Historia

Leszek Kołakowski: "kultura Europy nie może istnieć bez chrześcijaństwa"

Ostatnia aktualizacja: 17.07.2023 05:47
Był jednym z najwybitniejszych polskich filozofów i człowiekiem pozornie pełnym sprzeczności. W czasach młodości zagorzały marksista, który następnie zdał sobie sprawę z marności tej ideologii i dokonał jej krytyki w monumentalnych "Głównych nurtach marksizmu". Przestrzegał Europę, że jej kultura nie może istnieć bez osoby Jezusa Chrystusa.
Leszek Kołakowski w 1991 roku
Leszek Kołakowski w 1991 rokuFoto: PAP/DPA/Matthias Ernert

14 lat temu zmarł Leszek Kołakowski, filozof, historyk idei, eseista, autor "Głównych nurtów marksizmu",  w 1966 roku wydalony z PZPR i pozbawiony prawa nauczania, w latach 1971–1991 wykładowca Uniwersytetu Oksfordzkiego.

Od marksizmu do jego krytyki

Pochodził z Radomia, podczas okupacji niemieckiej ukończył tajne liceum, a po zakończeniu wojny  rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim.

W latach 40. zagorzały marksista. Jako filozof pragnął odnaleźć sens życia, którego łatwe odgadnięcie zdawał się zapewniać marksizm. Został jego zagorzałym zwolennikiem, a w 1950 roku znalazł się nawet w gronie sygnatariuszy listu skierowanego przeciwko profesorowi Władysławowowi Tatarkiewiczowi, który został oskarżony o atakowanie ustroju Polski Ludowej w trakcie swoich wykładów.

W 1953 roku obronił doktorat poświęcony filozofii Barucha Spinozy. Rozpoczął pracę na uniwersytecie, a jego poglądy stopniowo zaczęły ulegać ewolucji, co objawiło się szczególnie w połowie lat 50. wraz  z przemianami zapoczątkowanymi odwilżą październikową. Kołakowski zaczął rozumieć błędy marksistowskiej ideologii i stawał się wobec niej coraz bardziej krytyczny.

Po przemianach 1956 roku był jednym z twórców tzw. warszawskiej szkoły historyków idei, która kontynuowała przedwojenne tradycje filozofów Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie Kołakowski pogodził się również z przywróconym do pracy na uczelni profesorem Tatarkiewiczem.

Posłuchaj
18:08 naukowy_zawrót_głowy_Jedynka_27.05.2015.mp3 Prof. Jacek Migasiński mówi o życiu i twórczości Leszka Kołakowskiego w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Naukowy zawrót głowy". (PR, 27.05.2015)

Wróg partii

Zajęcia prowadzone przez naukowców związanych z warszawską szkołą historyków idei, a zwłaszcza prowadzone przez Leszka Kołakowskiego, cieszyły się dużą popularnością wśród studentów ze względu na panującą na nich swobodę myślenia.

– W czasie moich studiów prof. Leszek Kołakowski był najjaśniejszą gwiazda naszego wydziału, ponieważ jego wykłady były bardzo ciekawe i prowadzone specyficznym, nieco archaizującym językiem – mówił prof. Jacek Migasiński w audycji Katarzyny Jankowskiej z cyklu "Naukowy zawrót głowy". – A poza tym zdradzały całkowitą oryginalność myślenia i nie poddawania się żadnym schematycznym regułom programowym ani żadnym dogmatycznym ideom ideologicznym.

Rzeczywiście Leszek Kołakowski był w latach 60. jednym z czołowych rewizjonistów. W październiku 1966 roku w budynku Instytutu Historycznego UW poprowadził wykład, który miał podsumować rozwój polskiej kultury w ostatnim dziesięcioleciu, które upłynęło od czasu odwilży październikowej. Przeprowadził wtedy dotkliwą krytykę polskiego życia publicznego.

Wykład przelał czarę goryczy, Kołakowski został wydalony z PZPR i pozbawiony katedry na uniwersytecie za radykalną krytykę działań partii i prowadzenie zajęć niezgodnie z linią polityczną marksizmu. Atakował go nawet sam Władysław Gomułka.

Jeszcze większa marginalizacja Kołakowskiego nadeszła po wydarzeniach marca 1968 roku, kiedy został pozbawiony prawa do nauczania i publikacji. Filozof uznał, że nie ma dla niego miejsca w Polsce i wyjechał z kraju.

Na emigracji

Po kilkuletnim pobycie w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych osiadł w Wielkiej Brytanii, w której w 1971 roku dostał stanowisko profesora filozofii na uniwersytecie w Oksfordzie. W latach 1976-1978 wydał w kilku tomach swoje największe dzieło - "Główne nurty marksizmu", w którym dokonał szczegółowej i krytycznej analizy rozwoju ideologii marksistowskiej.

– Kiedy został zmuszony do emigracji, jego ewolucja ideowa zmierzała w stronę poglądów liberalnych, konserwatywnych i ostatecznie zaangażowanych w poszukiwanie transcendencji, czyli stosunku do religii. Można powiedzieć, że nieustającym motywem światopoglądu Leszka Kołakowskiego było poszukiwanie sensu życia – powiedział prof. Jacek Migasiński w audycji Polskiego Radia z 2015 roku.

Posłuchaj
05:40 22050 [6]_Chrześcijaństwo.mp3 – Nasza kultura europejska jest na tyle związana z chrześcijaństwem, że nie możemy sobie wyobrazić w jaki sposób mogłaby istnieć bez jego tradycji. Chrześcijaństwo jest w najwyższym stopniu odpowiedzialne za losy świata jako najbardziej pożywny zasobnik wartości moralnych – mówił Leszek Kołakowski w audycji Antoniego Pospieszalskiego. (BBC, 8.11.1979)

Utrzymywał silne związki z Polską, publikował w emigracyjnej prasie oraz współpracował z demokratyczną opozycją. Powrócił do ojczyzny dopiero po transformacji ustrojowej i upadku PRL, ale do końca życia mieszkał na stałe w Oksfordzie.

sa

Czytaj także

Bolesław Miciński i jego nienawiść do zniewolenia

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2023 05:40
- Nienawiść do totalitaryzmu, do wszelakiego zniewolenia wynikała z poczucia indywidualności i prawa jednostki do istnienia w historii, a nie poddania się zbiorowości - mówiła jego córka Anna o myśli Bolesława Micińskiego na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Chrześcijaństwo Leszka Kołakowskiego

Ostatnia aktualizacja: 20.12.2019 12:00
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy wokół nowo wydanego zbioru wszystkich tekstów Leszka Kołakowskiego o religii, którą uważał za "fundament naszej kultury".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Andrzej Walicki - przewodnik po rosyjskim mózgu

Ostatnia aktualizacja: 20.08.2022 05:35
20 sierpnia 2020 zmarł prof. Andrzej Walicki – filozof i historyk idei. Był specjalistą od historii myśli - zwłaszcza polskiej i rosyjskiej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Roman Ingarden i jego filozofia. W jaki sposób istnieje świat?

Ostatnia aktualizacja: 05.02.2024 05:50
– Fenomenologia Ingardenowska jest obok filozofii analitycznej najbardziej wartościową częścią polskiej filozofii – mówił w Polskim Radiu prof. Arkadiusz Chrudzimski, filozof z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Szlimy za nim do nieba". Serwis specjalny o księdzu Tischnerze

Ostatnia aktualizacja: 28.06.2020 05:58
– Jakze za takim nie pódziesz? – pyta podhalańska poetka Wanda Czubernatowa, przyjaciółka księdza Tischnera, w jednym z nagrań archiwalnych, których posłuchać można w serwisie poświęconym postaci i twórczości księdza-filozofa Józefa Tischnera.
rozwiń zwiń