23 lata temu, 10 kwietnia 2001 roku, zmarł Tadeusz Chciuk (pseud. Marek Celt, Michał Lasota) - kurier Związku Walki Zbrojnej i cichociemny w czasie II wojny światowej, wieloletni pracownik Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, ostatni prezes PSL na uchodźstwie.

Przeciwko bolszewizmowi

Należał do Związku Harcerstwa Polskiego. Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Od najmłodszych lat pasjonowała go muzyka, uczęszczał do Szkoły Muzycznej w Drohobyczu, a następnie do Konserwatorium Muzycznego im. Karola Szymanowskiego we Lwowie.

Po zakończeniu kampanii wrześniowej 1939 roku, uciekł z Drohobycza spod okupacji sowieckiej. Wstąpił do ZWZ, przekształconego później w AK. Tam dołączył do grupy tzw. "białych kurierów". Było to niezwykle trudne i niebezpieczne zadanie, polegające na przeprowadzaniu spod okupacji sowieckiej przez Karpaty ochotników do służby w Wojsku Polskim na Zachodzie. Swoje wspomnienia z tego okresu opisał w książce "Biali kurierzy".

W maju 1940 roku przedostał się na Zachód, gdzie wstąpił do Armii Polskiej we Francji. Po klęsce Francji znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie ukończył szkołę podchorążych oraz kurs spadochronowy i ponownie zgłosił się do pracy jako kurier.

Wysłannik rządu emigracyjnego

W nocy z 27 na 28 grudnia 1941 wziął udział w operacji "Jacket", wraz z innymi cichociemnymi wylądował w okupowanej Polsce. Zadaniem Tadeusza Chciuka, jako emisariusza rządu gen. Władysława Sikorskiego, było sporządzenie raportu o stanie Państwa Podziemnego. Na skutek pomyłki pilota samolotu sześciu cichociemnych wylądowało nie tam, gdzie było to zaplanowane. W trakcie tej misji Tadeusz Chciuk wykazał się niezwykłą odwagą, uwalniając siebie i kolegów z rąk Niemców.

Swój, trwający ponad rok powrót do Londynu po wykonaniu misji Chciuk opisał w książce "Koncert. Opowiadanie cichociemnego", a przeznaczony dla gen. Sikorskiego raport w publikacji "Raport z Podziemia – 1942".

Cichociemni-zobacz serwis specjalny

Jako jedyny z wszystkich cichociemnych Tadeusz Chciuk dwukrotnie skakał do Polski i dwukrotnie wrócił do Londynu. Sprawozdanie z drugiego skoku z kwiectnia 1944 roku, które odbył z doktorem Józefem Retingerem, zawarł w książce "Z Retingerem do Warszawy i z powrotem. Raport z Podziemia 1944".

Podczas wyprawy był wysłannikiem premiera Stanisława Mikołajczyka i rządu emigracyjnego do władz Polski Podziemnej, a zarazem oficjalnym przedstawicielem Naczelnego Komitetu Harcerskiego. Najważniejszym celem tej misji było zaznajomienie władz podziemnych z sytuacją międzynarodową po konferencji w Teheranie. Powrót nastąpił 26 lipca 1944 roku.

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Do Polski wrócił w grudniu 1945 roku jako sekretarz alianckiej Misji do Spraw Demobilu. W kwietniu 1946 roku Tadeusz Chciuk został aresztowany przez UB pod zarzutem szpiegostwa. Zwolniono go po dwóch miesiącach więzienia. – Potem pracowałem przez dwa lata w Krakowie w Wojewódzkim Urzędzie Ziemskim, ale wciąż naciskało na mnie UB, chcieli mnie zmusić do współpracy, także musiałem uciekać z Polski w 1948 roku z żoną i małą córeczką – wspominał Tadeusz Chciuk.

Pobyt na obczyźnie

Po wyjeździe z kraju działał w PSL na uchodźstwie, a w 1988 roku został jego prezesem. Od 1952 roku pracował w utworzonym przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Monachium Radiu Wolna Europa. Był autorem programów poświęconych problemom wsi, w których występował pod pseudonimem "Michał Lasota". Każdą audycję pt. "Droga przez wieś" rozpoczynał słowami: "tym, którzy żywią i bronią – chłopom polskim szczęść Boże". Przygotowywał także słuchowiska historyczne i audycje harcerskie. W latach 1976-1983, do czasu przejścia na emeryturę, pełnił funkcję dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Tadeusz Chciuk zmarł 10 kwietnia 2001. Za zasługi wojenne otrzymał: Krzyż Armii Krajowej, Harcerski Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami, Virtuti Militari, Krzyż Walecznych, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski oraz hiszpański Order Św. Graala.

mk/im

8 sierpnia 1944 została nadana pierwsza audycja powstańczej radiostacji "Błyskawica". Do walczących w powstaniu warszawiaków popłynęły pamiętne słowa, wypowiedziane przez Zbigniewa Świętochowskiego:

"Halo, tu mówi "Błyskawica"! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie, na fali 32,8 oraz 52,1 m. Duch Warszawy jest wspaniały. Wspaniałe są kobiety Warszawy. Są wszędzie; na linii razem z żołnierzami lub jako sanitariuszki albo też łączniczki. Nawet dzieci ożywione są cudownym duchem męstwa. Pozdrawiamy wszystkich wolność miłujących ludzi świata! Żołnierzy Polski walczących we Włoszech i we Francji, polskich lotników i marynarzy".

Dlaczego "Błyskawica"?

Powstańczą działalność radiostacji "Błyskawica" przedstawiła Eliza Bojarska w audycji z cyklu "Historia Polskiego Radia", nadanej w 1995 roku.

- Dlaczego nasza radiostacja, radiostacja AK została nazwana "Błyskawicą"? - mówił Jan Georgica, komendant radiostacji. - Wydaje się, że była to nazwa nieco egzaltowana, taka młodzieńcza, tymczasem było to uznanie, był to hołd złożony naszej Marynarce Wojennej. Wzięliśmy tę nazwę od znanego powszechnie polskiego okrętu Błyskawica.

Minęło kilka dni, nim powstańcze radio zaczęło nadawać swój program. Pierwsza audycja z radiostacji Armii Krajowej została nadana 8 sierpnia 1944 roku.

- Radiostacja zaczęła powstawać na kilka miesięcy przed wybuchem powstania – powiedział historyk Grzegorz Mazur. - Tworzyli ją ludzie związani z Biurem Informacji i Propagandy AK. W tym Biurze powstał Wydział Propagandy. Na jego czele stanął Tadeusz Żenczykowski, który przed wojną był szefem propagandy Obozu Zjednoczenia Narodowego, posłem na Sejm z ramienia tej partii.

Kliknij w obrazek i wejdź na strony serwisu specjalnego:

Opóźniony start

Dlaczego radiostacja "Błyskawica" wystartowała z kilkudniowym opóźnieniem. O perypetiach związanych z jej uruchomieniem opowiadał w audycji Jan Georgica. Mówił o tym, jak trudno było w warunkach okupacyjnych zgromadzić tak duże ilości sprzętu, który początkowo był przechowywany w różnych skrytkach, rozrzuconych po mieście. O umówionej godzinie wszystko miało zostać dostarczone dwoma dorożkami na Stare Miasto.

- Na miejsce, w terminie dojechała tylko ta dorożka, którą ja jechałem – wspominał Georgica. - Druga dorożka wypełniona odbiornikami radiowymi i dużą ilością sprzętu, została skierowana ul. Królewską do Nowego Światu i tam utknęła. Tą dorożką jechała moja kuzynka, starsza, słaba kobieta. Wyładowała to wszystko na Nowym Świecie. Pod ogniem, bardzo ofiarnie dotarła na miejsce zbiórki.

- Ja nie przywiozłem ze sobą radiostacji – kontynuował swą opowieść komendant "Błyskawicy". - Było umówione z moimi dowódcami, że stację dostarczy mój zastępca, Stefan Chojnacki, ale on poległ w pierwszej godzinie powstania.

Nowe adresy

Początkowo siedziba powstańczej radiostacji mieściła się w budynku PKO (Pocztowa Kasa Oszczędności) przy ul. Jasnej 9. 25 sierpnia 1944 r. została przeniesiona do kawiarni "Adria", przy ul. Moniuszki 10. 4 września trafiła do byłej ambasady ZSRR, przy ul. Poznańskiej 15, a następnie do Biblioteki Publicznej, przy ul. Koszykowej 26. - Słyszalność była dobra, bo to była moc ok. 200 Watów – stwierdził Jan Georgica.

Kłopoty z uruchomieniem "Błyskawicy" wynikały również z tego, że aparatura radiostacji przyjechała z Częstochowy do Warszawy zawilgocona. Trzeba ją było jakoś osuszyć, brakowało niektórych części. Uzyskano je z niemieckiej radiostacji zdobytej przy ul. Kredytowej, inne znaleziono w gmachu Poczty Głównej i dopiero 7 sierpnia na dachu gmachu PKO przy ul. Jasnej 9 rozpięto antenę i następnego dnia rozpoczęto próbne nadawanie programu, a wieczorem została wyemitowana pierwsza audycja.

- BBC pokwitowała odbiór, stwierdzając dobrą słyszalność tego programu – powiedział Grzegorz Mazur.

Studio radiostacji powstańczej "Błyskawica". Wikimedia Commons/dp. Źr.: Stanisław Salmonowicz, "Polskie Państwo Podziemne", WSiP, 1994.

Zespół

Kierownikiem zespołu powstańczej radiostacji był Stanisław Zadrożny, zastępcą – Zofia Rutkowska, która objęła kierownictwo nad wykonaniem programu. Audycje w języku angielskim prowadzili Jan Nowak-Jeziorański i pilot RAF-u John Ward. Pracę spikerów podjęli: Zbigniew Świętochowski, Stefan Sojecki, Zbigniew Jasiński, Jeremi Przybora i Mieczysław Ubysz. Dzienniki i reportaże prowadził Jacek Wołowski.

- Powstańczy program był przede wszystkim nastawiony na zagranicę – mówił historyk radia, Maciej Kwiatkowski. – Chodziło o to, by w świat poszedł komunikat, że to nie bandy walczą w Warszawie, ale normalne odziały wojskowe, bo przecież propaganda niemiecka głosiła, że to są niepokoje, a potem twierdzono, że walczą bandy, które robią to wbrew ludności.

Komentarze Edmunda Osmańczyka

Na antenie emitowany był program "Dzień walki" - codzienny komentarz Edmunda Osmańczyka, który jako Jan Gor donosił co dzieje się w walczącej Warszawie. - Mam wszystkie te teksty w moim pamiętniku, którego nie ogłosiłem i jeszcze nieprędko ogłoszę - stwierdził po latach Osmańczyk. Pod datą 21 września 1944 zanotował: "Warszawa wciąż jeszcze walczy. Przez 52 dni wołamy o pomoc dla żołnierzy i dla ludności cywilnej. Pomoc wciąż niewystarczająca, a ofiar coraz więcej".

- Ja słuchałem audycji radiostacji Błyskawica codziennie – wspominał Maciej Kwiatkowski. – Ten tekst wrył mi się w pamięć. Przypominam sobie ten dzień, to był tekst, w którym pan Edmund Osmańczyk powiedział o śmierci swego dziecka.

Spiker Jeremi Przybora

Jeremi Przybora wracał pamięcią do dni spędzonych w studiu powstańczej rozgłośni: - Nie były to pomieszczenia w jakiś sposób izolowane czy zabezpieczane – opowiadał współautor późniejszego ”Kabaretu Starszych Panów”. – Po prostu było się spikerem i dyżurowało, to wszystko. Dowodził wtedy nami dyr. Edmund Rudnicki. Trudno mu było powiedzieć: przepraszam, ale źle na mnie działają te detonacje, więc ja bym chciał zrezygnować. Nie do pomyślenia było coś takiego – stwierdził Przybora.

Ostatni komunikat

4 października, gdy Powstanie dobiegło końca nadany został ostatni, tym razem 10-minutowy komunikat, tej radiostacji.

- Wyłamałem się z rozkazu wygaszenia radiostacji zaraz po podpisaniu kapitulacji – powiedział Jan Georgica. – Pracowaliśmy do 4 października, informując świat o tym, co się działo w Warszawie, o gehennie ludności stolicy, o bestialstwie Niemców, o ogromnych zniszczeniach miasta.

5 listopada 1925 roku urodził się Władysław Ossowski, "biały kurier" Związku Walki Zbrojnej.

"Dobrze pamiętam Władzia Ossowskiego, harcerzyka ze wsi Iwaszkowce, powiatu turczańskiego, tego malca-kuriera, który mówił językiem Sienkiewicza" - wspominał kompana Tadeusz Chciuk-Celt. W książce "Biali kurierzy" dziennikarz Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa określił Ossowskiego mianem "Króla Kurierów": drobny, zaledwie czternastoletni chłopiec odbył osiem misji, przekraczając granicę sowiecko-węgierską z ochotnikami do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i przenosząc meldunki oraz rozkazy od gen. Władysława Sikorskiego.

- Myśmy ten teren znali bardzo dobrze. Pewnego dnia do mojej nauczycielki zgłosiła się grupa ludzi z prośbą, żeby ich przeprowadzić przez granicę. Ona z kolei zwróciła się do mnie i ja ich przeprowadziłem – wspominał Władysław Ossowski ps. Mały Władzio początek swojej kurierskiej działalności na antenie Radia Wolna Europa.

Granica była pilnie strzeżona, praca kurierów należała do niezwykle niebezpiecznych. Wielu z nich zginęło w potyczkach ze strażą graniczną. Po jednym ze starć, jakie rozegrało się między radzieckimi strażnikami a kurierami, Rosjanie wymusili na stronie węgierskiej wydawanie białych kurierów.

- Węgrzy byli zmuszeni do tego, żeby nas oddać w ręce Sowietów, ale nie chcieli nas wydać, więc stworzyli nam warunki do ucieczki – wyjaśniał "Król Kurierów".

Władysław Ossowski odbył jeszcze dwie kurierskie misje. Podczas powrotu z drugiej, 8 maja 1940, dostał się w ręce NKWD. Przyczyną wpadki była zdrada. Jak do niej doszło? Posłuchaj wspomnień Władysława Ossowskiego.

Był więziony w sowieckich więzieniach. Po napaści III Rzeszy na ZSRR został ewakuowany i trafił do łagrów na północnym Uralu. Wypuszczono go w 1955 roku, zamieszkał w Krasnojarsku. Podczas zsyłki, bez jego wiedzy, zmieniono mu obywatelstwo z polskiego na ukraińskie. Z tego powodu przez 52 lata nie mógł wrócić do ojczyzny. Jego tułaczka na obczyźnie zakończyła się w 1992 roku.  

- Z wielu względów w tej Polsce widzę tamtą, przedwojenną Polskę – mówił wzruszony Ossowski po powrocie do kraju.

Początkowo mieszkał w Szczecinie, później przeprowadził się do Legnicy. Zmarł 5 sierpnia 2000 roku.

bm

Wybuch Powstania Warszawskiego ważył się niemal do ostatnich dni lipca 1944 roku. O atmosferze tych napiętych chwil opowiadał ówczesny Komendant Główny Armii Krajowej, gen. Tadeusz Bór-Komorowski, w audycji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w 1954 roku, w 10. rocznicę rozpoczęcia zrywu. Rozmawiał z nim Jan Nowak-Jeziorański, w czasie II wojny światowej emisariusz Rządu RP na Uchodźstwie.

Polskie Państwo Podziemne od początku wojny planowało wybuch powszechnego powstania, które miało objąć również Warszawę. Kiedy w 1943 roku zmieniła się sytuacja polityczna, zrezygnowano z tej koncepcji i opracowano plan "Burza". Opierał się na działaniach dywersyjnych przeciwko wycofującym się wojskom niemieckim. Realizacja "Burzy" rozpoczęła się na początku 1944 roku.

Powstanie w Warszawie nie było zaplanowane w ramach akcji "Burza". Warszawskie oddziały Armii Krajowej miały zostać przeznaczone do działań poza stolicą.

Podjęcie decyzji o Powstaniu

Klęski Niemców latem 1944 roku i zamach na Adolfa Hitlera skłoniły dowództwo AK do wniosku, że zbliża się koniec wojny, a III Rzesza jest bliska załamania. Decyzja o wywołaniu Powstania Warszawskiego została podjęta 21 lipca 1944 roku na zebraniu z udziałem gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, gen. Tadeusza Pełczyńskiego i gen. Leopolda Okulickiego.

Okulicki, który dopiero w marcu 1944 przybył z Londynu, parł do powstania. Naradę wspominał gen. Komorowski na antenie Radia Wolna Europa w audycji "Świadkowie historii".

– Zmiana, którą zaproponował gen. Okulicki, polegała na opanowaniu stolicy uderzeniem wykonanym od wewnątrz. Jego zdaniem Niemcy przygotowywali się do obrony Warszawy, co naraża miasto na poważne zniszczenia. Podjęcie walki o Warszawę, było według Okulickiego ostatnią okazją stoczenia walki z Niemcami. Wyzwolenie stolicy własnym wysiłkiem miałoby doniosłe znaczenie.

Dowódcy Armii Krajowej zdawali sobie sprawę z tego, że ewentualne zwycięstwo Powstania pozwoliłoby na to, że Polskie Państwo Podziemne byłoby gospodarzem w Warszawie, w chwili wkroczenia Armii Czerwonej. To również dałoby nadzieję na wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Polski po II wojnie światowej.

Współpraca Armii Krajowej i Sowietów w uderzeniu na wojska niemieckie stacjonujące w Warszawie, w opinii gen. Okulickiego miała uchronić miasto od zniszczeń. Ponadto uważał, że niemożliwe jest wyprowadzenie żołnierzy AK do walki poza Warszawą, w myśl założeń planu "Burza".

Posłuchaj wspomnień gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego z archiwum Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

Wybuch Powstania wciąż był niepewny, a gen. Komorowski nieustannie się wahał. Ostatecznie podjął decyzję 31 lipca, kiedy został poinformowany przez dowódcę okręgu Warszawa, płk. Antoniego Chruściela "Montera" o obecności sowieckich czołgów na rogatkach stolicy. Jak się okazało, były to niesprawdzone informacje.

Wódz Naczelny, gen. Kazimierz Sosnkowski, zdecydowanie odradzał gen. Komorowskiemu pomysł walki w mieście. W rozkazie z 25 lipca zasugerował mu oszczędzanie ludzi przed zbliżającą się groźbą okupacji sowieckiej. Nie zdecydował się jednak na wydanie rozkazu o zakazie podejmowania działań zbrojnych w Warszawie.

sa

110 lat temu, 10 sierpnia 1913 roku, urodził się Edmund Osmańczyk - dziennikarz, publicysta i politolog. 

Pochodził ze wsi Jagielno, położonej na skraju Śląska Opolskiego, który znajdował się w niemieckich granicach i nie wszedł w skład niepodległej Polski. Rodzina Osmańczyka kultywowała polską świadomość narodową i młody Edmund wzorem swoich przodków wyjechać pobierać naukę w szkole ojców marianów w podwarszawskich Bielanach. Ukończyłem je zdaniem matury w 1932 roku.

– Edmund Osmańczyk był człowiekiem wielkiego, nowoczesnego formatu. Wśród wielu tytułów do chwały i sławy niech nie zaginie jego wieloletnia serdeczna więź z Polskim Radiem. Po raz pierwszy wystąpił przed mikrofonem Polskiego Radia w Katowicach 19 października 1936 roku, bezpośrednio po zjeździe Związku Polaków w Niemczech na Górze św. Anny – mówił Maciej Józef Kwiatkowski w swojej audycji "Z historii radia". – Swemu pierwszemu wystąpieniu radiowemu dał tytuł "Byliśmy, jesteśmy, będziemy", który szybko stał się hasłem Polaków w Niemczech.

Osmańczyk był aktywnym działaczem funkcjonującego w dwudziestoleciu międzywojennym Związku Polaków w Niemczech. Był współtwórcą znaku organizacji, tzw. "rodła". W 1938 roku wziął udział w Kongresie Polaków w Niemczech, który został zorganizowany na 15-lecie działalności Związku. Nagrał wówczas przebieg wydarzenia na taśmie magnetofonowej i potajemnie przewiózł je do Polski. Sprawozdanie Osmańczyka zostało wyemitowane na falach wszystkich rozgłośni Polskiego Radia 12 marca 1938 roku.

Posłuchaj

Poświęcenie w czasie II wojny światowej

W sierpniu 1939 roku zdezerterował z Wehrmachtu i uciekł do Polski. 31 sierpnia rozpoczął pracę w warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia jako redaktor audycji w języku niemieckim. W obawie przed wykryciem przez niemiecki wywiad posługiwał się pseudonimem Jan Gor, którego używał już do końca okupacji.

5 września nie zdecydował się na ewakuację wraz z dyrekcją Polskiego Radia i pozostał na stanowisku w ochotniczym zespole warszawskiej rozgłośni. Kontynuował redagowanie audycji w języku niemieckim i przygotowywał reportaże z frontu dookoła oblężonej Warszawy. 26 września otrzymał od prezydenta Stefana Starzyńskiego dowód na nazwisko Jana Krzemińskiego, dzięki któremu przeżył okupację niemiecką.

– Kamuflaż był tak dobry, że Osmańczyk wraz z dowodem dostał nawet ciocię Krzemińską, która była gotowa zawsze poświadczyć autentyczność tożsamości siostrzeńca – opowiadał Maciej Józef Kwiatkowski.

W latach okupacji służył w konspiracyjnym radiu i przygotowywał program na przewidywaną po wojnie Rozgłośnię Śląską.

Wziął udział w Powstaniu Warszawskim i od 9 sierpnia do 3 października 1944 roku wygłaszał codzienne komentarze w programie Polskiego Radia na falach powstańczej radiostacji "Błyskawica". Jego audycja nosiła tytuł "Dzień walki". 21 września zmarł jego czteromiesięczny synek. Osmańczyk opowiedział o jego śmierci na falach radiostacji:

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

– Przez 52 dni wołamy o pomoc dla żołnierzy i ludności cywilnej. Po wielokroć wołaliśmy o pomoc dla najbiedniejszych w stolicy, matek z małymi dziećmi, bo w Warszawie od 50 dni giną dzieci. A dziś rano wołającemu o tę pomoc pracownikowi Polskiego Radia zmarł jedyny synek maleńki, Łukasz Gor. Zagłodzony nie wytrzymał zapalenia płuc w zimnych ruinach domu na ulicy Wilczej. Matka krzyczy z rozpaczy, dobrzy ludzie zbijają trumienkę, a ja ojciec piszę 52. "Dzień walki", krzyk wołania o pomoc. Po to, aby wreszcie ustały krzyki oszalałych z rozpaczy matek. 52 dni nóż wbija się w serce. Warszawa walczy – odczytał tekst komentarza Maciej Józef Kwiatkowski w swojej audycji.

Lata powojenne

W 1945 roku działał w Komitecie Obywatelskim Polaków Śląska Opolskiego, który powstał na rzecz opieki polskiej ludności Śląska i ustanowienia na jego obszarze polskiej administracji. Jako korespondent wziął udział w zdobyciu Berlina, a następnie relacjonował przebieg konferencji poczdamskiej i procesów norymberskich.

W 1946 roku napisał książkę "Sprawy polskie", w której zachęcał Polaków do wytężonej pracy oraz przewidywał odbudowę gospodarczą Niemiec i konieczność powojennej współpracy z niedawnym wrogiem. Wywołała wiele kontrowersji i po kilku latach została wycofana z obiegu przez komunistów. Sam Osmańczyk w okresie stalinizmu jako korespondent z Niemiec dał się zaangażować w propagandową machinę nowej władzy.

Posłuchaj

Po wojnie ponownie znalazł się w Polskim Radiu. Pracował wiele lat jako korespondent zagraniczny. W 1952 roku po raz pierwszy został posłem na Sejm PRL, którym był z przerwami aż do 1985 roku. W 1956 roku zwrócił uwagę na potrzebę rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej, której sam był członkiem. Był członkiem Rady Państwa w latach 1979-1980.

Sierpień 1980 roku stał się przełomem dla Edmunda Osmańczyka, który stopniowo zaczął przechodzić do opozycji wobec władzy komunistycznej. Wziął udział w obradach Okrągłego Stołu po stronie opozycji, a w wyborach z 4 czerwca 1989 roku zdobył mandat senatora z okręgu opolskiego z listy Komitetu Obywatelskiego "Solidarność".

sa

Legenda Jana Nowaka to legenda Radia Wolna Europa. Przez 24 lata stał na czele rozgłośni, która przeszła do historii jako "głos wolnej Polski".

Jan Nowak-Jeziorański - zobacz serwis historyczny

- Był sternikiem, nadawał kurs tej placówce, która przyczyniła się do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1989 roku. To był jego zawód – zajmować się Polską – mówił mecenas Jacek Taylor, wykonawca testamentu i przyjaciel legendarnego kuriera z Warszawy. – Po rezygnacji z funkcji dyrektora Rozgłośni Polskiej RWE z Monachium przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie był ambasadorem sprawy polskiej. Z jego doświadczenia i wiedzy korzystali kolejni amerykańscy prezydenci.

Naprawdę nazywał się Zdzisław Jeziorański. Urodził się 2 października 1914 w Berlinie. Dzieciństwo i młodość spędził w Warszawie, a studia ekonomiczne ukończył w Poznaniu.

Żołnierz wojny obronnej we wrześniu 1939 roku. Po ucieczce z niemieckiej niewoli rozpoczął działalność konspiracyjną. W 1943 roku zgłosił się jako ochotnik do pełnienia funkcji kuriera Komendy Głównej Armii Krajowej kontaktującego się z rządem polskim na uchodźstwie. W tym samym roku jako emisariusz wyjechał do Londynu. To właśnie na potrzeby tej legendarnej misji przybrał pseudonim Jan Nowak.

Po odbyciu rozmów z przedstawicielami władz polskich i angielskich, w tym z premierem Winstonem Churchillem, wrócił do stolicy.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Na swoją legendę zapracował w czasie Powstania Warszawskiego. W lipcu 1944 roku Anglicy przetransportowali go do Polski w pobliże Tarnowa, skąd dotarł do Warszawy jako ostatni emisariusz przed wybuchem warszawskiego zrywu. Wytyczne aliantów przekazał dowódcom Armii Krajowej. W przeddzień kapitulacji, działając z rozkazu komendanta AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, wyruszył do Londynu, wywożąc setki dokumentów i zdjęć oraz raport z płonącej Warszawy. Jako emisariusz Armii Krajowej zyskał sobie przydomek "kurier z Warszawy".

Pozostał na emigracji. Po wojnie mieszkał w Londynie, Monachium i Waszyngtonie. W latach 1948–1951 pracował w redakcji polskiej rozgłośni BBC. Jego działalność w Wielkiej Brytanii pomogła w uświadomieniu zachodniej opinii publicznej skali zbrodni hitlerowskich na terenie Polski.

Pod koniec 1951 roku podjął się kierowania Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa, która rozpoczęła nadawanie 3 maja 1952 roku. Był jej dyrektorem do 1973 r. Do Polski, po raz pierwszy po wojnie, przyjechał w sierpniu 1989 na zaproszenie Lecha Wałęsy. Potem już regularnie odwiedzał kraj, aż zamieszkał tu na stałe w 2002 roku. 31 sierpnia 1989 roku w Stoczni Gdańskiej powiedział:

"Dziękuję Solidarności, że mocą swojego ducha dokonała tego, że znalazłem drogę do swojego rodzinnego kraju".

Ostatnie dwa lata życia spędził w Polsce.

im