Posłuchaj

Droga Białorusi do ZSRR

Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka powstała 30 grudnia 1918 roku, w związku z interesami bolszewików, a białoruskie państwo komunistyczne było sterowane rozkazami z Moskwy. Jej powstanie było próbą obrony bolszewików przed białoruskimi aspiracjami niepodległościowymi, które zrealizowały się w istniejącej od 25 marca 1918 roku Białoruskiej Republice Ludowej.

– Eksport rewolucji do Europy wymagał przede wszystkim uwiarygodnienia haseł o samostanowieniu narodów – powiedział prof. Eugeniusz Mironowicz w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".

Socjalistyczna Białoruś miała pokazać, że komunizm nie odrzuca emancypacji narodowej, a mniejsze narody chcą rzekomo dobrowolnie należeć do komunistycznej wspólnoty. Jej rząd wzywał do walki z burżuazją i obszarnikami, których interesy miała reprezentować Białoruska Republika Ludowa. W rzeczywistości socjalistyczna Białoruś starała się za wszelką cenę stłumić odrodzenie narodowe.

Historia Białorusi. Część 6: Litbieł

Już niedługo później powstała Litewsko-Białoruska Republika Sowiecka, tzw. Litbieł. Jej żywot był krótki, już wiosną i latem 1919 roku została zlikwidowana w trakcie ofensywy Wojsk Polskich.

Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka powróciła na mapę 31 lipca 1920 roku. Po zawarciu traktatu pokojowego w Rydze pozostała jedynie w kadłubowej formie sześciu powiatów byłej guberni mińskiej. Pozostałe białoruskie ziemie znalazły się w granicach II Rzeczpospolitej i Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Radzieckiej.

– Była całkowicie zależna od Rosji, ale formalnie stanowiła podmiot prawa międzynarodowego. Dopiero w grudniu 1922 roku bolszewicy, tworząc Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, prawnie włączyli Białoruś do nowego imperium rosyjskiego – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz.

Historia Białorusi. Część 8: Niezłomny Bułak-Bałachowicz i powstanie słuckie

Sowiecka gospodarka

Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka już wkrótce miała się stać świadkiem odgórnych projektów społecznych epoki stalinizmu. Białoruś, podobnie jak pozostała część Związku Sowieckiego, została dotknięta kolektywizacją rolnictwa i przyspieszoną, zaplanowaną przez państwo industrializacji.

– W 1925 roku podczas Zjazdu Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików Stalin oznajmił, że dla zwycięstwa komunizmu niezbędne jest przyspieszenie uprzemysłowienia Związku Radzieckiego. Militarystyczne plany Stalina wyznaczały główne kierunki industrializacji. Zakładano głównie rozbudowanie przemysłu ciężkiego, niezbędnego dla wyposażenia armii, która miała wspierać proletariackie rewolucje – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

W celu sfinansowania rozwoju przemysłu drastycznie opodatkowano drobną przedsiębiorczość, nieśmiało rozwiniętą w okresie obowiązywania tzw. Nowej Polityki Ekonomicznej, która częściowo zezwoliła na prowadzenie prywatnej działalności gospodarczej.

Przerośnięty fiskalizm doprowadził do upadku prywatnego sektora, który następnie został znacjonalizowany i przejęty przez państwo. Droga do stworzenia scentralizowanej gospodarki stanęła otworem.

Historia Białorusi. Część 7: Białoruś w koncepcji federacyjnej Piłsudskiego

Wielka industrializacja i wielkie cierpienie

W latach 30. w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej powstało około tysiąca państwowych przedsiębiorstw. Aż 400 z nich należało do sektora przemysłu ciężkiego, produkującego na cele militarne.

– Produkcja pozostałych tylko w części była przeznaczona na cele konsumpcyjne. Większość kierowano na realizację kolejnych inwestycji lub zamrażano jako rezerwy militarne. W Witebsku, Mohylewie, Bobrujsku, Homlu, Mińsku, Orszy i Borysewie powstały ogromne ośrodki przemysłowe, które zmieniły charakter gospodarczy wschodniej Białorusi – stwierdził prof. Eugeniusz Mironowicz.

Wielka industrializacja drastycznie zmieniła społeczeństwo białoruskie. Robotnikami w prężnie rozwijających się fabrykach zostawali chłopi, wypędzani ze wsi w trakcie kolektywizacji rolnictwa. Szybko musieli przyzwyczaić do kompletnie innego sposobu pracy.

– Realizacja planów Stalina w czasie wyznaczonym kolejnymi pięciolatkami wymagała wprowadzenia zasady pracy darmowej, systemu niemal niewolniczego i swobodnego przerzucania siły roboczej na obszarze całego Związku Sowieckiego. Konsekwencją tej polityki było skrajne uprzedmiotowienie społeczeństwa i jednostki ludzkiej – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz. – Gigantycznym wysiłkiem społeczeństwa, kosztem jego ogromnych cierpień i wyrzeczeń w bardzo szybkim tempie zbudowano przemysł, którego wcześniej na Białorusi nie było.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa

Bolszewicy bardzo nieufanie odnosili się do chłopów i widzieli w drobnych posiadaczach ziemi zalążek kapitalizmu. Dlatego podstawowym dogmatem komunizmu była kolektywizacja ziemi.

Pomimo tego, do końca lat 20. pozwalali na funkcjonowanie indywidualnego rolnictwa. Było to związane z odnową sytuacji gospodarczej Związku Sowieckiego w ramach tzw. Nowej Polityki Ekonomicznej, ogłoszonej po tragicznej w skutkach próbie wprowadzenia gospodarki komunistycznej tuż po rewolucji październikowej.

Historia Białorusi. Część 9: Białoruś sowiecka

Sytuacja uległa diametralnej zmianie, kiedy w 1929 roku Józef Stalin postanowił rozpocząć proces kolektywizacji rolnictwa.

– W propagandzie bolszewickiej chłop stał się symbolem zła, ciemiężcy i rozpustnika. Niewątpliwie chłopi ponieśli największe ofiary w okresie stalinowskiej modernizacji gospodarki w latach 30. Kolektywizacja stanowiła bowiem drugi etap wojny domowej, prowadzonej tym razem przeciwko największej grupie właścicieli – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".

Represje wobec wsi

Kolektywizacja na Białorusi rozpoczęła się w 1929 roku. W jego połowie tylko 1 proc. ziemi należał do kołchozów. Do końca roku udało się skolektywizować 10 proc. ziemi, ale dla bolszewików to wciąż było o wiele za mało.

W lutym 1930 roku Biuro Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Białorusi podjęło radykalną decyzję. Zamierzało do momentu zbliżających się siewów wiosennych skolektywizować aż 80 proc. gospodarstw chłopskich. W ciągu miesiąca miała się dokonać całkowita tranformacja struktury własności ziemskiej.

– Gwałtem i terrorem do marca 1930 roku skonfiskowano 58 proc. ziemi należącej do chłopów. Wraz z ziemią zabierano cały inwentarz. Reakcją chłopów był masowy ubój zwierząt i chowanie zapasów mięsa – tłumaczył prof. Eugeniusz Mironowicz. – Zarekwirowane na rzecz kołchozów zwierzęta także były masowo zabijane ze względu na brak paszy i pomieszczeń do jego hodowli. W pierwszych trzech miesiącach 1930 roku Białoruś straciła ćwierć pogłowia zwierząt hodowlanych. Sześć tysięcy chłopów protestujących przeciwko kolektywizacji zesłano na Sybir - mówił historyk.

Kolektywizacja doprowadziła do gwałtownego spadku wydajności produkcji białoruskiego rolnictwa. Z kolei duże zapotrzebowanie na żywność w prężnie rozwijających się miastach, napędzanych budową przemysłu ciężkiego, prowadziło do pozbawiania kołchozów nawet zboża przeznaczonego na zasiew.

Historia Białorusi. Część 6: Litbieł

Prawo pięciu kłosów

Represje skierowane wobec wsi odbijały się na poziomie życia jej mieszkańców. Wynagrodzenie dla pracowników państwoych gospodarstw rolnych często nie wystarczało na przeżycie, wobec czego plagą stały się kradzieże żywności należącej do kołchozów. Było to jednak zagrożone surowymi konsekwencjami – przyłapanemu na gorącym uczynku groziła nawet kara śmierci.

Zgodnie z dekretem z 7 sierpnia 1932 roku można było zostać skazanym za przywłaszczenie już pięciu kłosów zboża, stąd też nazwano go prawem pięciu kłosów. W latach 1933-1934 na Białorusi zostało na jego mocy skazanych 11 tysięcy osób.

– Równolegle zwiększono kontyngenty żywności z kołchozów i od rolników indywidualnych, którzy jeszcze pozostali. Koszty społeczne stalinowskiej reformy rolnej na Białorusi były wprawdzie mniejsze niż w Rosji i na Ukrainie, gdzie z powodu głodu zmarło kilka milionów ludzi, lecz i tutaj było kilka tysięcy ofiar, a metody kolektywizacji stawały się coraz bardziej brutalne – mówił profesor Eugeniusz Mironowicz w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

Do pracy w państwowych gospodarstwach rolnych byli kierowani fanatyczni aktywiści partyjni. Nierzadko dostawali kierownicze funkcje z bardzo szerokimi uprawnieniami, w tym mocą oskarżania winnych o kradzież żywności i inne przestępstwa.

– Ich wiedza agrotechniczna była wyjątkowo skromna, a decyzje najczęściej sprzeczne z zasadami racjonalnego gospodarowania – powiedział prof. Eugeniusz Mironowicz w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".

Do końca 1935 roku udało się skolektywizować 85 proc. ziemi na Białorusi. Stalinowska kolektywizacja doprowadziła do drastycznego spadku wydajności produkcji rolnej. Rolnictwo zostało uratowane od katastrofy, kiedy pod koniec lat 30. zezwolono chłopom na wydzielenie z ziemi należącej do kołchozu niewielkich działek, które mogli uprawiać na własny użytek.

– Plony z tych działek nieraz pozwalały na przetrwanie rodzinom chłopskim – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz. – Kolektywizacja na Białorusi spowodowała przywrócenie sytuacji prawnej chłopów przypominającą stan sprzed reformy uwłaszczeniowej z 1861 roku. Chłopów pozbawiano własności ziemi, dokumentów tożsamości, prawa przemieszczania się i tysiącami przewożono do wyznaczonych miejsc pracy przymusowej. Różnicą było to, że dysponentami ich losów byli nie feudałowie, lecz partyjne sądy wydające wyroki w imieniu ludu pracującego miast i wsi.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa

Białoruscy komuniści od samego początku starali się przeforsować edukację w języku narodowym na terenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Większość w strukturach władzy stanowili jednak działacze spoza kraju, którzy nie uznawali jego odrębności i traktowali go jedynie jako jednostkę administracyjną.

Przełom nastąpił w marcu 1921 roku na X zjeździe Rosyjskiej Komunistycznej Partii. Wtedy to Józef Stalin, wówczas na stanowisku Ludowego Komisarza do spraw Narodowości, stwierdził że istnieje naród białoruski, który ma odrębny język, a jego kultura może się rozwijać tylko na jego gruncie. Był to element szerszej polityki korienizacji (powrotu do korzeni), która zakładała budowanie komunizmu w Związku Sowieckim w oparciu o republiki narodowe.

Historia Białorusi. Część 9: Białoruś sowiecka

Odrodzenie narodowe

Od tej pory na sowieckiej Białorusi rozpoczęto politykę białorutenizacji. W Mińsku powstał Instytut Pedagogiczny, który przygotowywał edukację w języku białoruskim. Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka zaczęła szeroko promować język i kulturę białoruską.

– Białoruś pokryła się gęstą siecią dziennych i wieczorowych kursów nauki języka białoruskiego. Na jego bazie pracowały szkoły, teatry, drukowano książki i gazety. W połowie lat 20. białoruskim posługiwano się powszechnie podczas wszystkich zebrań partyjnych – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz w w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś". – Władze Białorusi sowieckiej w tym okresie wiele uczyniły w kierunku likwidacji analfabetyzmu.

W 1926 roku ponad połowa obywateli BSRR umiała czytać i pisać. Do końca dekady udało się zwiększyć ten wskaźnik do 80 proc. Zadbano również o narodową edukację na wyższym szczeblu. W 1921 roku w Mińsku powstał pierwszy białoruskojęzyczny uniwersytet. Rok później powstał Instytut Kultury Białoruskiej, który już wkrótce został zastąpiony przez Białoruską Akademię Nauk. Do 1931 na terenie BSRR stworzono aż 32 szkoły wyższe.

Zapowiedź rusyfikacji

– W 1925 roku pojawiły się na Białorusi sowieckiej pierwsze próby ograniczenia życia narodowego – mówił prof. Eugeniusz Mironowicz. – W październiku tego roku Plenum KC Komunistycznej Partii Białorusi stwierdziło, że kontynuowanie polityki białorutenizacji umacnia ideologię burżuazyjną, która przejawiała się wzrostem nastrojów narodowo-demokratycznych. Zjawisko to miało ogarniać nie tylko drobną burżuazję, inteligencję i chłopów, ale także część białoruskich komunistów.

Do 1929 roku nie podjęto jednak żadnych działań, chociaż stopniowo tworzono ideologiczną podbudowę do rozprawy z polityką narodową w republikach sowieckich. W marcu 1929 roku Stalin zdecydował się na uderzenie i wysłał do Mińska Centralną Komisję Kontroli Partyjnej, która stwierdziła, że kierownictwo Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej toleruje przejawy nacjonalizmu.

Historia Białorusi. Część 10: Kolektywizacja wsi

– Stalin, przystępując do ujednolicenia życia gospodarczego, politycznego i ideologicznego na obszarze całego Związku Radzieckiego, nie mógł tolerować białoruskiej odrębności. Dlatego w połowie 1929 roku rozpoczęto brutalną kampanię przeciwko białoruskiej inteligencji. Pracowników Białoruskiej Akademii Nauk oskarżono o nacjonalizm i zmuszono do porzucenia pracy – powiedział prof. Eugeniusz Mironowicz w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

W czerwcu 1929 roku sowiecka bezpieka rozpoczęła prowokacyjną akcję przeciwko twórcom kultury białoruskiej. 108 intelektualistów zostało oskarżonych o przynależność do konspiracyjnego Związku Wyzwolenia Białorusi.

W rzeczywistości taka organizacja nie istniała i była jedynie pretekstem do rozpoczęcia represji. W tym samym czasie podobna akcja została przeprowadzona na Ukrainie – tamtejszych inteligentów oskarżano o przynależność do Związku Wyzwolenia Ukrainy.

W procesie zostali skazani najwybitniejsi przedstawiciele białoruskiej kultury, z pisarzem i poetą Jankiem Kupałą na czele, a sama sprawa była wstępem do rozpoczętej w latach 30. polityki rusyfikacji.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa