców, by w latach 30. stać się największym bałtyckim portem przeładunkowym. Wobec wydzielenia Gdańska jako Wolnego Miasta, znaczenie Gdyni było kluczowe dla rozwoju II RP.  To był punkt startowy dla polskich transatlantyków i miejsce, w którym w świat ruszało 90 proc. polskiego eksportu (to dzięki Magistrali Węglowej, która łączyła Śląsk z Wybrzeżem). 

5. Tak uratowano "gospodarczą niepodległość"

W połowie stycznia 1924 roku za jednego dolara trzeba było zapłacić blisko 10 mln marek polskich. Hiperinflacja spowodowała, że pieniądze miały tak niską siłę nabywczą, że bardziej opłacało się nimi palić w piecach, niż brać je na zakupy. Uzdrowienia finansów państwa, które znalazły się w stanie zapaści, wziął na swoje barki Władysław Grabski. Jego reforma skarbowa, przeprowadzona za pomocą wprowadzenia jednorazowego podatku majątkowego i ograniczenia kosztów utrzymania administracji publicznej, uratowała gospodarkę. W celu ugruntowania tego sukcesu Grabski wprowadził też reformę walutową: wprowadził złotego i powołał do życia Bank Polski. 

6. COP - plan przebudowy Polski 

To był zdecydowanie najambitniejszy i największy projekt przedwojennej Polski. Budowa na terenie trzech województw i blisko 60 tys. km² wielkiego zagłębia przemysłowego, które infrastrukturą miało przyciągać zagranicznych inwestorów i jednocześnie wspierać rodzimy przemysł była projektem obliczonym na zmianę sytuacji społeczno-gospodarczej w całej Polsce. Biedna, przeludniona, rolnicza II RP miała się dzięki COP-owi zmienić w dostatni, przemysłowy kraj. Choć w realizacji projektu przeszkodził wybuch II wojny światowej, to warto go odnotować, chociażby ze względu na to, że był świadectwem propaństwowego myślenia ówczesnych elit. 

7. Szybciej, wyżej, dalej!

Mimo dużych trudności i stosunkowo niewielkiego budżetu, Polska w dwudziestoleciu międzywojennym – a zwłaszcza reżim sanacyjny – stawiał sobie za cel dogonienie Zachodu pod względem cywilizacyjnym. Pomnikami wyrażającymi te dążenia miały być ambitne projekty. W Warszawie stanął drugi pod względem wysokości wieżowiec w Europie – Prudential, w 1931 roku zaś, w Raszynie, postawiono maszt radiowo-telewizyjny, który do 1961 roku był najwyższym budynkiem w Europie.

8. Warszawa-Kraków w 2 godz. 18 min

Dziś wycieczka z Krakowa do Zakopanego trwa 2 godz. 40 min do nawet czterech godzin. Tymczasem w latach 30. podróż ta wynosiła według rozkładu 2 godz. 44 minuty (podobny czas przejazdu udało się osiągnąć dopiero dwadzieścia lat temu). A to dzięki Luxtorpedom, czyli aerodynamicznym pociągom, które kursowały na tej trasie. Przejażdżka tym składem była dostępna tylko dla najzamożniejszych - pociągi sprzedawały bilety tylko na pierwszą klasę. Nic dziwnego, że obsługiwały trasę właśnie do Zakopanego - modnego kurortu. 

9. Kodeks Makarewicza

Mało znanym sukcesem prawodawstwa w II RP był tzw. Kodeks Makarewicza, czyli kodeks karny, który wszedł w życie w 1932 roku. Zespół pod kierownictwem Juliusza Makarewicza opracował kodeks, w którym zastosowano nowatorskie wówczas zasady subiektywizmu i indywidualizacji odpowiedzialności karnej oraz humanitaryzmu w operowaniu środkami karnymi. Wprowadził też pojęcie podżegania i pomocnictwa w przestępstwach. Kodeks Makarewicza odbił się szerokim echem w całej Europie, a koncepcje w nim zawarte nie tracą na aktualności.

10. Ambitne szkolnictwo wyższe 

Odsetek osób z wyższym wykształceniem w II RP nie przekraczał 1 proc. społeczeństwa. Ta niezbyt optymistyczna statystyka znajduje uzasadnienie w tym, że spośród 32 szkół wyższych w II RP większość powstała w dwudziestoleciu międzywojennym. Skromną ilość studentów nadrabiano jednak jakością kształcenia. Uniwersytety stały się kuźnią talentów naukowych. Dużym uznaniem cieszyli się akademicy z lwowskiej szkoły matematycznej.

Polacy kilkadziesiąt razy (niestety, bez powodzenia) wymieniani byli w gronie kandydatów do Nagrody Nobla. Wśród nich warto wymienić Ludwika Weigla (odkrywcę szczepionki przeciwko tufowi) czy odkrywcę konfliktu serologicznego - Ludwika Hirszfelda. Symbolem jakości polskiego kształcenia stała się poznańska grupa matematyków, która zdołała złamać kod Enigmy, absolwent Wolnej Wszechnicy Polskiej zaś, Józef Rotblat, wziął udział w najambitniejszym projekcie naukowym pierwszej połowy XX wieku - projekcie "Manhattan", którego efektem było stworzenie bomby atomowej. 

bm