- Generał Bór-Komorowski symbolizował tragiczny los Polski. Myślę, że wciąż nie jesteśmy w stanie ocenić przesłanek, przy których podejmował najtrudniejszą decyzję w swoim życiu, czyli decyzję o wybuchu Powstania Warszawskiego - powiedział historyk Andrzej Kunert w Polskim Radiu.

Początek służby w wojsku

Karierę wojskową rozpoczął w kawalerii armii austro-węgierskiej. W czasie I wojny światowej walczył na wschodnim i włoskim froncie. W listopadzie 1918 roku od razu po odzyskaniu niepodległości wstąpił do powstającego Wojska Polskiego.

W 1919 roku brał udział w wojnie z Ukraińcami, a następnie w walkach z bolszewikami. W czasie wojny 1920 roku dowodził 12. Pułkiem Ułanów, z którym wsławił się w bitwie pod Komarowem, ostatniej wielkiej bitwie kawaleryjskiej w Europie. Odniósł w niej rany, ale nie chciał opuścić swoich żołnierzy na placu boju i walczył aż do zakończenia starcia.

Instruktor kawalerii w dwudziestoleciu międzywojennym

W latach II Rzeczpospolitej służył w garnizonach kawalerii i był instruktorem jazdy konnej w szkołach podchorążych.

Był świetnym jeźdźcem. W okresie międzywojennym brał udział w konkursach jeździeckich, reprezentował też Polskę na igrzyskach olimpijskich w 1924 i 1936 roku. Przez 11 lat dowodził 9. Pułkiem Ułanów Małopolskich.

W 1939 roku w randze pułkownika dowodził Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. W obliczu napiętej sytuacji międzynarodowej, w sierpniu 1939 roku szkołę przeniesiono do Garwolina. Właśnie tam Tadeusza Komorowskiego zastał wybuch wojny.

Służba w konspiracji

We wrześniu 1939 roku dostał rozkaz pomocy w tworzeniu Kombinowanej Brygady Kawalerii płk. Adama Zakrzewskiego. W jej szeregach bronił linii Wisły w okolicach Góry Kalwarii, a walkę zakończył 22 września pod Krasnobrodem.

- Jego wrzesień jest typowy dla większości oficerów Komendy Głównej AK. Najczęściej są to dowódcy pułków lub zastępcy dowódców, którzy biją się do końca września, czasem do początku października i później natychmiast schodzą do podziemia - powiedział historyk Andrzej Kunert na antenie Polskiego Radia w audycji "Postacie XX wieku".

Po uniknięciu niewoli przedostał się do Krakowa i rozpoczął działalność konspiracyjną. Na początku 1940 roku dołączył do Związku Walki Zbrojnej i objął dowództwem nad Obszarem Południowo-Zachodnim. W tym samym roku został awansowany do stopnia generała brygady.

W 1941 roku komendant ZWZ, gen. Stefan Rowecki-Grot rozkazał mu przenieść się do Warszawy oraz objąć dowództwo Okręgu Zachodniego ZWZ.

Komendant Główny Armii Krajowej

14 lutego 1942 roku Związek Walki Zbrojnej rozkazem Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego został przemianowany na Armię Krajową. Po aresztowaniu gen. Stefana Roweckiego-Grota, Tadeusz Bór-Komorowski zajął miejsce jego miejsce jako Komendant Główny Armii Krajowej.

20 listopada 1943 roku wydał rozkaz rozpoczęcia Akcji "Burza". Polegała na przejmowaniu kontroli z rąk wycofujących się Niemców terenów wchodzących w skład II Rzeczpospolitej. Przedstawiciele Armii Krajowej mieli następnie występować przed Sowietami jako pełnoprawni gospodarze ziem polskich.

Jako Komendant Główny Armii Krajowej miał decydujący głos w dramatycznych naradach dotyczących decyzji o wybuchu powstania w Warszawie. To on wydał rozkaz o rozpoczęciu Powstania Warszawskiego. Na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa dokonał oceny podjętej wówczas decyzji.

- Gdybyśmy zachowali się biernie, Warszawa nie uniknęłaby zniszczeń i strat. Musieliśmy się liczyć z tym, że jeśli stolica stanie się polem bitwy i walk ulicznych między Niemcami a Sowietami, może ją czekać los Stalingradu - powiedział gen. Tadeusz Bór-Komorowski na antenie Radia Wolna Europa.

W czasie Powstania Warszawskiego koordynował przekazywanie informacji o sytuacji w walczącej stolicy i apelował do aliantów o wsparcie w lotniczych zrzutach zaopatrzenia.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

2 października 1944 roku udzielił pełnomocnictwa do zawarcia umowy o zaprzestaniu działań wojennych, a od 4 października znalazł się w niewoli niemieckiej. Przebywał w niej do zakończenia działań zbrojnych.

Kapitulacja Powstania Warszawskiego. Kom. Gł. AK, gen. Tadeusz "Bór" Komorowski po spotkaniu z SS-Obergrupenführerem Erichem von dem Bach-Zelewskim w jego kwaterze w Ożarowie Mazowieckim. 04.10.1944. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Jerzy Kirchmayer: Powstanie Warszawskie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984

Po zwolnieniu z obozu jenieckiego w maju 1945 mógł objąć stanowisko Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, na które został mianowany 30 września 1944 roku. W czasie jego nieobecności obowiązki Naczelnego Wodza pełnił gen. Władysław Anders.

Losy powojenne

Po zakończeniu wojny osiadł w Wielkiej Brytanii. Był premierem Rządu RP na uchodźstwie w latach 1947-1949. Zmarł 24 sierpnia 1966 roku. Pochowano go na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.

Pośmiertnie został udekorowany Orderem Orła Białego, najwyższym polskim odznaczeniem. W Muzeum Powstania Warszawskiego w roku 2008 odsłonięto tablicę ku czci gen. Tadeusza Bór-Komorowskiego.

sa/bs

22 stycznia 1943 roku gen. Stefan Rowecki wydał rozkaz o utworzeniu Kedywu AK, czyli Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Celem było "uporządkowanie odcinka walki czynnej". Kedyw, którego pierwszym dowódcą został gen. Emil Fieldorf "Nil", przejął wszystkie zadania walki bieżącej. Podporządkowano mu dotychczas istniejące organizacje, w tym dwie największe – Związek Odwetu i "Wachlarz".

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Trzon Kedywu tworzyły Grupy Szturmowe, wywodzące się z harcerskich Szarych Szeregów. Wokół przeszkolonej kadry rosły i krzepły oddziały bojowe. W ich skład wchodziły między innymi bataliony "Parasol" i "Zośka", które chlubnie zapisały się w wielu akcjach bojowych w okresie konspiracji i w czasie Powstania Warszawskiego.

Sabotaż, odwet i samoobrona

Kedyw miał trzy główne zadania: sabotaż i dywersję, terror i odwet wobec okupanta oraz obronę społeczeństwa.

Z punktu widzenia szkód wyrządzonych Niemcom, największe znaczenie miały sabotaż i dywersja na szlakach komunikacyjnych i w przemyśle wojskowym. Dokumenty potwierdzają setki poważnych przerw w ruchu kolei, wysadzonych mostów i wykolejonych transportów. Odnotowano tysiące spalonych wagonów i cystern oraz uszkodzonych lokomotyw. Akcje były planowane i wykonywane w czasie i miejscu najbardziej dla wroga krytycznym. Do legendy przeszła akcja "Góral". 12 sierpnia 1943 roku oddziały Kedywu przejęły na Placu Zamkowym w Warszawie transport przewożący astronomiczną wówczas sumę 100 miliona złotych.

W ramach odwetu likwidowano jednostki szczególnie szkodliwe i uprzykrzające życie polskiemu społeczeństwu. Starano się zasiać strach i zamęt w szeregach okupanta i przynieść moralną ulgę terroryzowanym Polakom. 1 lutego 1944 roku w ramach akcji "Kutschera" przeprowadzono udany zamach na znienawidzonego dowódcę SS i policji w Warszawie.

Samoobrona obejmowała akcje odbijania więźniów, likwidacji karnych ekspedycji na prowincji, czy niszczenie biur urzędów niemieckiej administracji. Do samoobrony należało też likwidowanie zdrajców, niemieckich agentów oraz ochrona ludności przed bandytami. Odbicie z rąk Gestapo Jana Bytnara "Rudego" i 20 innych więźniów, czyli akcja pod Arsenałem, jest jedną z najbardziej znanych operacji polskiego Podziemia.

Posłuchaj wspomnień byłych żołnierzy Kedywu.

mjm

79 lat temu, 29 października 1944, dywizja gen. Stanisława Maczka wyzwoliła holenderską Bredę.

Szlak bojowy we Francji  

1. Dywizja Pancerna gen. Maczka wkroczyła do walk na froncie zachodnich w sierpniu 1944 roku. Brała udział w lądowaniu sił alianckich w Normandii. Odegrała kluczową rolę w bitwie pod Falaise. Potem nastąpiło natarcie w kierunku Belgii i Holandii, a pod koniec października 1944 żołnierze osiągnęli przedpola Bredy.

- Szlak wyzwalanych miast i miasteczek wiedzie nas historycznymi nazwami miejscowości znanych z I wojny światowej. Nasza dywizja pancerna gnała jak gwałtowna zawierucha, połykając dziesiątki mil każdego dnia – wspominał na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa gen. Stanisław Maczek.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Natarcie na Bredę

Wojska alianckie pod dowództwem gen. Montgomery’ego w czasie swej ofensywy w kierunku Mozy musiały zdobyć Bredę. Brabanckie miasto stanowiło ważny węzeł komunikacyjny. Wiedzieli o tym Niemcy, którzy z miasta i jego okolic uczynili silny bastion obronny.

Polska dywizja dostała rozkaz zabezpieczenia flanki głównego natarcia sił alianckich. – Po kilku godzinach walki przedzieramy się przez niemiecką obronę. Dywizja robi zwrot o 90 stopni i uderza na Bredę – opowiadał gen. Maczek.

Szybkość działania i kierunek natarcia zupełnie zaskoczyły Niemców. Polacy wjechali do miasta od wschodniej, niebronionej strony. Dzięki temu miasto uniknęło oblężenia i bombardowania. Ocalało.

Radość przez łzy

Wdzięczni mieszkańcy zgotowali polskim żołnierzom gorące powitanie. – Zdobycie Bredy było znakomitym narkotykiem na ból związany z upadkiem Warszawy [Powstania Warszawskiego – przyp. red.]. Holendrzy, wiedząc dobrze o tragedii Polaków, starali się z nawiązką zapłacić za wszystkie cierpienia i trudy żołnierskie. Całe miasto stało się jednym wielkim otwartym i serdecznym domem – opisywał tamten dzień korespondent wojenny Maciej Feldhuzen.

Posłuchaj wspomnień gen. Stanisława Maczka i innych świadków wyzwolenia Bredy.

mjm

Wybuch Powstania Warszawskiego ważył się niemal do ostatnich dni lipca 1944 roku. O atmosferze tych napiętych chwil opowiadał ówczesny Komendant Główny Armii Krajowej, gen. Tadeusz Bór-Komorowski, w audycji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w 1954 roku, w 10. rocznicę rozpoczęcia zrywu. Rozmawiał z nim Jan Nowak-Jeziorański, w czasie II wojny światowej emisariusz Rządu RP na Uchodźstwie.

Polskie Państwo Podziemne od początku wojny planowało wybuch powszechnego powstania, które miało objąć również Warszawę. Kiedy w 1943 roku zmieniła się sytuacja polityczna, zrezygnowano z tej koncepcji i opracowano plan "Burza". Opierał się na działaniach dywersyjnych przeciwko wycofującym się wojskom niemieckim. Realizacja "Burzy" rozpoczęła się na początku 1944 roku.

Powstanie w Warszawie nie było zaplanowane w ramach akcji "Burza". Warszawskie oddziały Armii Krajowej miały zostać przeznaczone do działań poza stolicą.

Podjęcie decyzji o Powstaniu

Klęski Niemców latem 1944 roku i zamach na Adolfa Hitlera skłoniły dowództwo AK do wniosku, że zbliża się koniec wojny, a III Rzesza jest bliska załamania. Decyzja o wywołaniu Powstania Warszawskiego została podjęta 21 lipca 1944 roku na zebraniu z udziałem gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, gen. Tadeusza Pełczyńskiego i gen. Leopolda Okulickiego.

Okulicki, który dopiero w marcu 1944 przybył z Londynu, parł do powstania. Naradę wspominał gen. Komorowski na antenie Radia Wolna Europa w audycji "Świadkowie historii".

– Zmiana, którą zaproponował gen. Okulicki, polegała na opanowaniu stolicy uderzeniem wykonanym od wewnątrz. Jego zdaniem Niemcy przygotowywali się do obrony Warszawy, co naraża miasto na poważne zniszczenia. Podjęcie walki o Warszawę, było według Okulickiego ostatnią okazją stoczenia walki z Niemcami. Wyzwolenie stolicy własnym wysiłkiem miałoby doniosłe znaczenie.

Dowódcy Armii Krajowej zdawali sobie sprawę z tego, że ewentualne zwycięstwo Powstania pozwoliłoby na to, że Polskie Państwo Podziemne byłoby gospodarzem w Warszawie, w chwili wkroczenia Armii Czerwonej. To również dałoby nadzieję na wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Polski po II wojnie światowej.

Współpraca Armii Krajowej i Sowietów w uderzeniu na wojska niemieckie stacjonujące w Warszawie, w opinii gen. Okulickiego miała uchronić miasto od zniszczeń. Ponadto uważał, że niemożliwe jest wyprowadzenie żołnierzy AK do walki poza Warszawą, w myśl założeń planu "Burza".

Posłuchaj wspomnień gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego z archiwum Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Wybuch Powstania wciąż był niepewny, a gen. Komorowski nieustannie się wahał. Ostatecznie podjął decyzję 31 lipca, kiedy został poinformowany przez dowódcę okręgu Warszawa, płk. Antoniego Chruściela "Montera" o obecności sowieckich czołgów na rogatkach stolicy. Jak się okazało, były to niesprawdzone informacje.

Wódz Naczelny, gen. Kazimierz Sosnkowski, zdecydowanie odradzał gen. Komorowskiemu pomysł walki w mieście. W rozkazie z 25 lipca zasugerował mu oszczędzanie ludzi przed zbliżającą się groźbą okupacji sowieckiej. Nie zdecydował się jednak na wydanie rozkazu o zakazie podejmowania działań zbrojnych w Warszawie.

sa

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

Bitwa o Narwik zakończyła się zwycięstwem aliantów, jednak dowództwo uznało, że wobec okupacji Norwegii, postępów ataku Niemców na Francję i zagrożenia Wysp Brytyjskich, portu nie uda się utrzymać. Sprzymierzeni wycofali się, niszcząc uprzednio kluczowy port. Starcie stanowiło pierwsze zwycięstwo aliantów nad wojskami Hitlera.

W walkach o Narwik brała udział także polska Marynarka Wojenna. Działania aliantów wspierały niszczyciele "Grom", "Błyskawica" i "Burza", zaś statki MS "Chrobry", "Batory" i "Sobieski" służyły do transportu wojska.

Posłuchaj wspomnień weteranów Narwiku. Zajrzyj do serwisu Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

W czerwcu 1940 roku Niemcy napadły na Francję. Polscy żołnierze włączeni byli w obronę sojuszników. 2. Dywizja Strzelców pieszych walczyła w Alzacji. Zachowując do końca wysokie morale, które kontrastowało z postawą rejterujących żołnierzy francuskich, wobec bezsensu dalszej obrony, Dywizja przedostała się przez granicę szwajcarską, gdzie została internowana. Podobny los spotkał 1 Dywizję Grenadierów, która walczyła w rejonie Sarry. 10. Brygada Kawalerii Pancernej gen. Maczka osłaniała odwrót Francuzów, odnosząc znaczące zwycięstwo pod Montbard, lecz i ona musiała ulec samorozwiązaniu.

Posłuchaj wspomnień żołnierzy walczących w obronie Francji w 1940 roku. Zajrzyj do serwisu Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

Polscy piloci stanowili drugą siłę - po Brytyjczykach - wśród prawie trzech tysięcy podniebnych obrońców Wysp Brytyjskich. Co istotniejsze, doświadczeni w bitwach na polskim i francuskim niebie, Polacy okazali się wyjątkowo skutecznymi sojusznikami.

Nie można zapomnieć o polskich mechanikach i innym personelu naziemnym. W 1940 roku ta kilkutysięczna rzesza ludzi była koniecznym i niezastąpionym zapleczem dla 145 Polaków, którzy z narażeniem życia bronili Wielkiej Brytanii. Polscy lotnicy walczyli później nad Europą, Afryką Północną, a nawet w Chinach. Ogółem w Polskich Siłach Powietrznych w czasie II wojny światowej służyło ok. 17 tys. ludzi.

Posłuchaj wspomnień bohaterów Bitwy o Anglię. Zajrzyj do serwisu Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

18 marca 1942 Stalin zgodził się na pierwszą ewakuację ponad 44 tysięcy Polaków do Iranu. Do 4 kwietnia, przez Krasnowodzk, ewakuowano do Persji ponad 33 tysiące żołnierzy oraz blisko 11 tysięcy osób cywilnych, w tym 3 tysiące dzieci.

Druga ewakuacja odbyła się w sierpniu 1942 roku. W tym czasie wyjechało 44 tysięcy 832 żołnierzy i 25 tysięcy 457 osób cywilnych, wśród nich wiele dzieci. W sumie w marcu i sierpniu zostało wyprowadzonych do Iranu 116 tysięcy 543 ludzi, w tym 78 tysięcy 631 żołnierzy.

Posłuchaj wspomnień żołnierzy Armii Andersa na stronie Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

Libijska twierdza-port Tobruk była kluczowym miejscem dla panowania nad całym teatrem działań w Afryce Północnej podczas II wojny światowej. Tylko ten punkt oddzielał doborowe niemieckie Afrika Korps gen. Erwina Rommla i jego włoskich sojuszników od inwazji na Egipt. 

Heroiczna obrona Tobruku odwlekła o pół roku niemieckie plany inwazji na Egipt. Dała też bezcenny czas Brytyjczykom na przygotowanie i dostarczenie posiłków do Afryki. Bez "Szczurów Tobruku", w tym Polaków z Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, nie byłoby zwycięskiej bitwy pod El Alamein, rozegranej jesienią 1942 roku, która zakończyła panowanie Niemców w Afryce Północnej.

Posłuchaj nagrań głosów obrońców Tobruku na stronie Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

Żołnierze 2. Korpusu Polskiego walczyli nie tylko pod Monte Cassino, brali aktywny udział w kolejnych etapach kampanii włoskiej, m.in. na wybrzeżu Morza Adriatyckiego przy wyzwoleniu Ankony 19 lipca 1944 i przełamanie tzw. linii Gotów w północnych Włoszech w sierpniu–wrześniu.

21 kwietnia 1945 roku 9. Batalion z 3. Brygady Strzelców Karpackich oswobodziła Bolonię. Była to ostatnia akcją bojową, w której wzięli udział żołnierze 2 Korpusu Polskiego.

Posłuchaj wspomnień weteranów tamtych walk Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]

Z okazji 75. rocznicy zakończenia II wojny światowej przypominamy udział Polaków w walkach na wszystkich frontach największego konfliktu XX wieku. 

6 czerwca 1944 roku rozpoczęła się największa operacja desantowa w historii wojen. Alianci wylądowali na plażach Normandii. Celem sojuszniczej operacji "Overlord" było otwarcie frontu w Europie Zachodniej – zdobycie przyczółku dla inwazji w głąb okupowanego kontynentu.

Operacja "Overlord" stworzyła możliwość dezercji Polakom ze Śląska, Pomorza i Wielkopolski, których wcielono siłą do Wehrmachtu. Liczbę Polaków w armii niemieckiej, którzy w wyniku dezercji lub wzięcia do niewoli, trafili do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie szacuje się na ok. 90 tys.

Zajrzyj do serwisu Polacy na frontach II wojny światowej. [Kliknij obrazek poniżej]