W inauguracyjnym wystąpieniu przed Izbą Gmin premier Winston Churchill oznajmił, że nie ma nic narodowi do zaoferowania, "tylko krew, trud, łzy i pot".

Kolejno pełnił funkcje: ministra do spraw handlu, ministra spraw wewnętrznych oraz I Lorda Admiralicji.

Od 1932 roku bardzo mocno krytykował politykę rządów brytyjskich względem Niemiec. Był przeciwnikiem ugodowej polityki Neville'a Chamberlaina wobec Adolfa Hitlera. Uważał, że wobec szantażu nie należy się uginać i trzeba twardo stać w obronie swoich interesów, a interesem Wielkiej Brytanii było powstrzymanie ekspansji niemieckiej.

Objęcie urzędu premiera

W latach 1940-45 oraz 1951-55 był premierem Wielkiej Brytanii. Po raz pierwszy objął to stanowisko jeszcze podczas II wojny światowej. Nielubiany przez tradycjonalistów, jednak w momencie zagrożenia został doceniony jako ktoś, kto może natchnąć naród czy państwo wolą walki. Stanął na czele Wielkiej Brytanii w momencie dramatycznym i jednocześnie stał się współtwórcą wielkiej koalicji antyhitlerowskiej

Bitwa o Anglię

13 maja 1940 Churchill wygłosił przemówienie w Izbie Gmin, które przeszło do historii: - Mam do zaofiarowania jedynie krew, znój, pot i łzy. Pytacie, jaka będzie nasza polityka? Odpowiadam, będziemy prowadzili wojnę na morzu, lądzie i w powietrzu całą nasza potęgą i wszystkimi siłami jakich może użyczyć nam Bóg. Wojnę przeciwko potwornej tyranii, jakiej nie znają dotąd mroczne, żałosne dzieje zbrodni człowieczych.

Posłuchaj archiwalnych przemówień Winstona Churchilla w serwisie - Radia Wolności >>>

W sierpniu 1941 roku, wspólnie z prezydentem Stanów Zjednoczonych Franklinem Delano Rooseveltem, Churchill podpisał Kartę Atlantycką, która miała regulować stosunki międzynarodowe po wojnie. Zakładała ona między innymi, utrzymanie przedwojennego układu granic, równouprawnienie wszystkich państw i swobodny wybór formy rządów.

Churchill był też współautorem porządku jałtańskiego. W sprawach Polski poszedł na kompromis ze Stalinem i zgodził się na wyznaczenie wschodnich granic Polski w oparciu o tzw. linię Curzona.

Był zdecydowanym przeciwnikiem komunizmu i w ogóle ruchów lewicowych. Jednak kiedy Niemcy zaatakowały Związek Radziecki powiedział, że gotów jest paktować nawet z diabłem, żeby pokonać Hitlera. Dlatego zawarł porozumienie ze Stalinem.

Po 1945 roku uważał Związek Radziecki i komunizm za główne zagrożenie dla świata. Opowiadał się za ścisłą współpracą ze Stanami Zjednoczonymi.

Zimna wojna

5 marca 1946 w przemówieniu w Fulton uznał zależność państw Europy Wschodniej od ZSRR, a użyty po raz pierwszy przez niego zwrot "żelazna kurtyna" stał się synonimem zimnej wojny, podziału Europy i świata.

- Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna, dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią – wygłosił Churchill.

 Był autorem licznych esejów historycznych oraz dwunastotomowego pamiętnika. W 1953 roku otrzymał literacką nagrodę "za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości".

Zmarł 24 stycznia 1965 roku. 

W 2002 roku wygrał plebiscyt BBC na najwybitniejszego Brytyjczyka w historii.

mk

63 lata temu, 30 maja 1960 roku zmarł Borys Pasternak, wybitny rosyjski pisarz, wyróżniony Nagrodą Nobla za książkę "Doktor Żywago", którą wydał zaledwie na 3 lata przed śmiercią. Nagrody jednak ze względu na naciski polityczne nigdy nie odebrał.

Pochodził z bogatej moskiewskiej rodziny. Jego ojciec był cenionym malarzem, a matka pianistką. W domu Pasternaków bywali najbardziej znani rosyjscy intelektualiści. – To było dzieciństwo pełne wrażeń artystycznych, możliwości korzystania z zasobów kultury światowej – podkreślał Jan Gondowicz w audycji Anny Borkowskiej "Biografia dźwiękowa" z 2004 roku.

Pisarz z przypadku

Borys Pasternak poetą został przypadkiem. Chciał zostać muzykiem i podobno jego kompozycje cieszyły się wśród przyjaciół popularnością. – Wykonawcą był jednak ogromnie skrępowanym, zawsze go zjadała trema, gdy miał zagrać coś swojego i w końcu porzucił ten pomysł, żeby uprawiać muzykę – mówił Jan Gondowicz.

Następnie zakochał się w filozofii. Okazał się jednak osobą zbyt wrażliwą na tego rodzaju studia. Po rezygnacji ze studiów filozoficznych w Niemczech postanowił wybrać się w podróż po Europie, co pozwoliło mu nabrać dystansu i poszerzyć horyzonty.

Debiutował w 1914 roku, a jego poezja szybko została doceniona. – On od razu stał się klasykiem – zaznaczał Jan Gondowicz. – Jego twórczość z lat 20. i 30. postawiła go właściwie na wierzchołku hierarchii literackiej.

W 1934 roku przebywał w sanatorium. Powodem była choroba psychiczna. Przyczyniła się do niej wyprawa literatów do skolektywizowanej wsi, w której wziął udział. Pasternak głęboko przeżył biedę i zacofanie, które tam zobaczył, co skończyło się dla niego problemami psychicznymi.

Telefon od Stalina

W tym też roku odbył się zjazd pisarzy sowieckich, na którym zadekretowano realizm socjalistyczny. Od 1934 roku na zesłaniu przebywał też Osip Mandelsztam, przyjaciel Pasternaka. Ten wszelkimi sposobami chciał go wyciągnąć z kłopotów. Pewnego dnia do Borysa Pasternaka zadzwonił sam Józef Stalin.

– Stalin powiedział: "Czy to naprawdę jest taki dobry poeta, jak mi donoszą?" – opowiadał Jan Gondowicz. – Pasternak, który nie spodziewał się takiej rozmowy, zaczął coś bąkać. Powiedział, że to jest poeta klasyczny, kiedy on jest poetą nowoczesnym.
Na to Stalin miał odpowiedzieć: "Źle bronicie swojego przyjaciela, towarzyszu" i odłożył telefon. Jeszcze bardziej zdeterminowany Borys Pasternak zaczął działać na rzecz swojego kolegi.

Posłuchaj, jak zakończyła się historia Osipa Mandelsztama.

"Doktor Żywago"

Życie Borysa Pasternaka odmieniło się, kiedy poznał Olgę Iwińską. Piękna wybranka jego serca stała się największą miłością jego życia i inspiracją, dzięki której napisał "Doktora Żywago". Lara, obiekt uczuć tytułowego bohatera powieści, jest wzorowana na postaci Olgi.

Jesienią 1949 roku Iwińska została aresztowana i usiłowano ją zmusić do zeznań obciążających Pasternaka, jakoby powieść, którą pisze, ma charakter antyradziecki. Oczywiście nie zgodziła się na złożenie takich zeznań i tym samym została zesłana na Sybir na 5 lat. Wróciła stamtąd jako inna osoba: schorowana i wyniszczona.

Po tych wydarzeniach Pasternak już otwarcie krytykował władzę. Nie pomogło mu to oczywiście przy publikacji "Doktora Żywago", który gotowy był już w 1955 roku, a do czytelników trafił dopiero 2 lata później (ponadto wydany we Włoszech). Po wyróżnieniu Borysa Pasternaka przez Komitet Noblowski nagonka na pisarza osiągnęła apogeum. Zmarł 30 maja 1960 roku.

mb

7 lutego 1812 roku urodził się Charles Dickens.

Twórczość Dickensa jest obrazem epoki Anglii wiktoriańskiej, a tysiące postaci zaludniających strony jego powieści stanowią reprezentatywny przegląd społeczeństwa ówczesnej Anglii. Powołał do życia genialnych bohaterów: Olivera Twista, Davida Copperfielda, Małą Dorrit.

Nie był pisarzem bezstronnym. Patrzył na zmiany w swoim kraju, które przynosić zaczęła rewolucja przemysłowa przez pryzmat tych, którym przyniosła ona nędze i cierpienie.

Kiedy jego rodzina przeprowadziła się do Londynu, Dickens miał 6 lat. Niedługo potem ojciec trafił do więzienia za długi, a Charles musiał pójść do pracy w fabryce pasty do butów. Spadek po matce pomógł ojcu wyjść z więzienia, Charles wrócił do domu i został pierwszy raz w życiu wysłany do szkoły. Chodził do niej tylko dwa lata. Kiedy miał 15 lat ponownie poszedł do pracy, tym razem w kancelarii rejentalnej, potem został kopistą w kancelarii adwokackiej, uczył się stenografii i wkrótce notował przebieg posiedzeń sądu cywilnego w sprawach spadkowych, potem został stenografem w parlamencie. Zaczął też pisać sprawozdania polityczne dla londyńskich pism i szybko zdobył zawód i renomę znakomitego reportera.

Miał 21 lat, gdy zaczął drukować pierwsze utwory literackie – krótkie szkice obyczajowe z życia Londynu. Trzy lata później stał się człowiekiem sławnym, autorem najpoczytniejszych powieści angielskich.

W latach pięćdziesiątych XIX wieku powstały najwybitniejsze powieści Dickensa o największej wymowie społecznej – "Samotnia", "Ciężkie czasy", "Wielkie nadzieje" – w których pisarz krytykował cały system społeczny współczesnej mu Anglii.

Posłuchaj audycji i dowiedz się, jakie elementy życia społecznego i publicznego krytykował pisarz oraz w jakich okolicznościach powstała jedna z najbardziej znanych powieści Dickensa "Klub Pickwicka".

Charles Dickens zmarł 9 czerwca 1870 roku w wieku 58 lat. Pochowany został w katedrze westminsterskiej. Przez kilka dni tłumy londyńczyków przechodziły obok trumny, żeby oddać hołd wielkiemu pisarzowi.

im

9 lutego 1881 roku zmarł Fiodor Dostojewski, rosyjski pisarz, jeden z najważniejszych autorów w dziejach literatury światowej.

Przyszedł na świat w Moskwie jako syn lekarza wojskowego. Już w dzieciństwie zetknął się z biedą i zepsuciem rozwijającego się miasta. W świecie literatury debiutował nie jako pisarz, a jako tłumacz, przekładał z francuskiego m.in. dzieła Balzaca.

W świecie zbrodni i kary

Dostojewski brał udział w spotkaniach pietraszewców, czyli kółek intelektualistów, zwolenników socjalizmu utopijnego. Za to został aresztowany i był o włos od kary śmierci. Tę zmieniono na czteroletnie zesłanie na Syberię.

- Dostojewski doświadczył na katordze kontaktu z kryminalistami - wyjaśniał ks. prof. Henryk Paprocki, gość audycji "Między zbrodnią i karą - demony Fiodora Dostojewskiego". - Po czymś takim trudno nie mieć obrazu człowieka jako zarazem anioła i bestii.

Doświadczenia z pobytu na Syberii natchnęły go do napisania powieści "Zapiski z martwego domu"(1860-62).

W stronę chrześcijaństwa

Dostojewski to nie tylko pisarz, to przede wszystkim myśliciel. Jedyną książką, którą miał przy sobie podczas pobytu na Syberii była "Biblia", to popchnęło go ku zagadnieniom moralności chrześcijańskiej. Jego książki stawiały czytelnika przed pytaniami granicznymi, na które odpowiedź miała zmienić diametralnie życie. - Właściwie trudno jest znaleźć w ówczesnej Europie drugiego człowieka, który przeczytałby tyle książek z zakresu Biblii - mówił ks. prof. Henryk Paprocki w audycji Elżbiety Łukomskiej i Doroty Gacek. - Dostojewski jest pisarzem przesiąkniętym prawosławnym chrześcijaństwem do szpiku kości.

Stąd u Dostojewskiego pochwała prostoduszności i krytyka ludzkiej pychy. Takie myślenie można znaleźć między innymi w "Zbrodni i karze", "Idiocie" i "Braciach Karamazow". Utwory Dostojewskiego pełne są symboliki chrześcijańskiej i odniesień: żadne imiona, wydarzenia, a nawet barwy, nie są przypadkowe.

Przeciwnik i prorok rewolucji

Sławę międzynarodową przyniosła Dostojewskiemu powieść "Biesy". - Pisarz przeraził się wizją rewolucji - wyjaśniał ks. prof. Henryk Paprocki. - Pojawiła mu się ona przed oczyma w wyniku pewnego wydarzenia. Rosyjski rewolucjonista Nieczajew zorganizował grupę buntowników. Jeden z nich, student Iwan Iwanowicz Iwanow, postanowił opuścić tę organizację i został zamordowany. Dla Dostojewskiego to wydarzenie było szokiem.

- Powieści Dostojewskiego pokazują, jak podświadomość człowieka oddziałuje na nasze zachowanie - mówił ks. prof. Henryk Paprocki.

W tej powieści badacze twórczości Dostojewskiego dopatrują się zapowiedzi rewolucji październikowej, która wstrząsnęła Rosją w 1917 roku. Tego wydarzenia pisarz nie dożył. Dostojewski zmarł 9 lutego 1881 roku.

Fiodor Dostojewski - sylwetkę pisarza przybliża ks. prof. Henryk Paprocki w audycji "Między zbrodnią i karą - demony Fiodora Dostojewskiego". Posłuchaj audycji Elżbiety Łukomskiej i Doroty Gacek.

bm

195 lat temu, 8 lutego 1828 roku urodził się Juliusz Verne, jeden z najpoczytniejszych i najsłynniejszych pisarzy swojej epoki. Autor wysyłał swoich bohaterów w długie, pełne przygód podróże do dzikich krain, w kosmos, czy w morskie głębiny. Pośród tych ostatnich umieścił opanowanego żądzą zemsty, surowego kapitana Nemo.

Na zdjęciu: Karykatura przedstawiająca Juliusza Verne'a w czasopiśmie "L'Algerie" (15.06.1884), źr. Wikimedia Commons/dp

- W koncepcji Verne’a kapitan Nemo miał być Polakiem, powstańcem styczniowym. Część jego rodziny wysieczono i pognano na Sybir, zaś córkę i żonę zgwałcili Kozacy. Ten tajemniczy język, którym mówią, ku zdumieniu przybyszy, na pokładzie "Nautilusa" to miał być język polski - twierdził Jan Gondowicz, tłumacz i krytyk, w audycji Mai Szymanowskiej z cyklu "Biografie niezwykłe".

Pakt z diabłem

Do kanonu literatury przygodowej przeszła jednak wersja o hinduskim rodowodzie kapitana. Los Nemo przypieczętował wydawca Verne’a, który nie zgodził się na polską wersję historii.

- Mamy w przypadku Verne’a do czynienia z kimś, kto zawarł pakt z szatanem i to pakt na wieczność. Otóż po sukcesie „Pięciu tygodni w balonie” Verne podpisał ze swoim wydawcą, który się nazywał  Pierre-Jules Hetzel (…), wyjątkowo niekorzystny finansowo, ograniczający prawa autora, w którym zobowiązuje się pisania wyłącznie dla tego wydawcy dwóch powieści rocznie - mówił gość Polskiego Radia.

Antysemita z polskimi korzeniami?

Kontrakt zapewniał również Hetzelowi dowolność w redakcji i nanoszeniu poprawek w dziełach Verne’a. - Był zoologicznym antysemitą, widział Żydów nawet w kosmosie(…). Takich postaci negatywnych, zawsze z haczykowatym nosem i o ponurym charakterze było w powieściach Verne’a więcej i Hetzel bez litości ich wykreślał - wyjaśniał Jan Gondowicz.

Ilustracja do "Tajemniczej wyspy" Verne'a z wydania Hetzela

Jak podkreślają literaturoznawcy, na ironię zakrawa fakt, że słynny pisarz przez pewien czas był ofiarą plotki, wedle której ukrywał swoje polsko-żydowskie pochodzenie. Verne miał pochodzić z ziem polskich i nosić nazwisko Olsza, co w języku starofrancuskim brzmiało podobnie, do nazwiska Verne.

Zew przygody, urok bohemy

Tak naprawdę Verne urodził się 8 lutego 1828 w Nantes we francuskiej rodzinie. Być może to, że wychował się w mieście oddalonym o zaledwie ok. 30 km od morza sprawiło, że w przyszłych utworach pisarza tak często przewija się wątek dalekich, niebezpiecznych podróży.

- Uciekał zawsze w stronę morza, dopóki nie odkrył, że jest nie najsilniejszego zdrowia - twierdził Jan Gondowicz.
Ojciec wysłał młodego Juliusza na studia prawnicze do Paryża. - Od razu młody człowiek uwikłał się w środowisko teatrów bulwarowych, początkujących poetów, biednej bohemy żywiącej nieokreślone ambicje przy równie nieokreślonych talentach - wspominał gość Mai Szymanowskiej.

Na ten czas przypadły też jego pierwsze próby literackie w małej formie. Sukces odniosła dopiero jego powieść "Pięć tygodni w balonie" wydana w 1863 roku.

Skad u Verne'a zaintersowanie sprawą polską? Jak Stanisław Lem poddał w wątpliwość warunki życia na "Nautilusie"? Jakie fantastyczne wynalazki znalazły się na kartach powieści Verne’a i czy sam pisarz prowadził życie podobnej jego bohaterom? Posłuchaj audycji.

bm

1841: detektyw wkracza do akcji

Krótka nowela "Zabójstwo przy Rue Morgue", którą Poe napisał w wieku 32 lat, wymieniana jest jako pierwsze dzieło detektywistyczne. I już tam pojawia się wszystko to, z czym do dziś wielu czytelników kojarzy prozę kryminalną.

– Utwór Poego wprowadził elementy, które stały się klasycznymi w obrębie gatunku: ekscentryczny i błyskotliwy detektyw plus jego mniej lotny przyjaciel, narracja pierwszoosobowa prowadzona przez tegoż przyjaciela, w której detektyw oznajmia swoje rozwiązanie, a potem wyjaśnia sposób myślenia je poprzedzający, a do tego skontrastowanie postaci detektywa z policją, gdzie oczywiście ta ostatnia wypada blado... I wreszcie wprowadzenie tak zwanej zagadki zamkniętego pokoju – mówiła  w 2017 roku dziennikarka Katarzyna Cygler.

Polski horror sprzed stu lat. Czytamy Grabińskiego

Stworzona przez amerykańskiego pisarza postać C. Auguste'a Dupina uważana jest za pierwszego detektywa w historii literatury, a zarazem wzór dla twórców gatunku. Wiele wspólnego z fikcyjnym bohaterem miał pewien francuski minister policji, który twierdził, że tylko zbrodniarze mogą zwalczać zbrodnie, i który pojawił się w kilkunastu powieściach swojego przyjaciela Balzaca. O tym w nagraniu audycji "Trójkowy detektyw".

Samotność artysty

Edgar Allan Poe urodził się 19 stycznia w 1809 roku w Bostonie. Wcześnie osierocony syn pary aktorskiej (matka, niezwykle utalentowana artystka bostońskiej sceny, zmarła, kiedy Edgar miał 3 lata) został przygarnięty na wychowanie przez zamożnego kupca Johna Allana. Jednak nie znalazł u niego tak potrzebnych osieroconemu dziecku ojcowskich uczuć. Pewnie stąd zrodziło się towarzyszące poecie przez całe życie poczucie samotności.

Niechęć przybranego ojca do łożenia środków na studia Poego była przyczyną narastającego konfliktu między mężczyznami. Po ostatecznym zerwaniu z domem młody Poe zaciąga się do wojska, a potem podejmuje studia na prestiżowej uczelni West Point.

Wkrótce jednak zrezygnował z nauki, żeby całkowicie poświęcić się pisaniu. Utrzymywał się z nieregularnej współpracy z czasopismami w Baltimore, Richmond, Filadelfii i Nowym Jorku, walcząc z biedą, nieuleczalną chorobą żony, własnym narastającym alkoholizmem i narkomanią. Jego świetnie skonstruowane opowiadania, zaskakujące bogactwem fantazji, przenikliwością i umiejętnością tworzenia atmosfery grozy, stały się wzorcem tego rodzaju gatunku.

Za najwybitniejsze dzieło Poego uchodzi poemat "Kruk" - mistrzowski pod względem poetyckim przede wszystkim dzięki wyczuciu melodii tekstu, z kluczowym, brzmiącym jak krakanie, wersem "Nevermore". Jego twórczość poetycka wywarła później wielki wpływ, dzięki przekładom Baudelaire'a, na twórczość francuskich symbolistów.

7 października 1849 Edgar Allan Poe stracił przytomność na jednej z ulic Baltimore. Już się nie obudził.

mcz

Zaraz, chwileczkę – o kim mówimy? Bo jeśli mówimy o znanym, amerykańskim ornitologu, to jego data urodzenia przypada właśnie na rok 1900... zmarł po ciężkiej walce z chorobą nowotworową w 1989 roku – w tym samym mieście, w którym się urodził – w Filadelfii (USA).

A czy kiedykolwiek ten amerykański James Bond był w Wielkiej Brytanii? Tak, przeniósł się tam razem z ojcem po śmierci matki. Uczęszczał do szkoły w Harrow, następnie studiował w Cambridge. Po ośmiu latach pobytu wrócił do Stanów i szukał dla siebie odpowiedniego zajęcia. Kiedy tylko nadarzyła się okazja, wraz z kolegą odbył ekspedycję przyrodniczą wzdłuż Amazonki (Ameryka Południowa) i opracował pokaźną część kolekcji ptaków  Peru i Boliwii. Podjął też tam pracę jako ornitolog w Akademii Nauk Przyrodniczych i był kustoszem zbioru ornitofauny. Specjalizował się w ptakach Karaibów, co pozwoliło mu opublikować w 1936 roku monografię "Birds of the West Indies" (Ptaki Indii Zachodnich).

I tyle... a gdzie te wszystkie szpiegowskie historie, ta walka w obronie świata przed złem czarnych charakterów, gdzie to uwodzenie przepięknych kobiet, te romanse z agentkami innych wywiadów, te pościgi niesamowitymi samochodami i cała sterta "cudownych" gadżetów? Gdzie to wszystko? Jaki związek może mieć, choćby i ceniony ornitolog, z tak niesamowitym i tajemniczym światem walki wywiadów?

Związek jest bezpośredni i niezaprzeczalny. Co prawda James Bond ornitolog oraz pisarz, który stworzył historie o agencie 007 – Ian Fleming, nie znali się osobiście przed napisaniem pierwszej książki. Pisarz jednak znał Bonda dzięki jego monografii o ptakach Karaibów (owych Indii Zachodnich). Fleming mieszkał już od pewnego czasu na Jamajce (głównie podczas wakacji) i jednym z jego najbardziej ulubionych zajęć było obserwowanie ptaków. Był zapalonym ornitologiem hobbystą i w swoich zbiorach, tych czytanych i oglądanych codziennie, miał książkę Jamesa Bonda. Książka ta, także zagrała w jednym z filmów, a dokładniej w "Śmierć nadejdzie jutro" (2002 r.) - kiedy Agent 007, którego grał Pierce Brosnan, przegląda ją i wyraźnie widać tytuł na okładce, natomiast nazwisko autora, skądinąd Jamesa Bonda, zostało zgrabnie zasłonięte.

Fleming napisał swoją pierwszą książkę o kultowym bohaterze w 1953 roku na Jamajce, podczas wakacji – było to "Casino Royale". Głównemu bohaterowi, nadał nazwisko swojego ulubionego (jak zdawać by się mogło) ornitologa, bo – jak tłumaczył później - "brzmiało tak zwyczajnie jak to tylko możliwe". W liście napisanym do żony Bonda stwierdził: "Uderzyło mnie, że to krótkie, nieromantyczne, anglosaskie i do tego bardzo męskie nazwisko było tym, czego potrzebowałem. I tak narodził się drugi James Bond". Pisarz, by dopełnić formalności, skontaktował się także z samym ornitologiem, który na pytanie, czy zgadza się na takie wykorzystanie swojego imienia i nazwiska odpowiedział: "Fine with it" ("Niech tak będzie")... i to były pierwsze słowa Jamesa Bonda na żywo, wypowiedziane zanim wielu znamienitych aktorów wcieliło się wielokrotnie w tę jego rolę – w rolę niepokonanego agenta tajnych służb Jej Królewskiej Mości.

PP

Przychodzi kruk do romantyka

Dzieło Poego opowiada o pełnym grozy zdarzeniu, w którym bierze udział pewien student, ogarnięty rozpaczą po śmierci ukochanej Lenory. Jest grudniowy wieczór, tańczące na ścianach cienie i "księgi dawnej wiedzy" wprawiają mówiącego w melancholijny nastrój, gdy nagle słyszy pukanie. Niezapowiedzianym gościem okazuje się mówiący kruk, który kilka razy powtarza "nevermore". Pierwszy tłumacz dzieła, Zenon Przesmycki, tłumaczy to jako "nigdy już":

Zadziwiłem się nie lada, że ptak tak wyraźnie gada,
Choć żem jego odpowiedzi nie mógł pojąć ani rusz,
Boć to przyzna nawet dziecię, że nikt z ludzi dotąd w świecie
Nie oglądał chyba przecież ptaka przy drzwiach izby tuż.
Ptaka, co by przed nim usiadł na popiersiu przy drzwiach tuż.
Z takim mianem: "Nigdy już".

Choć mroczne ptaszysko nie mówi nic poza tym jednym zdaniem, to w oczach narratora staje się ono wysłannikiem piekła i zapowiedzią szaleństwa, w które osuwa się podmiot liryczny. Kruk zdaje się mówić: "nigdy nie znajdziesz ukojenia po stracie tej, którą kochałeś, nigdy nie zapomnisz".

Sugestywne dzieło Poego wzbogaciło panoramę amerykańskiej wersji romantyzmu. Stworzone w formie ośmiostopowca trocheicznego dzieło, uporządkowane dzięki rytmowi, wzbudzało niepokój swoją treścią oraz wykorzystaniem "kruczej" onomatopei - powracająca głoska "r" (przede wszystkim w słowie "nevermore") ma przywodzić na myśl krakanie.

Edgar Allan Poe. Poeta, który zaraził mrokiem nowe pokolenia

Mało pieniędzy, ale dużo sławy

Poe napisał "Kruka" w Nowym Jorku, gdzie zamieszkał w bardzo trudnym okresie życia. Jego żona Virginia od 1842 roku chorowała na gruźlicę, a pisarz topił smutki w alkoholu. Początkowo nie chciano wydać utworu. Gdy wreszcie go zakupiono, autor otrzymał honorarium w wysokości zaledwie 9 dolarów. 29 stycznia 1845 roku "Kruka" wydrukowano w nowojorskim "The Evening Mirror". To była prawdziwa sensacja. Poemat od razu stał się obecny w masowej wyobraźni, a przypieczętowaniem jego sławy były liczne parodie i rysunkowe żarty w amerykańskich gazetach. "Kruk" przebojem wszedł do amerykańskiej popkultury, a później zagościł w biblioteczkach na całym świecie. Do Polski wprowadzano go kilka razy. Po Przesmyckim przekładów "Kruka" dokonywali m.in. Stanisław Barańczak, Jolanta Kozak, Maciej Froński, Krzysztof Jaskuła, Barbara Beaupré i Tomasz Beksiński.

Do "Kruka" odwoływali się pisarze: Vladimir Nabokov, Ray Bradbury i Charles Baudelaire, a nawet kompozytor Maurice Ravel. Paul Gauguin przedstawił nagi portret swojej żony na obrazie "Nevermore" z 1897 roku. W XX wieku powstało kilka swobodnych adaptacji filmowych dzieła, w tym legendarny "Kruk" z 1994 roku, na planie którego tragicznie zmarł odtwórca tytułowej roli Brandon Lee, syn Bruce'a Lee.

Dla samego Edgara Allana Poe sława miała jednak gorzki smak. Dwa lata po publikacji "Kruka" - 30 stycznia 1847 roku - w wieku niespełna 25 lat zmarła Virginia. Twórca odszedł niedługo potem - 7 października 1849 roku. Przeżył 40 lat.

mc

Christopher Robin Milne. Chłopiec, który nie chciał być Krzysiem

Przed pojawieniem się Krzysia

Alan Aleksander Milne urodził się 18 stycznia 1882 roku w Londynie. Uczył się w prywatnej szkole, której dyrektorem był jego ojciec. Zamiłowanie do pisarstwa rozbudził w nim starszy brat Kenneth John, z którym młody Alan Alexander był bardzo związany. Pierwsze próby literackie podjął więc jeszcze jako dziecko.

Uczył się w Cambridge, gdzie pisał do prowadzonego przez studentów czasopisma satyrycznego "Granta" i gdzie jednym z nauczycieli był Herbert George Wells, autor "Wehikułu czasu", "Wyspy doktora Moreau", "Niewidzialnego człowieka" i "Wojny światów". Pisarz zaprzyjaźnił się ze swym uczniem i był jednym z tych, dzięki którym młody Milne wybrał drogę literata.

Zakończywszy edukację, Milne podjął pracę zarobkową jako dziennikarz (pisał głównie do "Puncha"), nie rezygnując z prób pisarskich. Żadna z nich jednak nie przyniosła mu oczekiwanego uznania. W 1913 roku poślubił Dorothy De Selincourt, a gdy rok później nadeszła Wielka Wojna, mimo wyznawanego pacyfizmu wstąpił do wojska. Kolejne cztery lata wspominał jako koszmar. Jeszcze podczas wojny zaczął pisać sztuki teatralne. Do 1920 roku powstało ich kilkanaście - najsłynniejsza nosi tytuł "Mr. Pim Passes By".

Do swojej śmierci w 1956 roku Milne stworzył siedem powieści, pięć tomów wierszy, kilka tomów artykułów prasowych, zbiorów opowiadań, tekstów wspomnieniowych, a także scenariusze filmowe i kilkadziesiąt dramatów. Światową sławę zawdzięcza jednak dwóm niewielkim książkom, które zapewne nie powstałyby, gdyby nie pewien chłopiec.

"Pewnego razu, bardzo dawno temu, mniej więcej w zeszły piątek..."

21 sierpnia 1920 roku przyszedł na świat Christopher Robin. Narodziny syna sprawiły, że Milne zwrócił się w stronę poezji dla dzieci. W 1924 roku ukazał się zbiór wierszy "Kiedy byliśmy bardzo młodzi". To tam po raz pierwszy pojawia się postać Kubusia Puchatka. Książka zilustrowana została przez E. H. Sheparda, którego rysunki zdobią także kolejne publikacje o pluszowym niedźwiadku. Ilustracje te bez wątpienia uczyniły z malarza współautora "Puchatkowych" utworów. Trudno dziś wyobrazić sobie bohaterów książek Milne'a innych, niż ci narysowani przez Sheparda.

W 1926 roku Milne wydał zbiór "Winnie-the-Pooh", dwa lata później "The House at Pooh Corner". Polskie przekłady autorstwa Ireny Tuwim ukazały się w 1938 roku jako - odpowiednio - "Kubuś Puchatek" oraz "Chatka Puchatka". To właśnie siostrze Juliana Tuwima i jej - do dziś najpopularniejszemu tłumaczeniu - zawdzięczamy polskie imię misia. W latach 80. Monika Adamczyk-Garbowska podjęła próbę ochrzczenia go "Fredzią Phi-Phi", ale ta nazwa się nie przyjęła. Czytelnicy oburzyli się na igranie z płcią niewinnego pluszaka, choć ta kwestia nie jest wcale taka prosta.

Postać o imieniu Winnie-the-Pooh ma bowiem dwa pierwowzory: jeden to Edward, pluszowy miś Christophera Robina, drugi zaś to niedźwiedzica Winnie (Winnipeg), uwielbiana przez chłopca mieszkanka londyńskiego zoo. Wprawdzie w angielskiej wersji dzięki męskim zaimkom autor nie pozostawia wątpliwości co do płci niedźwiadka, lecz "genderowe" spekulacje nie milkną. W istocie to tylko kolejny dowód na to, jak ważnymi tekstami są książki o Kubusiu Puchatku (albo o Fredzi Phi-Phi), i to nie tylko dla dzieci.

Mały rozumek, a sława ogromna

Sukces opowieści o mieszkańcach Stumilowego Lasu podbity został przez wytwórnię Walta Disneya, która od 1966 roku prezentuje animowaną wersję Puchatka i jego przyjaciół. Disneyowski wizerunek misia (oparty na ilustracjach Sheparda) zawładnął masową wyobraźnią oraz światowym rynkiem zabawek. Pluszowe, drukowane i malowane Kubusie, Prosiaczki i Kłapouszki są wszechobecne.

W szczególny sposób bohater Milne'a został uhonorowany w Warszawie. Ma tutaj własną ulicę - w samym centrum miasta. A takie wyrażenia jak "małe co nieco" lub "krewni-i-znajomi Królika", to jedne z podstawowych zwrotów potocznej polszczyzny. I chyba nie ma nikogo, kto nie wiedziałby, skąd pochodzą.

mc