Historia

"Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego". Jak Piłsudskiemu nie udało się odbudować Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Ostatnia aktualizacja: 22.04.2023 05:50
104 lata temu Józef Piłsudski wydał w Wilnie odezwę "Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego". Dokument był manifestem programowym jego koncepcji ładu Europy Środkowo-Wschodniej.
Wilno, Plac Łukiski, 19 kwietnia 1919. Przegląd oddziałów Wojska Polskiego po zajęciu miasta
Wilno, Plac Łukiski, 19 kwietnia 1919. Przegląd oddziałów Wojska Polskiego po zajęciu miastaFoto: Wikimedia Commons/dp

To była najweselsza Wielkanoc w Wilnie od wielu lat, chociaż dopiero co umilkły odgłosy wystrzałów. W poniedziałek wielkanocny 21 kwietnia całe miasto było w rękach Polaków, którzy dwa dni wcześniej, pod wodzą Władysława Beliny-Prażmowskiego i Edwarda Rydza-Śmigłego wyzwolili miasto z rąk bolszewików. Choć Wilno było historyczną stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, było ono zamieszkane w przeważającej części przez ludność polską. Nic dziwnego, że także żołnierze, którzy wyzwalali miasto czuli, że znajdują się w polskim mieście. 

- Kazałem przystać moim żołnierzom przystać pod Ostrą Bramą. Dałem komendę "czapki zdjąć". Niezwykła to była chwila, gdy ci, co przybyli tu spod obrazu Tej, co broni Częstochowy kłaniali się tej, co w ostrej świeci bramie – wspominał parafrazując Mickiewicza gen. Stanisław Kopański, który w walkach o miasto stracił oko.

Posłuchaj
03:25 Wolność w Wilnie Kopański.mp3 Wolność w Wilnie - relacja gen. Stanisława Kopańskiego o wyzwoleniu Wilna. (RWE, brak daty)

 

W Archiwum Polskiego Radia zachowało się niezwykłe nagranie wileńskiego dorożkarza, który w 1938 roku wspominał dni wyzwolenia Wilna. Posłuchaj i zobacz: 

Nowa Europa Piłsudskiego

Dzień po wyzwoleniu miasta przyjechał do niego sam Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski. Dla pochodzącego z niedalekiego Zułowa Marszałka to wydarzenie miało charakter sentymentalny, zwłaszcza, że na dworcu witała go rodzina, której nie widział od 1915 roku.

Ale Piłsudskiemu nie chodziło tylko o odwiedzenie rodzinnych stron. 22 kwietnia ogłosił odezwę "Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego". Dokument zakładał samostanowienie narodów wchodzących w skład przedrozbiorowej Rzeczpospolitej.

Odezwa była także manifestem programowym koncepcji federacyjnej, według której Józef Piłsudski planował wprowadzić nowy ład w Europie Środkowo-Wschodniej. W zamiarach Piłsudskiego Rzeczpospolita miała odrodzić się w kształcie jagiellońskim, jako federacja niepodległych, ale związanych silnym sojuszem państw. W jej składzie znalazłaby się Polska, której przypadłaby rola przewodnia, Litwa i Ukraina. W wariancie maksimum, flanki federacji osłaniałyby sojusze z Rumunią, państwami bałtyckimi i Finlandią.

- Polska miała być hegemonem, ale nie takim, który "oszukuje" te mniejsze narody, poddawać je swojej ekspansji. Była to koncepcja, która mogła odmienić losy Europy. Taka federacja byłaby podmiotem europejskim o charakterze mocarstwowym - wyjaśniał prof. Marek Kamiński w audycji Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku".

Wielkie Księstwo Litewskie odrodzić by się miało jako państwo kantonowe, podobne do Szwajcarii, podzielone na zamieszkałą przez Litwinów Litwę Kowieńską, Wileńszczyznę, w której przeważali Polacy i część białoruską. Białoruska inteligencja nie była wówczas liczna, nie cieszyła się też poparciem mas, dlatego Piłsudski uważał, że jest za wcześnie na utworzenie samodzielnej Białorusi.


Posłuchaj
29:22 józef piłsudski_.mp3 Audycja Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku" poświęcona sylwetce Józefa Piłsudskiego i jego planom politycznym. (PR, 12.06.1993)

 

Jątrząca rana

Plany Piłsudskiego okazały się idealistyczną mrzonką. Nie byli nimi zainteresowani przede wszystkim Litwini, którzy postrzegali polskie zajęcie Wilna jako okupację ich historycznej stolicy i rościli sobie prawa do Suwalszczyzny i Białostocczyzny. To wydarzenie scementowało antypolski kierunek litewskiej polityki, której optyka przedstawiała się następująco: zarówno Polacy, jak i Rosjanie są okupantami. Z dwojga złego, lepszy okupant znany, czyli Rosjanie.

2 lipca 1920 roku Rosja Radziecka zawarła traktat pokojowy z Litwą, na mocy którego Wilno miało zostać przekazane Litwie. Po bitwie warszawskiej, w październiku 1920 roku, Józef Piłsudski nakazał "zbuntować się" wojskom gen. Żeligowskiego i przejąć Wilno od Litwinów. W 1922 roku Wileńszczyzna została włączona do Polski.

Zadra, którą wywołało odbicie Wilna w 1919 roku nie została zatarta przez odezwę Piłsudskiego, wręcz przeciwnie – zmieniła się w jątrzącą ranę, która nie zagoiła się przez całe dwudziestolecie międzywojenne.

bm

Czytaj także

Generał Żeligowski rusza na Wilno

Ostatnia aktualizacja: 01.10.2010 06:00
- Litwa wyszła z neutralności i wzięła udział po stronie Sowietów - pisał Piłsudski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

14 lutego 1919. Wybuch wojny polsko-bolszewickiej

Ostatnia aktualizacja: 14.02.2024 06:00
Podpisanie rozejmu w Compiegne po I wojnie światowej nie oznaczało pokoju w Europie. Niebawem Stary Kontynent mogła zalać fala bolszewizmu, która jednak opór znalazła już w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Marszałka Józefa Piłsudskiego związki z Litwą

Ostatnia aktualizacja: 16.06.2018 18:25
W ostatniej przed wakacjami audycji z cyklu "Świat Kresów" wyruszyliśmy - w roku 100. rocznicy odzyskania niepodległości - do miejsc związanych na dzisiejszej Litwie z osobą marszałka Józefa Piłsudskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

104 lata temu Józef Piłsudski otrzymał stopień Marszałka Polski

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:55
19 marca 1920 roku na prośbę Ogólnej Komisji Weryfikacyjnej Józef Piłsudski przyjął stopień Pierwszego Marszałka Polski. Oficjalna uroczystość wręczenia buławy marszałkowskiej odbyła się dopiero po zwycięskiej wojnie polsko-bolszewickiej.
rozwiń zwiń