Historia

Emanuel Szafarczyk. Warszawski sztyletnik Powstania Styczniowego

Ostatnia aktualizacja: 17.02.2024 05:55
159 lat temu władze carskie powiesiły na stokach cytadeli Emanuela Szafarczyka, dowódcę warszawskiej formacji sztyletników. Obok niego zawisł Aleksander Waszkowski, ostatni powstańczy naczelnik Warszawy.
Emmanuel Szafarczyk
Emmanuel SzafarczykFoto: Wikimedia Commons/dp; Polona.pl

Tym samym zakończyło się Powstanie Styczniowe w Warszawie. Zryw już wówczas dogorywał. Na prowincji walczyły jeszcze pojedyncze partie powstańcze, takie jak oddział ks. Stanisława Brzóski, ale była to już raczej walka o przetrwanie i samoobrona niż próba wywalczenia niepodległości. Wszelkie nadzieje rozwiała śmierć ostatniego dyktatora powstania, Romualda Traugutta, który zawisł na stokach Cytadeli 6 sierpnia 1864 roku.

Rosjanie musieli z wielką ulgą przyjąć śmierć Szafarczyka. Na ich oczach umierał człowiek, który zorganizował jeden z najbardziej groźnych oddziałów Powstania Styczniowego.

Sztyletnicy

- Gdy u sterów powstańczego rządu stanęli radykalni Czerwoni, została powołana formacja sztyletników. W formacji służyli ochotnicy – wyjaśniał prof. Andrzej Nowak w audycji Doroty Truszczak z cyklu "Historia żywa".


Posłuchaj
41:14 historia żywa__powstanie styczniowe.mp3 Rozmowa Doroty Truszczak z prof. Andrzejem Nowakiem z cyklu "Historia żywa" poświęcona Powstaniu Styczniowemu. (PR, 21.04.2018)

 

Sztyletnicy byli częścią Żandarmerii Narodowej, czyli formacji policyjnej rządu powstańczego. Ich roty funkcjonowały w całym kraju, jednak najistotniejsza była ta, która służyła w Warszawie. Specjalna jednostka składała się z ok. 200 osób. Ich zadaniem była likwidacja osób szczególnie szkodliwych sprawie powstańczej. Działali incognito, doskonale znali język rosyjski i byli bezwzględni. Ogółem sztyletnicy na całym obszarze powstania zabili około tysiąca carskich oficjeli i polskich kolaborantów. Nic dziwnego, że wkrótce sama nazwa oddziału budziła trwogę wśród zaborców.

Sam Szafarczyk był odpowiedzialny za dwa głośne zamachy: na księcia Konstantego i Aleksandra Wielopolskiego. Zagrożenie zamachami było tak duże, że w efekcie zamachów Rosjanie wprowadzili odpowiedzialność zbiorową. Karę za zbiegłego sztyletnika mieli ponosić odtąd świadkowie skrytobójstwa.

Czy byli terrorystami?

Działalność sztyletników została wykorzystana przez Rosjan do skompromitowania idei powstańczej w oczach opinii publicznej na świecie. Polacy byli przedstawiani jako żądni krwi terroryści. W tym kontekście warte podkreślenia jest, że sztyletnicy działali na podstawie wyroków wydanych przez podziemne sądy powstańcze.

Co więcej, władze powstańcze wydały „Okólnik do agentów dyplomatycznych w sprawie egzekucji, dokonywanych imieniem Rządu Narodowego na szpiegach i zdrajcach". Na jego podstawie wyrok skutkujący wykonaniem egzekucji uprzedzany był zawiadomieniem skierowanym do oskarżonego, w którym polecano mu zaprzestanie dotychczasowych praktyk. Na tym mechanizmie wzorowały się 80 lat później organy Polskiego Państwa Podziemnego w czasie II wojny światowej.

bm

Czytaj także

Powstanie styczniowe. Zwycięstwo ducha

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 06:00
- Wybuch powstania jest zawsze aktem desperacji, oznacza, że wyczerpano wszelkie inne możliwe środki walki politycznej o własny byt narodowy, a sytuacja, w której naród się znajduje, jest po prostu nieakceptowalna - mówi historyk prof. Michał Klimecki. 161 lat temu, 22 stycznia 1863 roku, rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy zryw narodowowyzwoleńczy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstańcy styczniowi - wzór patriotyzmu w II Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 21.01.2024 06:00
105 lat temu, 21 stycznia 1919 roku, Naczelny Wódz Józef Piłsudski wydał rozkaz o zaliczeniu do szeregów Wojska Polskiego wszystkich weteranów powstania styczniowego. Niedługo później Sejm RP uchwalił stałą pensję dla żyjących uczestników walki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konstanty Kalinowski. Bohater wolnych Białorusinów

Ostatnia aktualizacja: 22.03.2024 05:55
Był jednym z pierwszych budzicieli białoruskiej świadomości narodowej. Jako przywódca powstania styczniowego na Litwie walczył z rosyjskim zaborcą i zapłacił za to najwyższą cenę. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Pod znakiem Orła, Pogoni i Archanioła Michała. Kwestia narodowościowa w powstaniu styczniowym

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 05:57
Pierwociny koncepcji pokojowego, równoprawnego współistnienia i samostanowienia narodów dawnej Rzeczpospolitej, Polaków, Litwinów i Rusinów - Ukraińców i Białorusinów - ewoluujące później w kierunku myśli Piłsudskiego, a następnie Giedroycia i Mieroszewskiego, wykuwały się (choć niestety bez większego powodzenia) razem z powstańczymi kosami. 161 lat po niepodległościowym zrywie po raz kolejny nabrały aktualności. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie styczniowe. Kto był kim w zrywie z 1863 roku

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 05:55
Dyktatorzy, działacze polityczni, dowódcy wojskowi. Z drugiej strony bezwzględni rosyjscy gubernatorzy. W dziejach powstania styczniowego, które wybuchło 161 lat temu, zapisało się wielu bohaterów, również tych negatywnych. Przedstawiamy Państwu przewodnik po postaciach, które miały największy wpływ na przebieg powstania z 1863 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Ciche bohaterki", "niewiasty z bronią w ręku". Kobiety w powstaniu styczniowym

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 06:00
Opiekowały się rannymi. Służyły jako kurierki. Zajmowały się dostarczaniem walczącym żywności i ubrań. Co więcej: uczestniczyły w krwawych bitwach. W 161. rocznicę wybuchu powstania styczniowego warto przypomnieć o znaczącej roli, jaką w tym powstańczym zrywie odegrały kobiety.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bolesław Prus w powstaniu styczniowym. "To było traumatyczne przeżycie"

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 05:52
Szedł do powstania przekonany, że to patriotyczny obowiązek. Z pola walki powracał z poczuciem, że jego pokolenie zostało oszukane przez organizatorów nieudanego zrywu. Pamięć o wojennym koszmarze dręczyła go przez resztę życia. Porażka romantycznego ducha była jednak początkiem nowej ścieżki życiowej - Aleksander Głowacki stał się Bolesławem Prusem.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bitwa pod Węgrowem - Termopile czy Racławice powstania styczniowego?

Ostatnia aktualizacja: 03.02.2024 05:52
161 lat temu rozegrała się jedna z największych bitew zrywu 1863 roku. Szaleńczy szturm kosynierów na rosyjskie pozycje ocalił przed zniszczeniem powstańczą partię i zjednał polskim insurgentom podziw zachodniej opinii publicznej.  
rozwiń zwiń