Historia

Menachem Begin – od armii Andersa do fotelu premiera Izraela

Ostatnia aktualizacja: 09.03.2024 05:40
Poświęcił swoje życie dla niepodległości Izraela, do którego dotarł w mundurze polskiego żołnierza. Kiedy został wybrany na premiera jako lider syjonistycznej partii, spodziewano się zaostrzenia sytuacji na Bliskim Wschodzie, tymczasem Begin doprowadził do porozumienia pokojowego, za które dostał pokojową Nagrodę Nobla.
Menachem Begin w 1978 r.
Menachem Begin w 1978 r.Foto: PAP/DPA/Sven Simon

32 lata temu, 9 marca 1992 roku, zmarł Menachem Begin - działacz syjonistyczny, izraelski polityk, w latach 1977-1983 premier Izraela. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1978 roku.

Student Uniwersytetu Warszawskiego

Menachem Begin dorastał w okresie dwudziestolecia międzywojennego w Brześciu nad Bugiem. Od najmłodszych lat działał w organizacjach związanych z ruchem syjonistycznym – najpierw skautowym Ha-Szomer Ha-Cair, a jako młody chłopak wstąpił w szeregi nacjonalistycznego Bejtaru. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1935 roku.

Dzięki charyzmie szybko zdobył przywództwo w polskim Bejtarze i w 1938 roku stanął na jego czele. Organizacja współpracowała wówczas z Wojskiem Polskim – bojówki Bejtaru były szkolone przez polskich żołnierzy do prowadzenia zbrojnej walki o niepodległość Izraela w Palestynie.

W 1938 roku został nawet delegatem Bejtaru na światowy kongres partii, zorganizowanym w Warszawie. W jej ramach pomagał w organizacji emigracji do Palestyny. Begin był przedstawicielem tzw. syjonizmu rewizjonistycznego, który postulował natychmiastowe utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie oraz nie wykluczał użycia przemocy do zrealizowania tego celu.

W armii Andersa

– Po wybuchu wojny znalazł się na terytorium Wilna. Syjoniści rewizjonistyczni przygotowywali konspirację nie tylko w Warszawie (gdzie założyli Żydowski Związek Wojskowy - przyp. red.), ale Begin założył również Żydowskie Centrum w Wilnie, które próbowało tworzyć konspirację na ternie okupacji sowieckiej – mówił w 2018 roku dr Piotr Gontarczyk w audycji Piotra Gursztyna z cyklu "Klub Trójki".

Po zajęciu Wilna przez Związek Sowiecki w 1940 roku, Menachem Begin został aresztowany przez NKWD i trafił do łagru. Wyszedł na wolność na w 1942 roku mocy porozumień układu Sikorski-Majski i dostał się do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, tworzonych pod wodzą generała Władysława Andersa.

– Begin podobnie jak kilkuset innych bejtarowców trafił do Armii Andersa. Za cichą zgodą dowództwa zostali później w Palestynie i przystąpili do walki zbrojnej o Izrael – mówił dr Piotr Gontarczyk.

Posłuchaj
43:25 2018_04_18 21_09_15_PR3_Klub_Trojki Betar.mp3 O organizacji Bejtar, której przywódcą był Menachem Begin, opowiada historyk dr Piotr Gontarczyk w audycji Piotra Gursztyna z cyklu "Klub Trójki". (PR, 18.04.2018)

 

Menachem Begin przed opuszczeniem szeregów Wojska Polskiego uzyskał zwolnienie z przysięgi. W Palestynie stanął na czele konspiracyjnej organizacji Irgun Cwaj Leumi. Po II wojnie światowej prowadziła terrorystyczną działalność wymierzoną w Brytyjczyków, którzy sprawowali kontrolę nad terenem przyszłego państwa izraelskiego w ramach przyznanego im po I wojnie światowej Mandatu Palestyny.

Premier Izraela

Irgun pod komendą Menachema Begina wziął udział w wojnie o niepodległość Izraela z arabską koalicją w latach 1948-1949. Po ugruntowaniu państwa został politykiem i wszedł w skład parlamentu izraelskiego i stanął na czele syjonistycznej partii Herut.

Przez wiele lat był opozycyjnym politykiem, znanym z zaangażowania w demonstracjach. W 1952 roku protestował przeciwko negocjacjom z Niemcami w sprawie odszkodowań za Holokaust.

Objął władzę dopiero w latach 70., kiedy stworzył Likud - blok prawicowych partii, który w 1977 roku zwyciężył wybory w Izraelu.

– Dojście do władzy sił konserwatywnych i prawicowych wywołało spore zaskoczenie za granicą, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. W krajach arabskich reakcja była zdecydowanie negatywna – komentowało wówczas Polskiego Radio.

Posłuchaj
03:34 TZS 110407 Menachem Begin premierem Izraela.mp3 Menachem Begin obejmuje stanowisko premiera Izraela - audycja Michała Nogasia z cyklu "Tym żył świat". (PR, 07.04.2011)

 

Posłuchaj archiwalnych wypowiedzi Menachema Begina.

Posłuchaj
02:28 7 dni w kraju i na świecie___2_ sadat w izraelu - pobyt prezydenta egiptu anwara sadata w___15146_tr_5-5_9859467287044c9[00].mp3 – Rząd Izraela proponuje by ta wizyta była początkiem dialogu – mówił Menachem Begin po wizycie prezydenta Egiptu Anwara Sadata w Izraelu. Fragment audycji "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 27.11.1977)

Posłuchaj
01:13 7 dni w kraju i na świecie___5_ cicha dyplomacja - sytuacja na bliskim wschodzie, możliwo___14079_tr_3-3_986120928705d81[00].mp3 – Chcemy pokoju, ale w atmosferze upokarzających nas ataków prasy egipskiej było to niemożliwe – komentował premier Menachem Begin sytuację polityczną na Bliskim Wschodzie. Fragment audycji "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 29.01.1979)

  


Posłuchaj
01:40 7 dni w kraju i na świecie___8_ trudna misja - walki w bejrucie (korespondencja radia bry___14818_tr_5-5_985490528706d11[00].mp3 – Rakiety muszą być usunięte z Libanu – Menachem Begin komentował obecność wojska Syrii w Libanie. Fragment audycji "7 dni w kraju na świecie". (PR, 24.05.1981)

 

Menachem Begin doprowadził do oficjalnego uznania Jerozolimy za stolicę Izraela. Jako szef rządu był znany z twardego stanowiska wobec palestyńskich ugrupowań niepodległościowych oraz popierania żydowskiego osadnictwa na terenach zamieszkiwanych przez większość arabską. Jednak potrafił dojść do porozumienia z przeciwnikami Izraela.

Jego największym osiągnięciem było wynegocjowanie porozumienia pokojowego z Egiptem podczas rozmów w amerykańskim Camp David. Został za nie uhonorowany w 1978 roku pokojową Nagrodą Nobla wraz z egipskim prezydentem Anwarem Sadatem.

Odszedł z polityki w 1983 roku z powodu problemów zdrowotnych. Na emeryturze poświęcił się pisaniu wspomnień ze swojego bogatego życia.

sa

Czytaj także

Mossad. Izraelskie służby specjalne

Ostatnia aktualizacja: 01.04.2023 05:35
1 kwietnia 1951 roku utworzono Mossad (Instytut Wywiadu i Zadań Specjalnych), izraelską organizację wywiadowczą. Dzięki swym dokonaniom szybko stał się najbardziej znaną i efektywną, obok KGB i CIA, służbą wywiadowczą na świecie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Święto Niepodległości dla Izraela, dzień klęski dla Arabów

Ostatnia aktualizacja: 14.05.2021 05:44
14 maja 1948 w Tel Awiwie proklamowano państwo Izrael. Nie dla wszystkich był to dzień szczęścia i chwały.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Porozumienie w Luksemburgu, czyli niemieckie odszkodowanie za Holokaust

Ostatnia aktualizacja: 10.09.2023 05:45
10 września 1952 roku Republika Federalna Niemiec podpisała z Izraelem umowę, w której państwo niemieckie zobowiązywało się do wypłacenia odszkodowań za ludobójstwo dokonane w trakcie II wojny światowej.
rozwiń zwiń