Na początku I wojny światowej w guberniach białoruskich wprowadzono stan wojenny. Zabroniono działalności politycznej, strajków, demonstracji publicznych i zebrań, wprowadzono wojenną cenzurę i sądy polowe.

- Równocześnie władze rosyjskie wprowadziły szeroką kampanię propagandową, mającą na celu pobudzenie wojennego zapału poddanych – podkreślał prof. Oleg Łatyszonek w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Białoruś". – Także przez Białoruś przetoczyła się fala manifestacji, nabożeństw i uroczystych zebrań, deklarujących poparcie dla wojennego wysiłku państwa.

WIĘCEJ NA TEMAT BIAŁORUSI ZNALEŹĆ MOŻNA NA STRONIE RAPORT BIAŁORUŚ >>>>>

Choć nadal ukazywały się ważne białoruskie gazety – "Nasza Niwa" i "Bielarus" – to przez blisko rok aktywność białoruskiego ruchu narodowego była znacznie ograniczona. Jego siłę nadszarpnęło dodatkowo powołanie do carskiego wojska tysięcy Białorusinów.

Historia Białorusi. Część 1: Od Rogwołoda do Powstania Styczniowego

- Dopiero w kwietniu 1915 władze zezwoliły na utworzenie Białoruskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny w Wilnie. Przewodniczącym był Wacław Iwanowski, jego zastępcami – Antoni Łuckiewicz i Wacłau Łastouski. W czerwcu towarzystwo wystąpiło z odezwą do obywateli Białorusi, organizowało punkty żywienia, stołówki i internaty. Starło się też udzielać pomocy uchodźcom z terenów objętych działaniami wojennymi.

Bieżeństwo

Latem 1915 roku ruszyła wielka niemiecka ofensywa. Rozgromiona rok wcześniej pod Tannenbergiem i pokonana w maju pod Gorlicami armia rosyjska zmuszona była wycofywać się na całej linii. Padały kolejne linie rosyjskiej obrony.

- Ogromnym problemem stał się masowe uchodźstwo ludności z terenów zajmowanych przez Niemców, tzw. bieżeństwo. Wycofujący się Rosjanie stosowali taktykę spalonej ziemi. Wojska rosyjskie otrzymały rozkaz ewakuacji nie tylko mężczyzn zdolnych do noszenia broni, ale całych rodzin z dobytkiem. Żeby pobudzić ludność do ucieczki, władze rosyjskie, przy pomocy duchowieństwa prawosławnego, przeprowadziły szeroką akcję propagandową. Odwoływano się do uczuć patriotycznych, ale także rozpowszechniano plotki o barbarzyństwie Niemców – podkreślał historyk.

Pogłoski potwierdziły się zresztą częściowo: Niemcy bombardowali sporadycznie ciągnące na wschód tabory uchodźców, a w rejonie Pińska użyli przeciwko cywilom nawet broni gazowej. Exodus osiągnął olbrzymie rozmiary. W lipcu na jednej z dróg, na odcinku między Kobryniem i Baranowiczami znajdowało się ponad 400 tys. ludzi.

Historia Białorusi. Część 2: Narodziny ruchu narodowego

- Władze rosyjskie starały się jak najszybciej odtransportować bieżeńców w głąb Rosji. Stanowili oni poważne obciążenie dla systemu komunikacji i zaopatrzenia na zapleczu frontu. Obawiano się także, że zdesperowane rzesze uchodźców mogą stać się zarzewiem buntu, a nawet rewolucji – wyjaśniał prof. Oleg Łatyszonek.

Zrujnowana Białoruś

W 1916 roku w głębi Rosji doliczono się 1 340 tys. uchodźców z guberni białoruskich. W maju 1918 roku liczba ta zwiększyła się do ponad 2 mln. Białorusinów rozlokowano wzdłuż całej rozległości carskiego imperium – od Moskwy i Piotrogorodu, po daleką Syberię.

W 1916 roku front ustabilizował się, przecinając ziemie białoruskie. Zachód znalazł się pod okupacją niemiecką, wschód utrzymywał ciężar wyżywienia całej przyfrontowej armii carskiej. Przytłoczone grabieżczą polityką ziemie białoruskie biedniały z dnia na dzień. Sytuacji nie poprawiał fakt, że ponad połowa Białorusinów w wieku produkcyjnym poszła do wojska, a jedna trzecia gospodarstw pozostała pod opieką kobiet.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim, Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat". 

bm

Skromny białoruski ruch narodowy wchodził w 1917 rok z nadziejami na uzyskanie autonomii, albo nawet w pełni niepodległego państwa. Niedługo po obaleniu caratu w lutym 1917 roku białoruskie partie powróciły do aktywnej polityki. W marcu wznowiła działalność Białoruska Socjalistyczna Hramada oraz Białoruska Partia Ludowych Socjalistów.

Historia Białorusi. Część 3: Bieżeństwo - wielki exodus roku 1915

– Z ich inicjatywy w kwietniu 1917 roku odbył się w Mińsku pierwszy zjazd białoruskich organizacji i partii, który opowiedział się za autonomią Białorusi w ramach Federacyjnej Demokratycznej Republiki Rosyjskiej – mówił prof. Oleg Łatyszonek w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Białoruś".

Zjazd wyłonił struktury przyszłego autonomicznego państwa. Władzę ustawodawczą miała sprawować Białoruska Rada Krajowa, zaś wykonawcza miała należeć do Białoruskiego Komitetu Narodowego z Romanem Skirmuntem na czele. Był to przedstawiciel ziemiaństwa, przed wybuchem I wojny światowej należał do środowiska tzw. krajowców. Postulowali oni odrodzenie historycznego Wielkiego Księstwa Litewskiego, w którym równe prawa miałyby wszystkie zamieszkujące je narodowości – Polacy, Litwini, Białorusini i Żydzi.

Historia Białorusi. Część 2: Narodziny ruchu narodowego

Rozłam w białoruskim ruchu narodowym

Równolegle z tworzeniem zaczątków przyszłego państwa białoruski ruch narodowy prowadził pracę u podstaw. Partie polityczne wydawały własne czasopisma, spośród których największe znaczenie zyskała "Hramada" Białoruskiej Socjalistycznej Hramady.

Aktywną rolę odgrywał także Białoruski Komitet Narodowy. Pod jego zwierzchnictwem powstało Białoruskie Towarzystwo Kulturalne oraz gazeta "Wolnaja Biełaruś". Jego działaczom udało się także zorganizować 24 i 25 czerwca 1917 roku obchody Dni Wolnej Białorusi, które odbyły się w Mińsku i Mohylewie.

Tymczasem w Rosji pogłębiało się rewolucyjne wrzenie. Zwolennicy rosyjskiego imperializmu zaczęli podburzać  białoruskich chłopów przeciwko Białoruskiemu Komitetowi Narodowemu, który w dużej części składał się z katolików. Według ich propagandy tym samym miał być narzędziem polskiej szlachty do podporządkowania sobie białoruskiego ludu. W takiej sytuacji większość białoruskich działaczy socjalistycznych uznała powołanie Białoruskiego Komitetu Narodowego ze Skirmuntem na czele za błąd polityczny

Historia Białorusi. Część 1: Od Rogwołoda do Powstania Styczniowego

Białoruscy socjaliści zwołali w Mińsku zjazd, który odwołał Białoruski Komitet Narodowy i powołał na jego miejsce Centralną Radę Organizacji Białoruskich, która miała reprezentować ugrupowania "w pełni demokratyczne i opowiadające się za przekazaniem całej ziemi bez wykupu ludowi pracującemu i obroną interesów robotników".

– Tak więc  Białoruska Socjalistyczna Hramada odniosła zwycięstwo za cenę jedności białoruskiego ruchu narodowego – powiedział prof. Oleg Łatyszonek w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

WIĘCEJ NA TEMAT BIAŁORUSI ZNALEŹĆ MOŻNA NA STRONIE RAPORT BIAŁORUŚ >>>>>

W stronę jedności i niezależności

Na wieść o coraz większej anarchii w Rosji w przeddzień rewolucji październikowej, skłócony białoruski ruch narodowy zaczął ponownie się jednoczyć.

– Na początku listopada 1917 roku w Mińsku powstała Wielka Rada Białoruska. Miała być zarodkiem przyszłego organu władzy państwowej autonomicznej Białorusi. W jej skład wchodzili przedstawiciele białoruskich organizacji społeczno-politycznych, kulturalno-oświatowych i wojskowych. Można więc mówić o pewnej, choć niedostatecznej i spóźnionej konsolidacji ruchu białoruskiego – wyjaśniał prof. Oleg Łatyszonek w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Białoruś".

Wielka Rada Białoruska zwołała na 5 grudnia 1917 roku Zjazd Wszechbiałoruski w Mińsku, na którym stawiło się 1800 delegatów. Ogłoszono na nim, że naród białoruski ma prawo do samostanowienia i stworzenia niepodległego państwa.

Taka uchwała nie spodobała się bolszewikom, którzy w nocy z 30 na 31 grudnia 1917 roku przerwali obrady i aresztowali część delegatów. Brutalna interwencja nie zakłóciła jednak determinacji białoruskich działaczy, którzy już wkrótce doprowadzili do ogłoszenia niepodległości Białorusi.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim, Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa

Atak bolszewików na zebrany w Mińsku Zjazd Wszechbiałoruski nie zdołał unieszkodliwić wszystkich działaczy białoruskiego ruchu narodowego. Miasto zostało opanowane przez komunistów, ale wciąż istniało antybolszewickie podziemie, które czekało na dogodny moment do zwrócenia się przeciwko Rosjanom. 19 lutego 1918 roku, na wieść o rozpoczętej dzień wcześniej niemieckiej ofensywie, białoruscy i polscy konspiratorzy wystąpili zbrojnie przeciwko bolszewikom i przejęli władzę w mieście.

Historia Białorusi. Część 4: Sprawa białoruska pod koniec Wielkiej Wojny

Niedługo później ujawnił się Komitet Wykonawczy Zjazdu Wszechbiałoruskiego, który 21 lutego wydał deklarację (hramotę) konstytucyjną i obwieścił się organem sprawującym władzę. Z jego ramienia władzę wykonawczą miał sprawować Ludowy Sekretariat Białorusi. Tego samego dnia do Mińska wkroczyli Niemcy, którzy do końca lutego zajęli większość ziem etnicznej Białorusi.

Trudne stosunki z Niemcami

Po kilku dniach stosunek Niemców do planów stworzenia białoruskiej państwowości zaostrzył się. 25 lutego niemieccy żołnierze rozbroili Białorusinów i usunęli Komitet Wykonawczy Zjazdu Wszechbiałoruskiego z jego siedziby.

– Wkrótce jednak stosunki niemiecko-białoruskie zostały naprawione. 28 lutego delegacja Ludowego Sekretariatu odwiedziła siedzibę niemieckiej administracji wojskowej w Mińsku. Owocem rozmów było uznanie Ludowego Sekretariatu jako przedstawicielstwa narodowego – mówił prof. Oleg Łatyszonek w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Białoruś".

9 marca 1918 roku Komitet Wykonawczy Zjazdu Wszechbiałoruskiego wydał drugą hramotę konstytucyjną, w której proklamował utworzenie Białoruskiej Republiki Ludowej z granicami opartymi o tereny, na których Białorusini stanowili większość mieszkańców. Sam Komitet Wykonawczy przeobraził się w Radę Białoruskiej Republiki Ludowej, która 25 marca przyjęła uchwałę o proklamacji niepodległości.

Historia Białorusi. Część 2: Narodziny ruchu narodowego

– Przewodniczącemu Rady Janowi Sieradzie drżała ręka, kiedy podpisywał akt zerwania stosunków państwowych z Rosją. Tego samego dnia Niemcy rozpędzili Radę Białoruskiej Republiki Ludowej i Ludowy Sekretariat, chociaż nikogo nie aresztowali – mówił prof. Oleg Łatyszonek w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.

Władze niepodległego białoruskiego państwa stanęły przed poważnym problemem. Nie były w stanie sprawować rządów przy sprzeciwie Niemców, którzy mieli faktyczną kontrolę nad Mińskiem.

– Szukając wyjścia z sytuacji, Rada Białoruskiej Republiki Ludowej dokooptowała do swojego składu przedstawicieli prawicy, skupionych w Mińskim Białoruskim Przedstawicielstwie Ludowym z Romanem Skirmuntem na czele – mówił prof. Oleg Łatyszonek.

Rada BRL w zmienionym składzie wysłała w kwietniu 1918 roku telegram do cesarza Niemiec Wilhelma II, w którym prosiła go o wsparcie niepodległości Białorusi w sojuszu z Niemcami. Prośba ta nie przyniosła spodziewanego rezultatu, a dodatkowo spowodowała kryzys w strukturach władzach BRL. Po wystosowaniu apelu do Wilhelma II rozpadł się Ludowy Sekretariat, w którego miejsce powstała Rada Ministrów z Romanem Skirmuntem na czele.

Krucha niepodległość

Mimo niepowodzeń Białoruska Republika Ludowa usiłowała stworzyć zalążek państwa na kontrolowanym przez siebie pasie ziemi od Mińska do Mohylewa. Próby stworzenia zorganizowanej administracji były jednak stale ograniczane przez stacjonujące na tym terenie niemieckie wojska.

Okupant sprzeciwiał się choćby planom stworzenia białoruskiej armii i ostrzegał, że otworzy ogień do wszelkich sił zbrojnych, które znajdą się polu widzenia niemieckich żołnierzy. Białorusinom udało się jednak odnieść pewne sukcesy i zyskać kontrolę nad handlem, edukacją, przemysłem, opieką społeczną i kulturą.

Historia Białorusi. Część 3: Bieżeństwo - wielki exodus roku 1915

Sytuacja Białoruskiej Republiki Ludowej diametralnie pogorszyła się w listopadzie 1918 roku. Wówczas to Niemcy, po kapitulacji na froncie zachodnim I wojny światowej, rozpoczęli stopniowy odwrót z okupowanym ziem dawnego Imperium Rosyjskiego. W ślad za nimi posuwali się bolszewicy. Władze BRL próbowały pospiesznie zorganizować siły zbrojne, gotowe do obrony niepodległości młodego państwa.

–  Białorusinom nie starczyło jednak czasu i talentów organizacyjnych, by w krótkim czasie stworzyć zdolne do walki oddziały. Poza tym w białoruskim rządzie panowały kapitulanckie nastroje – mówił prof. Oleg Łatyszonek w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej – Białoruś".

Na początku grudnia 1918 roku część białoruskich działaczy i wojskowych wycofała się do Wilna i utworzyła rząd na emigracji. Niedługo później bolszewicy zajęli Mińsk, a Białoruska Republika Ludowa faktycznie przestała istnieć i była reprezentowana odtąd przez rząd na emigracji.

***

Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi

Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim, Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.

Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".

sa