Historia

Julian Stryjkowski. Piewca "narodu, którego już nie ma"

Ostatnia aktualizacja: 08.08.2023 05:40
– Cel, jaki postawiłem sobie w swoim pisarstwie, to uratowanie pamięci narodu, postawienie, wedle moich skromnych sił, pomnika dla narodu, który zginął – mówił Julian Stryjkowski w Polskim Radiu w 1975 roku. 8 sierpnia mija 27. rocznica śmierci pisarza. 
Julian Stryjkowski w Sopocie w 1975 roku
Julian Stryjkowski w Sopocie w 1975 rokuFoto: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Julian Stryjkowski był prozaikiem, dramaturgiem i dziennikarzem. Pozostawił po sobie obszerny dorobek literacki, w tym m.in. m.in. powieści "Głosy w ciemności", "Austeria", "Sen Azrila" i "Echo", w których utrwalił przedwojenny świat polskich Żydów i opowiedział losy społeczności, którą niemal w całości zgładzono w niemieckich obozach  śmierci podczas II wojny światowej.

Posłuchaj
03:56 rozmowa elżbiety marcinkowskiej z julianem stryjkowskim ___f 49237.mp3 "Patrzę na świat oczami dziecka. Nie zatraciłem nic z wrażliwości. Reaguję na wszystko jak bardzo młody człowiek, mimo że mam już 84 lata". Z Julianem Stryjkowskim rozmawia Elżbieta Marcinkowska (PR, 19.12.1989) 

Polonista, syjonista, komunista

Urodził się 27 kwietnia 1905 roku w galicyjskim Stryju pod Lwowem. Do 1946 roku nazywał się Pesach Stark. Nazwisko nosił po matce Hanie Stark. Jego ojcem był Cwi Rosenmann, nauczyciel w chederze. Chodził do polskich szkół, ale dzięki przynależności do syjonistycznej organizacji młodzieżowej nauczył się także języka hebrajskiego. W 1924 roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1932 roku doktoryzował się pod kierunkiem Juliusza Kleinera.

We Lwowie nawiązał pierwsze kontakty z komunistami, co zadecydowało o jego wyborach życiowych przez kolejne dziesięciolecia. To z powodu oskarżeń o szerzenie ideologii komunistycznej został wyrzucony ze szkoły w Płocku, gdzie w latach 1932-1933 uczył języka polskiego. W latach 1935-1936 był więziony za akces do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. Do wybuchu II wojny światowej musiał ukrywać się przed policją.

Wyzwolenie Auschwitz-Birkenau - zobacz serwis historyczny

Jesienią 1939 roku przedostał się do Lwowa, gdzie pracował w środkach przekazu kontrolowanych przez władze sowieckie - w dzienniku "Lwowski Sztandar" i we lwowskiej rozgłośni Polskiego Radia. Po ataku Niemców na ZSRR uciekł w głąb Rosji, gdzie pracował fizycznie, a w 1943 roku przeniósł się do Moskwy i zatrudnił się w prosowieckim tygodniku "Wolna Polska". Wstąpił do PPR i Związku Patriotów Polskich, zacieśniając swe związki z komunizmem. W 1946 roku wrócił do Polski. Wtedy też ukończył powieść "Głosy w ciemności", którą podpisał pseudonimem "Julian Stryjkowski". Od tego momentu tak właśnie się przedstawiał.

Posłuchaj
14:26 juliana stryjkowskiego opowieść o książce trującej___pr iii 82992.mp3 Julian Stryjkowski o Tomaszu Mannie i o książkach, które wywarły na nim największe wrażenie (PR, 13.09.1981) 

Od fascynacji do wątpliwości

Swoje doświadczenia wojenne i duchowe przemiany pisarz ujął w 1980 roku w powieści "Wielki strach". Nie był już wówczas poplecznikiem władzy. Książkę, będącą rozliczeniem z komunizmem, wydano w drugim obiegu.

Stryjkowski nowym porządkiem politycznym rozczarowywał się stopniowo. Choć w 1946 roku cenzura nie przepuściła "Głosów w ciemności", kilka lat później pisarz wydał powieść "Bieg do Fragalà", która tak spodobała się partii, że w 1952 roku nagrodzono autora Nagrodą Państwową I stopnia. "Głosy w ciemności" ukazały się dopiero na fali popaździernikowej odwilży w 1956 roku.

marzec'68_663x364.jpg
Marzec 1968. Serwis specjalny

Stryjkowski wciąż jeszcze należał do PZPR, lecz jego sceptycyzm wobec władz narastał. Ostatecznie zerwał z komunizmem w 1966 roku, przyłączając się do protestu intelektualistów po wyrzuceniu z partii Leszka Kołakowskiego. Jego antykomunizm nie był jednak związany z postawą walczącą, więc nawet po 1966 roku jego kariera pisarska nie została przekreślona. Nawet podziemne wydanie "Wielkiego strachu" nie stanowiło przeszkody.

Posłuchaj
09:16 julian stryjkowski___d 33483 1975-05-18.mp3 Julian Stryjkowski: mój stosunek do tematyki polega na trzymaniu się w pewnym dystansie od rzeczywistości. Nawet gdy jest to rzeczywistość najbardziej współczesna i aktualna, staram się zachować wobec niej rezerwę (PR, 18.05.1975) 

Pomnik dla narodu

Dziełem życia Juliana Stryjkowskiego jest bez wątpienia tak zwana tetralogia galicyjska, opowieść o czasach dzieciństwa i młodości autora w środowisku kresowych Żydów. Poza "Głosami w ciemności" na cykl składają się "Austeria" (1966), "Sen Azrila" (1975) oraz "Echo" (1988). Przed wydaniem ostatniej książki mówiono o trylogii, i tak też myślał o tym zbiorze sam autor, gdy w roku wydania "Snu Azrila" opowiadał w Polskim Radiu o swych pisarskich motywacjach.

Posłuchaj
03:50 julian stryjkowski___d 15176 1964-02-01.mp3 "Mam powiedzieć parę słów o tym, co teraz piszę. Przyznaję się, że sam nie wiem". Julian Stryjkowski opowiada o pracy nad szkicem tekstu "Austerii" (PR, 1.02.1964) 

– Kiedy zacząłem pisać "Głosy w ciemności", marzyła mi się trylogia, której bohaterem byłby jeden człowiek, jedna postać - sześcioletni chłopak z "Głosów w ciemności", który kończy w getcie warszawskim męczeńską śmiercią. Stało się inaczej. Teraz te trzy powieści nie łączy ani wspólna nić fabularna, ani wspólny bohater – mówił Julian Stryjkowski. – Łączy je za to wspólna problematyka narodu, który zginął, oraz wspólny cel, jaki postawiłem sobie w swoim pisarstwie: uratowanie pamięci narodu, postawienie, wedle moich skromnych sił, pomnika dla narodu, którego już nie ma – tłumaczył.

Posłuchaj
15:25 julian stryjkowski___d 33295 1975-04-02.mp3 "Wszystko było widziane i przeżyte. Dlatego nie napisałem powieści o getcie, tylko o tym, co sam przeżyłem". Julian Stryjkowski o książkach "Głosy w ciemności", "Austeria" i "Sen Azrila" (PR, 2.04.1975) 

mc

Czytaj także

Pierwsza ucieczka z Auschwitz

Ostatnia aktualizacja: 06.07.2020 06:05
Podczas apelu esesmani przez całą noc chodzili między szeregami więźniów, bijąc ich i kopiąc. Po raz pierwszy wymierzono również publiczną karę chłosty.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mordechaj Anielewicz. Jego imię jedni wymawiali ze czcią, inni ze strachem

Ostatnia aktualizacja: 08.05.2023 05:50
- Mordechaj Anielewicz jako postać przeszedł do legendy i ta legenda powstawała od razu, wtedy, kiedy jeszcze żył, kiedy był przywódcą powstania w getcie - mówiła Joanna Szwedowska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Julian Tuwim. Książę poetów

Ostatnia aktualizacja: 13.09.2023 05:55
Umiał kokietować rozmówców. Był dowcipnym ironistą i wybitnym poetą, jednym z twórców grupy Skamander, która na trwałe zapisała się w historii polskiej literatury. W Archiwum Polskiego Radia znajdują się nagrania z głosem poety.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Posłuchaj! Julian Tuwim recytuje: "Czy pamiętasz, jak z tobą tańczyłem walca"

Ostatnia aktualizacja: 24.12.2023 05:50
- Kochani! Posyłam Wam od siebie i Stefci najserdeczniejsze życzenia świąteczne - w 1943 roku przed mikrofonem BBC w Nowym Jorku Julian Tuwim pozdrowił rodaków i wyrecytował fragment swojego poematu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Żydowska Organizacja Bojowa - walczyli o godną śmierć

Ostatnia aktualizacja: 28.07.2023 05:45
Latem 1942 roku kilkuset młodych mieszkańców warszawskiego getta postanowiło stawić opór niemieckiemu okupantowi. W obliczu nieuchronnego losu chcieli umrzeć z bronią w ręku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Każda książka jest przygodą". Józef Hen o życiu i o pisaniu

Ostatnia aktualizacja: 08.11.2023 06:01
– Nie można sobie powiedzieć: teraz napiszę arcydzieło. Wtedy to na pewno nie będzie to. Arcydzieło powstaje mimochodem – mówił Józef Hen w Polskim Radiu w 2013 roku. Znakomity twórca chętnie dzieli się na antenie swymi wspomnieniami, opowieściami i refleksjami.
rozwiń zwiń