Historia

Historia Białorusi. Część 13: Kuropaty symbolem represji sowieckich

Ostatnia aktualizacja: 10.09.2020 05:55
– Symbolem represji sowieckich na Białorusi są Kuropaty, lasek na obrzeżach Mińska i miejsce masowych rozstrzeliwań w latach 1937-1941 – mówił dr Jan Jerzy Milewski w audycji Polskiego Radia z 1999 roku. W Kuropatach spoczywają także Polacy mieszkający na sowieckiej Białorusi i prawdopodobnie ofiary zbrodni katyńskiej z tzw. listy białoruskiej.
Uroczystości dziadów na uroczysku Kuropaty, 31 października 2010
Uroczystości dziadów na uroczysku Kuropaty, 31 października 2010Foto: PAP/EPA/Tatyana Zenkovich

Wielki terror

Represje władzy sowieckiej na Białorusi rozpoczęły się już w momencie jej ustanowienia, ale dopiero w latach 30. przybrały masową skalę. Towarzyszyły kolektywizacji wsi oraz rusyfikacji. Ofiarami stalinowskich prześladowań zostali chłopi, którzy nie chcieli dołączyć do kołchozów i białoruscy inteligenci.

Haradnaja.jpg
Historia Białorusi. Część 10: Kolektywizacja wsi

– W latach 1933-1934 szczególne represje dotknęły duchowieństwo prawosławne i katolickie. Z kolei w latach 1935-1936 trwała czystka na pograniczu – mówił dr Jan Jerzy Milewski w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".

Fala wzmożonych represji w Związku Sowieckim w latach 30. jest nazywana wielkim terrorem. Prześladowania osiągnęły apogeum w latach 1937-1938. Jednymi z ofiar sowieckiej były mniejszości narodowe, przeciwko którym NKWD prowadziło zaplanowane działania znane jako "operacje". Najbardziej dotkniętymi represjami narodami byli Polacy, Niemcy i Łotysze.

W ramach tzw. operacji polskiej NKWD z Białorusi deportowano do Kazachstanu Polaków zamieszkujących zlikwidowany w 1937 roku Polski Rejon Narodowy im. Feliksa Dzierżyńskiego. Wielu z nich zginęło z rąk funkcjonariuszy NKWD, a ich groby znajdują się m.in. w Kuropatach.

Posłuchaj
10:11 kuropaty___219_99_iv_tr_0-0_10307832ba42f547[00].mp3 "Kuropaty" - audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś" z udziałem dra Jana Jerzego Milewskiego. (PR, 21.01.1999)

Odkrycie masowych grobów

– Sprawa Kuropat, symbolu represji stalinowskich, stała się głośna w roku 1988 – mówił dr Jan Jerzy Milewski. – Jednym z tych, którzy się przyczynili do wyciągnięcia jej na światło dzienne był Zianon Paźniak. Tam leżeli także jego bliscy.

Ujawnienie Kuropat było dla Paźniaka sprawą osobistą, ponieważ spoczywał tam jego dziadek Jan, który został aresztowany przez NKWD po 17 września 1939 roku i rozstrzelany najprawdopodobniej wiosną 1940 roku. 

Paźniak już w latach 70. wiedział od okolicznych chłopów o masowych grobach, ale dopiero przemiany w Związku Sowieckim, spowodowane gorbaczowowską pierestrojką, pozwoliły na publiczną dyskusję o zbrodniach komunizmu. 

Miensk_BDU.jpg

Historia Białorusi. Część 11: Polityka kulturalna na sowieckiej Białorusi

Wspólnie z Jauhienem Szmyhalouem napisał artykuł "Kuropaty - droga śmierci", opublikowany w czerwcu 1988 roku w gazecie "Litaratura i Mastactwa", który dał początek śledztwu na terenie uroczyska Kuropaty oraz wprowadził to miejsce kaźni narodu białoruskiego do debaty publicznej.

– W czerwcu 1988 roku utworzono komisję, która wszczęła dochodzenie w sprawie Kuropat. W jego wyniku ustalono, między innymi na podstawie zeznań 55 świadków, iż w Kuropatach w latach 1937-1941 NKWD rozstrzeliwała mieszkańców Republiki Białoruskiej. Na obszarze około 30 hektarów znajdowało się 510 grobów, spośród których przeszukano zaledwie kilka i znaleziono szczątki ludzkie, resztki ubrań i inne osobiste rzeczy – mówił dr Jan Jerzy Milewski w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

Sprawa zbrodni w Kuropatach wywołała szeroką dyskusję na Białorusi. Środowiska kombatantów Armii Czerwonej zaprotestowały przeciwko ustaleniom prokuratury i rozpoczęły własne śledztwo, które miało udowodnić, że winowajcami byli Niemcy. Rzecz jasna nie było żadnych dowodów, które mogłyby potwierdzić takie twierdzenia.

Dziady na Kuropatach

Kuropaty są ważnym miejscem dla białoruskich opozycjonistów, którzy od 1988 roku przybywają w to miejsce na przełomie października i listopada na uroczystości dziadów. Pierwsza demonstracja została rozpędzona przez milicję, ale już w 1989 roku na uroczysku udało się postawić siedmiometrowy krzyż upamiętniający ofiary stalinowskiego terroru.

Zianon Paźniak pod krzyżem pokuty na uroczystości dziadów w Kuropatach, 2 listopada 1989. Wikimedia Commons/dp Zianon Paźniak pod krzyżem pokuty na uroczystości dziadów w Kuropatach, 2 listopada 1989. Wikimedia Commons/dp

Miejsce kaźni ofiar komunizmu stało się symbolem niepodległościowych aspiracji Białorusi i zaroiło się od krzyży i symboli narodowych przynoszonych podczas corocznych marszów. Od czasu prezydentury Alaksandra Łukaszenki Kuropaty są także elementem sporu pomiędzy władzami - które odwołują się do sowieckiego dziedzictwa - a społeczeństwem.

Kuropaty są prawdopodobnie także jednym z cmentarzy katyńskich i miejscem spoczynku ofiar zbrodni katyńskiej z nieodnalezionej do tej pory tzw. białoruskiej listy katyńskiej.

Szacunki dotyczące liczby ofiar pogrzebanych w Kuropatach nie są do tej pory jednoznacznie ustalone z powodu utrudniania badań historycznych przez białoruskie władze. Wahają się jednak od kilkudziesięciu do nawet ćwierci miliona ludzi uznanych za wrogów władzy radzieckiej.

– Jak powiedział wybitny białoruski pisarz Wasyl Bykau: Kuropaty to tylko jedna kropla w morzu krwi. Według najbardziej skromnych ustaleń ocen historyków, liczba ofiar stalinowskich represji na Białorusi przewyższa 250 tysięcy – oceniał dr Jan Jerzy Milewski w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

***

POLSKIE RADIO dla Bialorusi.jpg
Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa

Zobacz więcej na temat: HISTORIA Białoruś stalinizm
Czytaj także

Zianon Paźniak: Rosja była i będzie największym zagrożeniem dla Białorusi

Ostatnia aktualizacja: 26.08.2016 16:57
Awangarda białoruskiego narodu wywalczyła niepodległość, jednak nie mieliśmy sił, by utrzymać władzę – mówił w wywiadzie dla Radia Swaboda Zianon Paźniak, lider ówczesnej opozycji demokratycznej w parlamencie, która korzystając z walk o władzę w Moskwie, wywalczyła dla kraju niezależność od ZSRR.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Abp Kondrusiewicz o niszczeniu krzyży w Kuropatach: nie mogłem milczeć

Ostatnia aktualizacja: 17.04.2019 10:30
- Nie mogłem milczeć, ponieważ jest to znieważanie krzyża – powiedział zwierzchnik białoruskich katolików abp Tadeusz Kondrusiewicz, komentując po raz kolejny demontaż krzyży na uroczysku w Kuropatach na obrzeżach Mińska.  Kościół, jak mówił, "ma on swobodę moralnej oceny rzeczywistości, ma prawo komentować zjawiska i zdarzenia, które przeczą normom chrześcijańskim”. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Prof. Aleksander Kraucewicz: tzw. miękka białorusyzacja to mit, a sprawa Kuropat to znak bliskiego końca Łukaszenki

Ostatnia aktualizacja: 06.06.2019 13:00
- Na Białorusi nie ma systemowych zmian. Władze Białorusi muszą jednak czasem zacisnąć zęby i ustąpić pod presją społeczeństwa. Czynią to rzadko i niechętnie. Aleksander Łukaszenka ma bowiem mentalność radziecką, krzyże w Kuropatach uznaje za ideologicznie szkodliwe - mówi portalowi PolskieRadio24.pl prof. Aleksander Kraucewicz, historyk.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Białoruś: znicze na polskich grobach. Doroczny objazd miejsc pamięci

Ostatnia aktualizacja: 03.11.2019 06:00
Związane z Polską miejsca pamięci odwiedzają już od kilku dni działacze Związku Polaków na Białorusi (ZPB) i akredytowani w Mińsku dyplomaci. - Co roku obchodzimy w ten sposób uroczystość Wszystkich Świętych – wskazała prezes ZPB Andżelika Borys. - Dla Polaków mieszkających na Białorusi pielęgnowanie pamięci o zmarłych jest ważnym elementem tożsamości – podkreśliła Borys.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Białoruś: wiec w Kuropatach. "Tu mamy apogeum integracji z Rosją Radziecką"

Ostatnia aktualizacja: 03.11.2019 18:44
Podczas wystąpień na uroczysku w Kuropatach liderzy opozycji zwracali uwagę na zagrożenia płynące z „pogłębionej integracji” z Rosją, o której rozmawiają obecnie z Moskwą władze Białorusi. Wskazywali, że to właśnie z Rosji przyszły na terytorium sowieckiej Białorusi masowe represje. W Kuropatach spoczywać może nawet 250 tys. ofiar stalinowskich zbrodni. Ten temat ukrywano przed społeczeństwem.
rozwiń zwiń