"Popioły" Wajdy. Rozczarowanie Napoleonem w głębokim PRL

Mija właśnie 150. rocznica urodzin dramaturga, poety, twórcy nowoczesnego polskiego teatru, a także malarza. Utwory Wyspiańskiego należą do najważniejszych w historii polskiej dramaturgii i były inspiracją dla wielu twórców, nie tylko teatralnych. W styczniu 1973 roku w krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego odbyła się premiera "Wesela" w reżyserii Andrzeja Wajdy.

- "Pewnego dnia zrobię film z "Wesela". To jest dla mnie zupełnie jasne", tak na początku lat 60. zanotował Andrzej Wajda w swoim notatniku. To był też ciekawy okres – taki czas bez filmów troszeczkę, już po "Niewinnych czarodziejach" i "Samsonie". Andrzej Wajda ma kilka pomysłów, m.in. jeden z tych legendarnych projektów "Przedwiośnia", i wtedy też chodzi mu po głowie "Wesele". Wyspiański już wtedy był tak naprawdę duchowym patronem jego twórczości. Tylko że Wajda chciał, aby to był inny Wyspiański, żeby odejść od Wyspiańskiego teatralnego, i wydawało mu się, że takim najprostszym sposobem jest zrobienie współczesnego "Wesela" - opowiadała Katarzyna Wajda z Filmoteki Narodowej.

Na jednym z festiwali filmowych Andrzej Wajda został zagadnięty przez wielkiego Elię Kazana, jednego z najważniejszych reżyserów w historii kina, co to za doskonały scenarzysta napisał mu scenariusz do "Wesela"...

Poza tym w audycji: jakie pomysły na uwspółcześnienie dramatu Wyspiańskiego mieli dwaj zaprzyjaźnieni z Wajdą pisarze: Andrzej Kijowski i Jerzy Andrzejewski? Dlaczego pierwotnie reżyser chciał zacząć zdjęcia od końca, czyli od chocholego tańca? Zapraszamy do wysłuchania. 

***

Tytuł audycji: Strefa literatury

Prowadziła: Małgorzata Szymankiewicz

Goście: Maja Komorowska, Ewa Ziętek, Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak (aktorzy), Stanisław Radwan (kompozytor), Maciej Maria Putowski (scenograf), Katarzyna Wajda (krytyk filmowa)

Data emisji: 13.01.2019

Godzina emisji: 20.00

pg/jp

Autor a adaptator

Stanisław Lem powiedział, że stoi na stanowisku, że "reżyser teatralny czy filmowy ma prawo, przy pomocy dzieła przejętego od literata, wyrazić jakieś swoje własne treści". 

- Ja sam nie lubię wracać do swoich rzeczy, bo mi szkoda na to czasu, ale jeśli ktoś takie rzeczy robi, to ja się nawet cieszę – mówił pisarz w audycji Polskiego Radia. - To z resztą ciekawa rzecz, że to wszystko znacznie lepiej wychodzi w radiu jako taki teatr wyobraźni, aniżeli w telewizji lub w filmie. Radiowy teatr wyobraźni największą wagę daje słowu. Tam, gdzie pierwsze skrzypce musi grać element wizualny, fantastyka i to nie tylko moja, niestety zawodzi – dodał pisarz.

Powyższe słowa Stanisława Lema pochodzą z czasów, kiedy kino nie miało jeszcze tak ogromnych możliwości technicznych jak w tej chwili. Istotne jest jednak to, że popularny na świecie pisarz tak naprawdę prawie nigdy nie był zadowolony z filmowych wersji swoich tekstów. Zżymał się zwłaszcza na adaptację powieści "Solaris" w reżyserii wybitnego rosyjskiego reżysera Andrieja Tarkowskiego, ale zrealizowana wiele lat później wersja Soderbergha, również nie przypadła mu do gustu.

Podobnie było w we wszystkich pozostałych przypadkach. Wbrew przytoczonej deklaracji, Lem tak naprawdę nie za bardzo tolerował znaczące modyfikacje swoich tekstów, którym podlegały w procesie adaptacji.

Wyjątek potwierdzający regułę

Jest jednak film, do którego pisarz podszedł zupełnie inaczej. To "Przekładaniec" w reżyserii Andrzeja Wajdy, do którego Lem pisał w liście:

- Drogi Panie, przedwczoraj oglądałem w telewizji film "Przekładaniec". Zarówno robota Pana, jak dzieło aktorów oraz wystrój scenograficzny wydały mi się bardzo dobre – pisał Lem. - Zwłaszcza już dobry był w swojej roli adwokat, sympatyczny bardzo chirurg, no a Kobiela nie wymaga pochwał specjalnych. Jedyne zastrzeżenia moje merytoryczne dotyczyły niepewności, czy wskutek bardzo szybkiego tempa całości rzecz nie jest aby dla przeciętnego widza trudno zrozumiała? Ale nie jestem w stanie osądzać tego, ponieważ ja znałem przecież scenariusz. "Przyszłość" bliska a nieokreślona została zrobiona bardzo pomysłowo, biorąc pod uwagę to zwłaszcza, jak szczupłymi środkami Pan tego dokonał – dodał pisarz.

Lata później mówił tak samo: "Przekładaniec" Wajdy z Kobielą w roli głównej zupełnie mnie satysfakcjonuje.

Lem nie tyle znał scenariusz, co sam go napisał, a "Przekładaniec" w przeciwieństwie do pozostałych filmowych wersji jego dzieł nie jest adaptacją tekstu prozatorskiego tylko właśnie scenariusza stworzonego przez samego pisarza. Być może to sprawiło, że pisarz i reżyser nie mieli powodów do waśni na temat struktury filmu, co jest przecież najczęściej główną kością niezgody pomiędzy adaptatorem a twórcą oryginału.

GALAKTYKA LEMA - ZOBACZ SERWIS SPECJALNY

Luz reżysera

Innym powodem sukcesu może być to, że Andrzej Wajda ewidentnie podszedł do zadania "na luzie". W 1968 roku Wajda był już właściwie naczelnym reżyserem w kraju. Kiedy przystępował do pracy nad "Przekładańcem" miał już za sobą ogromny sukces filmu "Popiół i diament" (1958) i na koncie takie obrazy jak "Kanał" (1956), "Niewinni czarodzieje" (1960) czy "Popioły" (1965) oraz właśnie ukończył zdjęcia do wybitnego filmu "Wszystko na sprzedaż" (1968). Ponieważ obiecał telewizji krótkometrażową adaptację Lema z marszu zabrał się do pracy. Ewidentnie jednak Wajda, na tym etapie, nie musiał nikomu niczego udowadniać.

Dzięki temu powstał jeden z najsympatyczniejszych filmów peerelu. Wajda pozwolił sobie na zabawę tekstem Lema. Postanowił wydobyć potencjał komediowy tekstu Lema, dzięki czemu szalony świat z przyszłości jest pozbawiony napuszonej powagi i ciężkości. Jednocześnie uwaga widza została skierowana na anegdotyczny wymiar opowiadanej historii, przez co opowieść bawi, a jednocześnie niesie ze sobą poważne pytania natury filozoficznej czy egzystencjalnej na temat kierunku, w którym zmierza współczesny świat.

Zapomniany film na dzisiejsze czasy

"Przekładaniec" jest filmem raczej zapomnianym, co można tłumaczyć tym, że problematyka poruszana w filmie była jednak dosyć odległa społeczeństwu lat 60. Wydaje się jednak, że temat coraz szerszych możliwości transplantologii pozwalających na wymienianie dowolnych organów ludzkiego ciała, jest o wiele bardziej aktualny dziś.

W filmie mamy do czynienia z przypadkiem kierowcy rajdowego Richarda Foxa (Bogumił Kobiela), który niemal co wyścig ulega strasznemu wypadkowi, z czym jednak szybko radzą sobie transplantolodzy przyszłości. Problem w tym, że jeśli przeszczepią znaczną liczbę organów, na przykład z innego uczestnika wypadku, to nie do końca oczywista stanie się sprawa tożsamości pacjenta. To z kolei powoduje kolejne wątpliwości natury prawnej, o które musi martwić się wynajęty przez Foxa adwokat (Ryszard Filipski).

Nie wiadomo bowiem, na ile nowy Richard Fox jest rzeczywiście sobą, a na ile swoim zmarłym bratem, po którym odziedziczył sporą część organów wewnętrznych. W związku z tym nie jest na przykład jasne, czy należy wypłacać pełną kwotę odszkodowania wdowie po zmarłym bracie Richarda Foxa, skoro spora jego część "żyje" w Richardzie Foxie. Z drugiej strony, jeżeli Richard Fox jest teraz, przynajmniej w pewnym stopniu, swoim zmarłym bratem, to może powinien już wrócić do jego żony, która przecież bardzo tęskni…

Kolejne problemy się mnożą, a widzowie bawią się coraz lepiej, obserwując jak świat przyszłości coraz bardziej zanurza się w absurdzie.

Aktorski koncert

Efektownej lekkości i humoru nie udałoby się osiągnąć, gdyby nie koncertowa gra aktorska. Już wymieniony przez Lema lekarz, w którego z wdziękiem wcielił się Jerzy Zelnik, budzi podziw. Przewodnikiem po tym szalonym świecie, wraz z którym dzielimy poczucie coraz większej dezorientacji i zdziwienia niesamowitością kolejnych komplikacji tożsamościowo-prawnych, jest adwokat, którego bardzo dynamicznie, ze swadą gra Ryszard Filipski. Czuć, że był to aktor z ogromnym potencjałem, którego chyba jednak w pełni w polskim filmie nie wykorzystano.

Popis Kobieli

Natomiast kluczową rolę zmiennokształtnego - Richarda Foxa zagrał brawurowo Bogumił Kobiela. Niewykluczone, że jest to rola, w której najpełniej mógł pokazać swój aktorski potencjał. W każdej  bowiem kolejnej scenie tożsamość jego postaci ulega istotnym przemianom w związku ze skrzyżowaniem jej z tożsamością kolejnych dawców.

Kobiela jest więc najpierw Foxem (zmieszanym z jego bratem), dalej Foxem skrzyżowanym z kobietą, która zginęła w karambolu, który ma też elementy osobowości psa, który również zginął w tym wypadku, a następnie pilotem Foxa, któremu po śmierci przeszczepiono jednak jego twarz. Ma więc co grać i choćby dla jego aktorskiego popisu warto ten film obejrzeć. Zwłaszcza, że na skutek gorzkiego paradoksu, była to jedna z ostatnich ról Kobieli, który zginął 1969 roku w… wypadku samochodowym.

Scenografia i kostiumy

Świetną robotę zrobiła też scenograf Teresa Barska, którą wspierał początkujący wtedy dekorator wnętrz Maciej Maria Putowski, który zrobił następnie ogromną karierę i był powszechnie uznawany za jednego z najlepszych w kraju.

Scenografia opisuje nieokreślony świat z przyszłości w taki sposób, że w ramach przyjętej groteskowej konwencji, pod względem wizualnym jesteśmy w stanie w ten świat uwierzyć. Wydawałoby się, że jest to warunek oczywisty do spełnienia przez twórców, ale należy pamiętać jak ograniczone były ówczesne środki techniczne. Nie bez znaczenia był fakt, że mimo wszystko opowieść jest dosyć kameralna, przez co toczy się głównie we wnętrzach.

Rekonstrukcja świata nie musiała być więc całkowita. Pomocnym plastycznym zabiegiem jest też umiejętna gra bielą i czernią. Na przykład plenerowe sceny wyścigów toczą się w nocy i oświetlone są silnymi punktowymi reflektorami. Dzięki temu Wajda mógł pokazać tylko bardzo okrojoną przestrzeń, kierując energię ekipy na to, żeby zainscenizować ją jak najbardziej wiarygodnie. Tego typu zabiegi były za pewne konieczne przy małym budżecie krótkometrażowego filmu, ale okazały się być też walorem w postaci silnego wizualnego środka wyrazu, który pracuje na mocno zarysowaną groteskową konwencję. W tym przekuwaniu przeszkód w atuty widać mistrzostwo warsztatowe Wajdy.

Na wyjątkowy klimat całości pracują też takie zabiegi jak na przykład oddychająca, przypominająca filmy Cronenberga, ściana czy futurystyczne stroje bohaterów. Za pion kostiumów odpowiedzialna była Barbara Hoff, słynna wówczas projektantka mody, która na co dzień edukowała Polaków, w jaki sposób zrobić coś z niczego i w szarej rzeczywistości peerelu mimo wszystko wyglądać stylowo. Jej wkład w film Wajdy jest ogromny. Kostiumy są zaprojektowane z dużą wyobraźnią i idealnie dopełniają przedstawiony świat.

Mistrz rzemiosła

"Przekładaniec" to w poważnej twórczości filmowej Wajdy film bardzo nietypowy. Kojarzymy go bowiem z filmami bardzo różnorodnymi, raz współczesnymi, raz historycznymi, a innym razem kameralnymi, ale zawsze jest to twórczość poważna.

Tymczasem krótką adaptacją Lema Wajda udowodnił, że ma poczucie humoru oraz, że dzięki niebywałej sprawności warsztatowej potrafi opowiadać właściwie w dowolnej konwencji, o czym tylko chce. Inna sprawa, że niektórzy zarzucają mu, że przez tą różnorodność właściwie dosyć trudno określić styl jego twórczości i że dlatego zawsze ostatecznie przegrywa porównania z największymi twórcami kina autorskiego drugiej połowy XX wieku, których filmy można rozpoznać już po kilku kadrach. Nie ulega jednak wątpliwości, że Wajda był po prostu twórcą wszechstronnym i jak już się rzekło, niebywale warsztatowo sprawnym.

az

Po udanej ekranizacji "Pana Wołodyjowskiego" (1969), ostatniej części sienkiewiczowskiej trylogii, Jerzy Hoffman mógł podjąć się realizacji filmu na podstawie środkowej części tryptyku, przekonując ówczesne władze kinematografii do zainwestowania w produkcję 100 milionów złotych. Na tamte czasy była to suma ogromna.

Ale też rozmach przedsięwzięcia nie był mały. Jerzy Hoffman utrzymuje, że gdyby wykorzystać wszystkie nakręcone materiały, to po montażu film i tak trwałby około dwudziestu godzin. Pamiętać przy tym należy, że tak obszerny materiał powstał nie na podstawie tekstu obszernej powieści ale scenariusza, który zdecydowanie okroił sporą ilość wątków. Widzowie mogli jednak obejrzeć jedynie wersję dwuczęściową "Potopu", która w sumie trwa około 5 godzin.

- Dramaturgia filmu, pewna kondensacja zdecydowała o tym, że nie będzie szeregu scen – mówił Jerzy Hoffman w audycji Anny Fuksiewicz i Ewy Kamińskiej w Polskim Radiu w 1973 roku, czyli jeszcze w okresie zdjęć do filmu, które trwały łącznie 535 dni. - Na przykład chełpliwość Kmicica jest ograniczona, bo w tamtych czasach była to cecha bardziej rozumiana, a dziś jest raczej rzeczą wstydliwą. Więc Kmicic filmowy z powieściowym jest bardzo zbieżny, ale jednocześnie pozbawiony pewnych cech. Chcieliśmy uwydatnić takie cechy Kmicica jak: szczerość, wierność słowu, przyjaźń, bohaterstwo ale nie takie na pokaz - dodawał reżyser.

Scenariusz

O ogromnym sukcesie filmu zdecydowało wiele czynników. Jednym z nich był sprawny scenariusz, który wydobył dramaturgiczne elementy powieści.

- Kmicic dorośleje w miarę rozwoju akcji – mówił Jerzy Hoffman w audycji Polskiego Radia. - Przełomowym momentem w filmie jest ten, gdy Kmicic chcąc naprawić swe winy, po porwaniu Bogusława, które mu się nie udaje, spotyka podjazd konfederatów z Józwą Butrymem na czele i nie chcąc, musi z nimi walczyć i przez to, wbrew jego woli, krew bratnia staje między nim a powrotem do słusznej sprawy – mówił reżyser.

Autorom scenariusza zależało też na tym, aby film, poza walorami historycznymi i rozrywkowymi, pozwolił współczesnym widzom znaleźć w sienkiewiczowskich bohaterach cząstkę siebie. Zgodnie podkreślali, że starali się nieco uwspółcześnić zwłaszcza postać głównego bohatera.

- Kmicic jest nam dziś bardzo bliski, bo on jest szalenie polski, ale jednocześnie jest bardzo różnorodny, bardzo skomplikowany, z wszystkimi wadami i zaletami Polaka – mówił reżyser filmu w audycji Polskiego Radia. - Jest też żywy, z krwi i kości i jednocześnie jest chyba jakimś młodzieńczym marzeniem pośród szarości dzisiejszego dnia codziennego. Nieokiełznana natura Kmicica musi przyciągać – dodawał Jerzy Hoffman.

Zdjęcia

Kolejnym niewątpliwym powodem sukcesu są świetne zdjęcia Jerzego Wójcika. Wybitny artysta obrazu słynął z tego, że przykładał ogromną wagę do szczegółów oraz do wizualnego piękna realizowanych zdjęć. Przy czym pojęcie piękna utożsamiał z pojęciem prawdy. W związku z tym uparł się, żeby podczas zdjęć na Jasnej Górze nie filmować wystawianej na co dzień kopii słynnego obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej, a rzadko udostępniany oryginał.

Zapytany przez ówczesnego Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego, od którego decyzji zależało pozwolenie na takie zdjęcia, dlaczego tak mu na tym zależy, Wójcik miał odpowiedzieć: bo ona jest jedna. - Ma pan moja zgodę – odparł natychmiast Wyszyński.

Aktor

Jednak najważniejszym atutem filmu, który spowodował, że widzowie tak mocno utożsamiają się z filmem wydaje się być postać Andrzeja Kmicica, którą brawurowo zagrał Daniel Olbrychski.

- Olbrychski gra Kmicica bardzo nowocześnie i to daje ogromną szansę na to, żeby film trafił do młodych widzów – mówił w 1973 roku w audycji Polskiego Radia Adam Kersten, konsultant historyczny i współscenarzysta filmu.

Sam Daniel Olbrychski, po latach, mówił w jednym z wywiadów, że rola Kmicica jest chyba największym jego osiągnięciem i że podczas zdjęć miał poczucie, że jest do niej stworzony.

Rzeczywiście, pośród wielu wybitnych aktorskich kreacji aktora, do dziś bohater "Potopu" wydaje się być jedną z najmocniejszych i prawdą jest to, co mówił aktor, że w pewnym sensie "Potop" do dziś w ogóle się nie zestarzał.

Owszem, dziś filmowe możliwości techniczne, są o wiele większe, ale film i tak broni się dzięki dynamicznej, wartkiej akcji, sugestywnym obrazom Wójcika i właśnie wyrazistej i bardzo autentycznej grze Olbrychskiego.

Należy też podkreślić, że mimo tego, że film powstał niemal pół wieku temu, cały czas ogląda się go z wypiekami na twarzy. Scena pojedynku Kmicica z Wołodyjowskim w pierwszej części filmu w 2007 roku otrzymała "Złotą Kaczkę", za najlepszą scenę walki w polskim filmie. Trzeba przyznać, że poza ogromną wiarygodnością jest to scena rzadkiej urody, za co uznanie należy się wspomnianemu Jerzemu Wójcikowi.

Pamiętać tez należy, że film nie byłby tak dobry gdyby nie niezwykle sprawna reżyserska ręka Jerzego Hoffmana, który był w stanie poprowadzić tak wielkie przedsięwzięcie. Należą mu się za to ogromne słowa uznania, zwłaszcza, że "Potop" to zdecydowanie najlepszy film w dorobku reżysera.

az

Proza Jarosława Iwaszkiewicza doczekała się co najmniej kilku adaptacji filmowych oraz sporej liczby spektakli teatru telewizji, nie licząc oczywiście licznych wystawień scenicznych. Do najważniejszych dla historii polskiego kina należą trzy obrazy: "Matka Joanna od Aniołów" (1960) Jerzego Kawalerowicza, "Brzezina" (1970) Andrzeja Wajdy oraz drugie filmowe podejście tego ostatniego reżysera do Iwaszkiewicza, czyli właśnie "Panny z Wilka".

Ucieczka od wielkich produkcji

Iwaszkiewicz był dla Wajdy szansą na kino kameralne, subtelne, oderwane od spraw wielkiej polityki. Zawsze wtedy kiedy, chciał choć na chwilę porzucić rolę głównego twórcy w kraju, który realizuje wielkie tematy, sięgał do prozy Skamandryty. Tak było z "Brzeziną", którą zrealizował zaraz po filmie "Krajobraz po bitwie" (1970), mierzącym się z tematem obozów koncentracyjnych, a przed adaptacją "Mistrza i Małgorzaty" Michaiła Bułhakowa i "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego. Tak było z "Pannami z Wilka", nakręconymi pomiędzy filmami "Bez znieczulenia" (1978) i "Dyrygent" (1979), w których reżyser odwoływał się do społecznie zaangażowanej konwencji kina moralnego niepokoju, i tak samo było z ostatnim podejściem Wajdy do Iwaszkiewicza – nieudanym tym razem "Tatarakiem" (2009), który reżyser zrealizował pomiędzy filmami "Katyń" (2007) i "Wałęsa. Człowiek z nadziei" (2013).

Poza wspomnianym "Tatarakiem" pozostałe wajdowskie adaptacje Iwaszkiewicza są dziełami wybitnymi, w których reżyser mógł pokazać cały swój poetycki talent, którego czasem nie było widać w tym stopniu w tych "ważnych" filmach twórcy.

Rzecz jasna, kameralne opowiadania Iwaszkiewicza tak naprawdę stanowiły materiał o wielkim potencjale i reżyser jak nikt inny potrafił ten potencjał wykorzystać. Sam Wajda twierdził w jednym z wywiadów, że proza ta idealnie nadaje się do filmu właśnie dlatego, że autor pisał ją z myślą o życiu, a nie filmie, jak niektórzy pisarze. Teksty tych ostatnich - zdaniem Wajdy - do kina nie nadają się wcale.

Męki twórcze

Mimo jednak, że wcześniejsza o 9 lat "Brzezina" udała się reżyserowi doskonale i tak praca nad opowieścią o Wiktorze Rubenie, który odwiedzając po 15 latach miejsce swoich pierwszych zauroczeń i erotycznych uniesień, próbuje rozliczyć się z przeszłością, była dla Wajdy bardzo trudna.

- Nie od razu zrozumiałem, jak bardzo inny musi być rytm całego filmu – mówił Andrzej Wajda w archiwalnej nagraniu użytym w audycji Anny Lisieckiej w Polskim Radiu w 2008 roku. - To jest tak pięknie napisane, że połączone z właściwymi aktorami musiało dać taki rezultat. Ale ja zmordowałem się przy tym filmie bardziej niż przy jakimkolwiek innym. Ta pajęczyna, która się rwie każdego dnia..., każda scena wydaje się albo zbyt wyrazista albo niedostatecznie jasna. To powoduje straszne stresy u aktorów, którzy nie wiedzą gdzie znaleźć granice pomiędzy tym co jest już zbyt dosłowne i nie nadaje się do tego filmu, a tym co jest zbyt niedopowiedziane i w związki z tym niejasne – mówił reżyser.

Ojcowie sukcesu

Powodów sukcesu filmu, który doczekał się nawet nominacji do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny (przegrał z "Blaszanym bębenkiem" (1979) Volkera Schlondorffa), poza reżyserską intuicją reżysera było co najmniej kilka.

Pierwszy z nich to scenariusz, który napisał Zbigniew Kamiński. Udała mu się rzecz niezwykła. Dokonując zmian dramaturgicznych, wprowadzając nowe sceny i dopisując dialogi, nie utracił nic z bardzo subtelnej atmosfery opowiadania. Jednocześnie wprowadzone zmiany wydają się być słuszne i konieczne z punktu widzenia potrzeb dramaturgii filmowej.

Kolejnym atutem są pełne prześwietleń i nastroju zdjęcia Edwarda Kłosińskiego, które umiejętnie wydobywają poetyckość opowieści. Niemniej ważna była w tej sprawie też precyzyjna scenografia Alana Starskiego, który wspaniale zrekonstruował klimat dworku z lat 30.

Aktorski popis

Jednak znaczenie absolutnie nadrzędne mają w tym filmie aktorzy. Wajda tak dobrał wszystkich bohaterów dramatu, że trudno sobie wyobrazić lepsze urzeczywistnienie ich charakterystyk podanych w opowiadaniu. Kolejne siostry z dworku w Wilku, które są swoistym wachlarzem kobiecych emanacji, wykreowały aktorki o silnych i jednocześnie zupełnie różnych osobowościach. Julcię zagrała Anna Seniuk, Jolę Maja Komorowska, a Zosię Stanisława Celińska. Bardzo ciekawą rolę przenikliwej i wycofanej Kazi stworzyła z kolei rzadko pojawiająca się na ekranie Krystyna Zachwatowicz. Powiew młodości wniosła do filmu urocza francuska aktorka Christine Pascal, która wcieliła się w najmłodszą z sióstr – Tunię.

Jednak zupełną rewelacją jest rola Daniela Olbrychskiego, który zagrał głównego bohatera Wiktora Rubena. Jeden z największych polskich aktorów filmowych zagrał już wtedy swoje wielkie role w takich filmach jak "Brzezina" (1970), "Wesele" (1972), "Potop" (1974) czy "Ziemia obiecana" (1974). Znany był więc przede wszystkim z ról mężczyzn silnych, zdecydowanych, szorstkich czy zaciętych, a w "Pannach z Wilka" mógł zmierzyć się z postacią człowieka wypalonego, bezwolnego, któremu, jak sam mówi, "życie przecieka przez palce". Olbrychski musiał skorzystać z zupełnie innych, o wiele bardziej subtelnych środków wyrazu i swoje zadanie zrealizował najlepiej jak się tylko dało. Po filmie Wajdy, myśląc o Wiktorze Rubenie ciężko nie identyfikować go z Danielem Olbrychskim.

Ulubiona scena

Sam Andrzej Wajda był dumny ze swojego dzieła i w ten sposób opowiadał w audycji Polskiego Radia o jego zakończeniu.

- W tym filmie jest jedna moja ulubiona scena. Nie udało mi się nigdy zrobić takiej sceny w żadnym z moich filmów i chciałbym zobaczyć cały film tak zrobiony - mówił Wajda. - To jest scena kiedy na końcu Julcia i Jola siedzą za stołem i jedzą śniadanie. Naprzeciw nich siedzi Wiktor Ruben i widzi, że kobiecość jest totalnie oddzielona od męskości, że tylko porozumiewa się między sobą, że te dwie siostry właściwie są dla siebie nawzajem tematem. A on, jako zupełnie obcy człowiek nie należący do tej rodziny i nie należący do kobiecości, zawsze będzie gdzieś na boku. Wydaje mi się, że to jest najlepsza scena, jaką udało mi się w tym filmie wyreżyserować – dodawał reżyser.

Opowiadanie przez autora

Wydaje się, że podstawowym kluczem do sukcesu filmu była wierność autorowi. Wajda nie próbował na bazie opowiadania zrealizować zupełnie nowej, swojej własnej opowieści, tylko poszedł za Iwaszkiewiczem, którego opowiadanie "Panny z Wilka" uznaje się za pierwsze arcydzieło pisarza.

Wajda wysyła także sygnały, że film, być może, należy czytać bezpośrednio przez postać autora, który w opowiadaniu odwoływał się przecież, przynajmniej w części, do swoich młodzieńczych doświadczeń. W ostatniej scenie filmu Wajda zestawia nawet Rubena z samym Iwaszkiewiczem, który pojawia się w filmie we własnej osobie. W Wiktorze Rubenie lato już się przełamało, a spojrzenie na tajemniczego, przyglądającego mu się uważnie starca siedzącego w tym samym co on przedziale, kieruje myśli w stronę będącej jeszcze przed Rubenem jesieni życia, a nawet zimy, którą niespodziewanie widzimy za oknami pociągu.

az