Historia

"Po prostu Redaktor". Jerzy Giedroyc i paryska "Kultura"

Ostatnia aktualizacja: 14.09.2023 05:40
- Każde pismo tego typu jest pismem danego redaktora. Pismo to jest człowiek – podkreślał w jednym z radiowych wywiadów Jerzy Giedroyc. W 23. rocznicę śmierci legendarnego wydawcy i publicysty przypominamy nagrania opowiadające o jego życiu, a przede wszystkim: o jego wyjątkowym dziele.
Jerzy Giedroyc w siedzibie Instytutu Literackiego. Maisons-Laffitte pod Paryżem, lata 90.
Jerzy Giedroyc w siedzibie Instytutu Literackiego. Maisons-Laffitte pod Paryżem, lata 90.Foto: Wojtek Laski / East News

książki1200.jpg
Jerzy Giedroyc. Słowo jest najlepszym orężem

Posłuchaj
26:36 Kultura to ja "«Kultura» to ja". Jerzy Giedroyc opowiada o pracy w dwudziestoleciu międzywojennym i swoich powojennych losach. (RWE, 1993)

18:33 Krzysztof Pomian opowiada o Jerzyn Giedroyciu. Data nagrania 1995. Krzysztof Pomian: Jerzy Giedroyc był zawsze Redaktorem i nie ma dla niego lepszego określenia (PR, 1995)

  

Od 1947 roku w podparyskim Maisons-Laffitte kilkuosobowa grupa Polaków redagowała miesięcznik "Kultura", jedno z najważniejszych polskich pism. W ramach założonego rok wcześniej Instytutu Literackiego wydawano również serię "Biblioteka Kultury", która miała się okazać jedną z najbardziej wartościowych kolekcji w dziejach kultury polskiej po II wojnie światowej.

Z Instytutem Literackim i z "Kulturą" współpracowali m.in. tacy twórcy, jak Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Gustaw Herling-Grudziński, Jerzy Stempowski, Andrzej Bobkowski, Konstanty Jeleński.

Tu znajdowali inspirację, pomoc, czasami jedyną możliwość publikowania swoich utworów.

Z Maisons-Laffitte, z tej ''nieoficjalnej ambasady niepodległościowej" (określenie Marii Danilewicz-Zielińskiej), szedł w świat przekaz o wolnej polskiej myśli. Wreszcie: to z tego miejsca wysyłano za żelazną kurtynę idee, które miały w dużej mierze przyczynić się do obalenia komunizmu.

Wszystko to byłoby niemożliwe bez Jerzego Giedroycia.

stippa 1200.jpg
Korespondencja Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Jerzego Giedroycia

Życie przed "Kulturą"

Jerzy Giedroyc urodził się 27 lipca 1906 roku w Mińsku. Studiował prawo i historię na Uniwersytecie Warszawskim. Był redaktorem dwutygodnika "Bunt Młodych", przekształconego w tygodnik "Polityka".

Marek Żebrowski w swojej książce "Jerzy Giedroyć. Życie przed Kulturą" (wersja nazwiska użyta w tytule książki nawiązuje do lat sprzed wyjazdu Giedroyca do Francji) próbuje przedstawić pierwszą, mniej znaną, część biografii wielkiego redaktora.

Z książki dowiadujemy się m.in., że legendarny publicysta jako dziecko wędrował z Moskwy do Mińska w trakcie szalejącej rewolucji. Palił nałogowo jako jedenastolatek. Nie kochał szkoły, ale uwielbiał pikniki z kolegami i koleżankami. Ożenił się z piękną femme fatale. 

Mamy tu również wojenne doświadczenia przyszłego redaktora, barwny obraz jego pracy w ambasadzie polskiej w Bukareszcie i opis drogi, jaką przebył z armią gen. Andersa.

Posłuchaj
26:50 Marek Żebrowski w rozmowie z Joanną Szwedowską o książce Jerzy Giedroyc – życie przed Kulturą.mp3 Marek Żebrowski o książce "Jerzy Giedroyc – życie przed Kulturą" (PR, 2012)

 

02:53 giedroyc_odc.1.mp3 "Jerzy Giedroyć. Życie przed Kulturą". Czyta Andrzej Ferenc (PR, 2012)

 

***

Czytaj także:

***

"Kultura" była jego dziełem

W czerwcu 1947 r. ukazał się w Rzymie pierwszy zeszyt "Kultury". Jak wspominał Jerzy Giedroyc, pismo było produktem ubocznym - najważniejszym zamierzeniem redaktora miało być wydawanie książek. Pomyślany jako stricte literacki kwartalnik stał się tymczasem najważniejszym periodykiem polskiej emigracji.

W październiku 1947 roku Giedroyc przeniósł wydawnictwo do Maisons-Laffitte pod Paryżem. "Kultura" stała się miesięcznikiem. Tam wydany został drugi zeszyt i kolejne - aż do 637. numeru. Na przekór trudnościom finansowym i politycznym pismo przetrwało i zachowało pełną niezależność. Redaktor potrafił nakłonić do współpracy najwybitniejszych polskich publicystów i pisarzy na emigracji. Z czasem zaczął drukować utwory autorów krajowych, nieakceptowalne dla PRL-owskiej cenzury.

Rozwijała się też działalność wydawnicza Instytutu Literackiego. Od 1962 roku zaczęły wychodzić "Zeszyty Historyczne", poświęcone najnowszej historii Polski, Europy Środkowej i Wschodniej. Do września 2000 roku ukazało się 511 tomów Biblioteki "Kultury", w tym 132 numery "Zeszytów Historycznych".
Od pierwszego do ostatniego numeru pismo było redagowane przez Jerzego Giedroycia, on nadawał ostateczny kształt każdemu numerowi. Sam niewiele pisał, bo jak wielokrotnie powtarzał, redaktor jest reżyserem, a reżyser rzadko bywa dobrym aktorem.

- Giedroyc bardzo słusznie zapowiedział, że po jego śmierci "Kultura" przestanie wychodzić - podkreślał Gustaw Herling-Grudziński. - Zostanie archiwum, biblioteka, ale nie "Kultura", bo ona jest absolutnie Jego dziełem.


Posłuchaj
02:19 Historia założenia Instytutu Literackiego RFI mówi Giedroyc Jerzy Giedroyc opowiada o początkach Instytutu Literackiego (RWE)

 

09:11 Herling-Grudziński i Kultura. Korespondencja Andrzeja Mietkowskiego z Paryża.mp3 Herling-Grudziński i "Kultura" (RWE)

 

Ostatnie lato w Maisons - Laffitte

W sierpniu 2000 roku Hanna Maria Giza odwiedziła w podparyskim Maisons–Laffitte Jerzego Giedroycia. Podczas wielogodzinnych rozmów redaktor opowiadał o swojej młodości, działalności publicystycznej w dwudziestoleciu międzywojennym, czasach wojny i redagowaniu "Kultury". Mówił też, co u niego bardzo rzadkie, o sprawach osobistych.

Powstał niecodzienny zapis życia człowieka, który był świadkiem wszystkich najważniejszych wydarzeń XX wieku. Zapis tym cenniejszy, że kilka tygodni później, 14 września, Jerzy Giedroyc zmarł. Skończyła się pewna epoka.


Posłuchaj
26:15 Ostatnie lato w Maisons - Laffitte. Część 1 Ostatnie lato w Maisons - Laffitte. Część 1. rozmowy z Jerzym Giedroyciem (PR, 2000)

26:54 Ostatnie lato w Maisons - Laffitte. Część 2 Ostatnie lato w Maisons - Laffitte. Część 2. rozmowy z Jerzym Giedroyciem (PR, 2000)

  

Zobacz więcej na temat: Jerzy Giedroyc HISTORIA