Do Stanów Zjednoczonych Komeda wyjechał w styczniu 1968 roku. Pracował tam nad muzyką do filmów, m.in. do "Dziecka Rosemary" Romana Polańskiego. Muzyka z tego filmu należy dziś do klasyki światowej muzyki filmowej.

W USA przebywał wówczas także Marek Hłasko, literat i przyjaciel Komedy, popadający w coraz głębszy alkoholizm, którego motorem napędowym była emigracja. Po oblaniu sukcesu "Dziecka Rosemary" mężczyźni wybrali się na spacer. Podczas przechadzki doszło do przyjacielskiej przepychanki. Hłasko pchnął Komedę tak nieszczęśliwie, że ten stracił równowagę (miał jedną krótszą nogę - skutek przebytej w dzieciństwie choroby polio) i stoczył się z kilkumetrowego urwiska. Doznał przy tym poważnego urazu głowy. Hłasko zabrał przyjaciela do szpitala, ale tam nie stwierdzono żadnych poważnych urazów. Po jakimś czasie stan kompozytora znacznie się pogorszył. Trafił nieprzytomny do szpitala. Żona zdecydowała o przewiezieniu go do Polski. Tutaj zmarł. Przyczyną okazał się krwiak mózgu. 

Śmierć przyjaciela mocno odbiła się również na Marku Hłasce. Pisarz zmarł dręczony wyrzutami sumienia dwa miesiące później - 19 czerwca 1969. 

"Zależy mi na osobistej muzyce"

Na krótko przed wyjazdem do Stanów Komeda udzielił wywiadu Polskiemu Radiu.

- Zależy mi na osobistej muzyce, żeby wychodziła jak najbardziej ode mnie. I taki sposób pisania jest dla mnie najłatwiejszy - opowiadał Krzysztof Komeda w archiwalnym wywiadzie dla Polskiego Radia z 1967 roku. 

Komeda napisał muzykę m.in. do filmów Janusza Morgensterna "Do widzenia do jutra", "Jutro premiera" i Janusza Nasfetera "Mój stary", "Zbrodniarz i panna", "Niekochana".

"Niewinni czarodzieje" byli o nim

W Poznaniu, gdzie mieszkał i przez krótki czas pracował jako lekarz, Komeda poznał Jerzego Miliana, wówczas pianistę, i Jana Wróblewskiego, również pianistę.

- Wtedy było niezmiernie trudno o muzyków jazzowych i improwizujących. Dlatego postanowiliśmy, że Milian przestawi się z fortepianu na wibrafon, a Wróblewski z fortepianu na saksofon barytonowy - opowiadał Krzysztof Komeda Magdalenie Konopce w archiwalnym wywiadzie dla Polskiego Radia z 1967 roku. 

To był skład Sekstetu Komedy, w którym on sam grał na fortepianie. Właśnie z Sekstetem Komeda nagrał muzykę do swojego pierwszego filmu, "Noża w wodzie".

- Zgłosił się do mnie Polański, żebym zrobił muzykę do filmu. Wydawało mi się, że ja tego nie potrafię. Ale zrobiliśmy wtedy ten pierwszy film i okazało się, że film zyskał wiele nagród - wspominał Krzysztof Komeda. - Mam predyspozycje do pisania muzyki do filmu. Czuję obraz i jakoś sprawdza się to, co robię. Film sugeruje rodzaj muzyki, sposób, w jaki się ją zastosuje, i to jest bardzo ciekawe - tłumaczył kompozytor w wywiadzie dla Polskiego Radia.

Posłuchaj całego wywiadu, w którym Komeda mówił m.in. o braku klubów jazzowych w Polsce, o polskim sposobie grania jazzu, Zbigniewie Namysłowskim, Andrzeju Trzaskowskim, o płycie "Astigmatic" oraz o piosenkach, które skomponował do filmów. 

W 1960 roku powstała muzyka do "Niewinnych czarodziejów" Andrzeja Wajdy.

- W 1959 roku po filmie "Lotna" Wajda chciał oderwać się od kina historycznego i zająć współczesnością. Krążąc po różnych tematach i ludziach, wpadł na młodego zdolnego nazwiskiem Skolimowski - mówił w rozmowie z PAP prof. Marek Hendrykowski, historyk sztuki filmowej, autor książki "Komeda". - We trzech, wspólnie z Jerzym Andrzejewskim, rozwijali pomysł nakręcenia czegoś o młodym pokoleniu - jakie ono jest.

Według Hendrykowskiego kluczowa rola przypadła wtedy Skolimowskiemu, który wymyślił bohaterów i napisał dialogi.

- Pierwowzorem Bazylego, którego zagrał Tadeusz Łomnicki, był Komeda - uważa prof. Hendrykowski. - To nie jest zwierciadlana biografia znanego muzyka, ale wiele cech bohatera, którego widzimy na ekranie, żywo przypomina sylwetkę, styl, życiorys i legendę Komedy - mówił Hendrykowski.

W filmie Wajdy Komeda wystąpił też osobiście, grając samego siebie. - Nie tylko jego życie dostarczyło materiału fabularnego, ale również na ekranie pojawia się we własnej osobie - zaznaczył historyk kina.

Jako muzyk filmowy Komeda zadebiutował w 1958 roku. Jak zaznaczył Hendrykowski, to zafascynowany muzykiem Jerzy Skolimowski polecił swojemu koledze Romanowi Polańskiemu Komedę jako kompozytora do etiudy filmowej "Dwaj ludzie z szafą".

- Polański zwrócił się do Komedy z duszą na ramieniu, ponieważ różnica pomiędzy znanym całej Polsce muzykiem a nikomu nieznanym adeptem reżyserii była wtedy ogromna - mówił autor monografii kompozytora.

Komeda zgodził się bez wahania. Od tamtej chwili stale komponował do filmów Polańskiego i kilku innych reżyserów.

Roman Polański wspomina Komedę jako niezwykle nieśmiałego rudowłosego okularnika.

- Kiedy poznałem go bliżej, zdałem sobie sprawę, że jego rezerwa jest oznaką chorobliwej nieśmiałości, pancerzem, pod którym kryje się łagodność i niezwykła inteligencja - mówił reżyser.

Sekstet Komedy

Komeda zaistniał na polskiej estradzie w 1956 roku podczas I Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Jazzowej w Sopocie.

- Zaczynałem, jak wtedy wszyscy, od starego jazzu, ale na festiwalu w Sopocie grałem już wyłącznie jazz nowoczesny - mówił Krzysztof Komeda Magdalenie Konopce w archiwalnym wywiadzie dla Polskiego Radia z 1967 roku. 

- Występ Sekstetu Komedy stał się wielkim wydarzeniem kulturalnym doby odwilży i Października. W tamtym roku w sierpniu na sopockiej estradzie doszło do przełomu w polskiej kulturze, ponieważ nagle w centrum odradzającej się kultury polskiej znalazła się potępiana przez władze muzyka jazzowa - mówił prof. Marek Hendrykowski.

Jak zaznaczył, "zwrócono wtedy szczególną uwagę na tę szóstkę, której przewodził rudy okularnik". - Wszystkie gazety i tygodniki pełne były Komedy, stał się on w jednym tygodniu kimś niezwykle ważnym dla polskiej kultury - przypomniał profesor.

Krzysztof Trzciński przyjął pseudonim "Komeda" jeszcze w Poznaniu w 1956 roku, rok później postanowił rozstać się z zawodem lekarza, ponieważ doszedł do wniosku, że świat muzyki i medycyny są nie do pogodzenia. - Muzyka była w moim życiu ważniejsza - powiedział w jednym z wywiadów.

Już jako student brał udział w jam sessions organizowanych w studenckich mieszkaniach po kryjomu, bo w czasach stalinizmu władze komunistyczne zakazały grania jazzu jako muzyki niezgodnej z panującymi zasadami socrealizmu.

Występował z różnymi poznańskimi grupami, m.in. z zespołem Jerzego Grzewińskiego, grającym jazz w tradycyjnym stylu nowoorleańskim. Wczesny jazz, tzw. dixieland, nie odpowiadał Komedzie, interesował go modern jazz. W tym stylu grał Komeda Sekstet, który muzyk założył w 1956 roku. Zespół Komedy stał się pierwszą polską grupą jazzową grającą muzykę nowoczesną, a jego nowatorskie wykonania utorowały drogę rozwojowi jazzu w Polsce.

im/PAP/wmkor

Setna rocznica urodzin Leopolda Tyrmanda - zobacz serwis specjalny

Zlot jazzmanów

18 września 1958 roku rozpoczął się pierwszy festiwal Jazz Jamboree. Odbył się w Centralnym Klubie Studentów Politechniki Warszawskiej "Stodoła", który został otwarty w 1956 roku i szybko skupił wokół siebie przedstawicieli środowiska jazzowego.

– W owym czasie w Warszawie wytworzyło się pewne centrum jazzowe o daleko idącej atrakcyjności i doniosłości, była nim "Stodoła". Jej funkcja i rola była niezwykle doniosła dla kształtowania opinii o Warszawie na szerokim świecie – mówił Leopold Tyrmand w rozmowie udzielonej Polskiemu Radiu. – "Stodoła" warszawska pulsowała po prostu jazzem, wszystko, co się w niej odbywało, odbywało się w nierozłącznej symbiozie z jazzem. Zresztą w krótkim czasie później powstał analogiczny klub "Hybrydy" - dodawał.

Na festiwalu wystąpili m.in. Krzysztof Komeda, Jan Ptaszyn Wróblewski, Andrzej Trzaskowski, Zbigniew Namysłowski, Janusz Zabiegliński, Andrzej Kurylewicz i Jerzy Matuszkiewicz. Zagranicznym gościem był duński Louis Hjulmand Quartet.

Pierwsza edycja Jazz Jamboree trwała od 18 do 21 września 1958 roku. Impreza szybko zdobyła sobie popularność w polskim i zagranicznym środowisku wykonawców i sympatyków muzyki jazzowej. Festiwal odbywa się do dzisiaj, a w jego ramach jak do tej pory uczestniczyli tak wybitni muzycy jak m.in. Miles Davis, Stan Getz, Thelonious Monk, Duke Ellington, Herbie Hanckock czy Ray Charles.

Współtwórcą Jazz Jamboree i pomysłodawcą jego nazwy był Leopold Tyrmand, który wspomniał tę okoliczność w rozmowie udzielonej Polskiemu Radiu w 1963 roku:

– Została stworzona na takiej zasadzie, że kiedy przyszli do mnie chłopcy organizujący jesienny festiwal jazzowy i pytali jak go nazwać, to wpadło mi do głowy, że ktoś kiedyś połączył te dwa wyrazy. Jamboree oznacza "zlot" w takiej terminologii trochę harcerskiej. I z tego powstała impreza, która po dziś budzi zaciekawienie na świecie.

Skąd Jazz Jamboree?

Warszawski festiwal wywodzi się w prostej linii od sopockiego Ogólnopolskiego Festiwalu Jazzowego, który po raz pierwszy został zorganizowany w sierpniu 1956 roku. Impreza była kulturalnym i obyczajowym przełomem w PRL, która dopiero wchodziła w okres postalinowskiej odwilży.

Następna edycja ponownie odbyła się w Sopocie, ale władze komunistyczne wyciągnęły wnioski i znacznie lepiej kontrolowały spontaniczne nastroje publiczności. Nie pozwolono już na zorganizowanie trzeciej odsłony festiwalu.

– Nie było winy ludzi jazzu, że to dalej się tak nie rozwinęło, natomiast była wina pewnych ludzi złej woli i naiwności, o ile nie lekkomyślności czynników rządzących na Wybrzeżu – stwierdził Leopold Tyrmand w rozmowie z Polskim Radiem.

Festiwal został przeniesiony do Warszawy i od tamtej pory odbywa się jako Jazz Jamboree.

sa

Był wybitnym w skali świata saksofonistą i muzykiem, grał też na innych instrumentach dętych, komponował i aranżował, nawet śpiewał, choć to bardziej w ramach zabawy. Urodził się i zmarł w Krakowie. Zjeździł cały świat, ale zawsze wracał do swojego ukochanego miasta. Muzyka była dla niego powietrzem, a jazz jego najważniejszym składnikiem – tlenem, bez którego nie wyobrażał sobie życia.

Jakże trafne jest stwierdzenie - "z kim on nie grał". Był przykładem muzyka, o którym znacznie łatwiej jest powiedzieć, z kim nie grał, niż wymienić, z kim grał, bo na to tutaj nie wystarczyłoby miejsca.

Przeglądając najważniejsze festiwale jazzowe na świecie w drugiej połowie XX wieku nie ma chyba takiego, na którym by nie zaznaczył swojej obecności. Był postacią niezwykle barwną i różnorodną. Pracę z nim wspominają nie tylko przedstawiciele jazzu, ale też polskiej sceny rockowej czy rozrywkowej. Prowadził własną knajpę jazzowo-artystyczną w Krakowie, wspierał i "wychowywał" wielu młodych muzyków, angażował się do różnych przedsięwzięć artystycznych, pojawiał się na płytach i koncertach innych znanych muzyków, współtworzył muzykę filmową – a wszystkich jego przedsięwzięć i każdego udziału nie da się po prostu wymienić.

W swoim dorobku płytowym posiada 10 albumów autorskich. Gościnnie lub jako członek różnych zespołów znalazł się na co najmniej 48 płytach. Brzmienie jego saksofonu można było usłyszeć na kolejnych 20 krążkach – kompilacjach. To tylko oficjalne dane. Często jego występy były rejestrowane dla potrzeb audycji radiowych, nagrań telewizyjnych, czy realizacji filmowych. Często też były to występy "na żywo", koncerty transmitowane w różnych mediach. Grał niemal codziennie i grał wszędzie. To nie były jedynie sale koncertowe czy sceny estradowe. Jazz jest muzyką bardzo pasującą do mniejszych lub większych sal klubowych, knajp czy wręcz niewielkich salek studyjnych. Jazz jest muzyką duszy, tym drżeniem, które gra w sercu i "zatruwa" umysł, w pozytywnym znaczeniu.

Janusz Muniak urodził się w 1941 roku. Po wojnie, wkraczając w wiek szkolny, rozpoczął także naukę muzyczną. W szkole muzycznej I stopnia – tej słynnej przy ulicy Basztowej (w Krakowie) – uczył się w klasie skrzypiec. Dość wcześnie też zainteresował się instrumentami z sekcji dętej – klarnetem, a później saksofonem. Jednak dopiero w szkole średniej pozwolono mu posmakować jazzu, w wielu różnych odmianach – od tanecznego, poprzez dixieland, aż do swingu czy brzmienia chicagowskiego. W duszy coraz mocniej grał mu saksofon tenorowy. Już w wieku siedemnastu lat muzyka stała się dla niego także środkiem utrzymania, a granie w knajpach pozwoliło wspomóc rodzinny budżet.

Debiutował u Witolda Miszczaka w Lublinie (1960). Niedługo potem Tomasz Stańko "zaraził" go free jazzem z inspiracji Ornette'a Colemana, by już w 1964 wystąpić pierwszy raz na Jazz Jamboree w Warszawie w zespole Andrzeja Trzaskowskiego.

Od tego czasu rozpoczęły się liczne trasy koncertowe po krajach głównie Europy Zachodniej. Także w tym czasie rozpoczął bardzo owocną współpracę z Krzysztofem Komedą, z którym wystąpił na festiwalu w Jugosławii. Nie porzucił w tym czasie współpracy z Tomaszem Stańką, a z jego Quintetem, w skład którego wszedł także Zbigniew Seifert, nagrał kilka płyt i wystąpił na kilku festiwalach. Wtedy też pojawiły się występy za Oceanem w ramach trasy koncertowej w USA. Wzbudzili tam niemałą sensację i dostali entuzjastyczne recenzje.

Po przeprowadzeniu się do Warszawy rozpoczął też współpracę w Orkiestrze Polskiego Radia – na etacie. Nagrywał muzykę filmową do słynnych seriali – dzieła Jerzego "Dudusia" Matuszkiewicza, uczestniczył w wielu sesjach radiowych.

Pojawiał się także w otoczeniu wielu gwiazd polskiej muzyki rockowej także jako muzyk współpracujący z nimi. Wymienić tu trzeba choćby Czesława Niemena i jego Akwarele, Niebiesko-Czarnych, Dżamble, grał z Marylą Rodowicz, Stanem Borysem, Danutą Rinn, Skaldami, No To Co czy. Grał też w Big Bandach Polskiego Radia. Był to także czas rejsów statkami, gdzie grał zarobkowo.

Od 1976 roku Muniak skupił się już na własnej karierze, grając ze swoimi zespołami. Wrócił do Krakowa, gdzie osiadł na stałe, okresowo jedynie wyjeżdżając na wiele różnych koncertów, festiwali, do wielu krajów świata. Ten okres obfitował grą z prawie każdym uznanym muzykiem w Polsce, także z podwórka muzyki rozrywkowej. Z Muniakiem chcieli także grać słynni jazzmani ze świata – jak choćby Don Cherry, Dexter Gordon, Art Farmer, Freddie Hubbard, Nigel Kennedy, Archie Shepp czy Branford i Wynton Marsalis. Nazwisk można tu wymienić znacznie więcej, a wszystkie znane i znakomite.

Od 1992 roku prowadził swój Jazz Club "U Muniaka" przy Floriańskiej w Krakowie. Klub był bardzo popularny i pojawiali się tam znakomici goście, także ze świata polityki, dyplomacji, a na scenie grały gwiazdy i często z nimi gospodarz osobiście. Pojawiali się też młodzi, "dorastający" do miana gwiazd muzycy, że wymienię Leszka Możdżera czy Pawła Kaczmarczyka.

W Klubie odbywały się też i inne wydarzenia artystyczne – choćby wystawy malarstwa i rzeźby. Ostatni koncert odbył się w Sylwestra 2015. Na początku stycznia 2016 roku Janusz Muniak dostał rozległego zawału serca, trafił do szpitala. Niestety, w niedzielę, 31 stycznia 2016, o godzinie 13:10 odszedł od nas jeden z największych polskich muzyków.

Pozostawił po sobie pomnik, trwalszy od spiżu bram... Wsłuchajmy się czasem w to brzmienie Jego serca, ono nadal gra.

PP

Wirtuoz skrzypiec

Niewielu było muzyków jazzu tak perfekcyjnych na swoim instrumencie. W jego przypadku instrument, który dał mu sławę wspaniałego muzyka światowego formatu, nie jest aż tak oczywisty jak saksofon, trąbka, kontrabas czy pianino. Początki jazzu nie były zbyt "przyjazne" dla skrzypiec, które musiały latami walczyć o swoją popularność i uznanie.

Wszystko zaczęło się dość niewinnie, po wojnie, kiedy urodził się w początkach czerwca, ciepłego i słonecznego dnia 1946 roku, w Krakowie, mieście, które zawsze miało i ma tę piękną artystyczną duszę. Ilu wspaniałych muzyków wychowało! Należy dodać, że wielu z nich, z pełnym klasycznym wykształceniem, oddało swoją duszę najpiękniejszej muzyce świata – jazzowi. Nie inaczej było ze Zbyszkiem. Też skończył Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną (obecnie Akademia Muzyczna w Krakowie) w klasie skrzypiec.

Barwa delikatna i ostra

To wykształcenie, klasyczne, dało mu niesamowitą technikę grania, świadomość każdego dźwięku i niespotykaną delikatność. Potrafił być "ostry" w brzmieniu i przy tym także ulotny niczym mgiełka. Dlatego jego gra, jego muzyka, jego kompozycje potrafiły uwodzić, hipnotyzować wręcz.

Świetnie też współpracował z innymi muzyki, z którymi przyszło mu grać w kwartetach czy w kwintetach. Nie stronił także od występów mniej lub bardziej liczebnych. Wspaniale czuł się w kompozycjach solowych. Należy dodać, że u początków kariery muzyka jazzowego grał także na saksofonie altowym, bo taka jest magia saksofonu w jazzie.

Światowej klasy improwizacje

Jeszcze w czasie studiów stworzył własny kwartet, jednak dopiero przystąpienie do The Quintet Tomasza Stańki, w 1968, pozwoliło mu poznać piękno jazzowej improwizacji. Zespół Stańki, jeden z najsłynniejszych na świcie, składający się z kapitalnych muzyków, dawał możliwość rozwoju wewnętrznego, pozwalał tym muzykom uwolnić własną duszę i poznać własne możliwości. Grali tam, oprócz Zbyszka, Tomasz Stańko, Janusz Muniak, Janusz Stefański i Bronisław Suchanek.

Byli dosłowną awangardą jazzową w Polsce i taką też grali muzykę – avant-jazz – nie stroniąc od free-jazzu. Ta mieszanka i własne kompozycje budziły zachwyty słuchaczy i uznanie znawców, na całym świecie. Gra "u Stańki" pokazała temu światu także Seiferta. Z miejsca posypały się propozycje wspólnych koncertów, nagrań, współpracy. Od 1973 roku można było usłyszeć jego skrzypce w różnych zestawieniach – zazwyczaj byli to uznani muzycy europejscy i amerykańscy.

Marka muzyczna "Zbigniew Seifert"

To właśnie w tym roku współpracował z Urszulą Dudziak i Michałem Urbaniakiem, z którym nagrał jedną z płyt "We'll Remeber Komeda". Na uwagę zasługują także kolejne płyty artysty, sygnowane już własnym nazwiskiem, w kolejności wydania - "Solo Violin" (nagranie koncertu, dedykowana żonie Agnieszce), "Man of The Light”", czy pierwsza amerykańska "Zbigniew Seifert".

Płyta "Man of The Light" została nagrana z wieloma muzykami, a tytułowy utwór został zadedykowany McCoy Tynerowi, który był właśnie takim "człowiekiem światła". Zagrali też tam dwaj muzycy, którzy wcześniej grali z amerykańskim mistrzem fortepianu – Cecil McBee na kontrabasie i Billy Hart na perkusji. Album "Zbigniew Seifert" natomiast stworzony został wraz z kilkudziesięcioma muzykami, w różnych składach w kolejnych utworach. Liderem i twórcą całości był sam Zbyszek.

Wśród płyt nagranych w Polsce wybija się dwupłytowy, koncertowy album "Kilimanjaro" - z towarzyszeniem wspaniałych gitarzysty Jarosława Śmietany, kontrabasisty Zbigniewa Wegehaupta, pianisty Janusza Grzywacza i Perkusisty Mieczysława Górki.

Niestety, trzy miesiące po tym koncercie Zbyszek zmarł. Były to ostatnie polskie nagrania jego muzyki z udziałem artysty. Ostatnim albumem studyjnym Seiferta była nagrany w Nowym Jorku płyta "Passion". Towarzyszyli mu w nagraniach między innymi John Scofield na gitarze i Jack DeJohnette na perkusji. Płyta utrzymana byłą w kręgu muzycznych idei Johna Coltrane'a i uznana została największym osiągnięciem Seiferta.

Jak napisał Maciej Karłowski – przeżywszy niespełna 33 lata odszedł od nas "Człowiek, Skrzypek, Legenda. Zbigniew Seifert!" … posłuchajmy go czasem – jego muzyka jest prawdziwie nieśmiertelna.

PP

O muzyku tym można pisać tomy – był wielki i absolutnie twórczy... zdecydowanie miejsca tutaj wystarczy na niedługie wspomnienie. Urodził się 80 lat temu – 11 lipca 1942 roku w Rzeszowie – w pięknym mieści, tak zasłużonym dla polskiej muzyki jazzowej, rockowej i rozrywkowej, przede wszystkim drugiej połowy XX wieku. Szkoda, że 29 lipca będziemy obchodzić 2. rocznicę śmierci Mistrza.

Na portalu "Culture.pl", na specjalnie poświęconej stronie tak rozpoczyna się obszerne omówienie życia i twórczości Tomasza Stańki: "Trębacz i kompozytor jazzowy, jeden z najoryginalniejszych muzyków jazzowych w Europie. Urodził się 11 lipca 1942 roku w Rzeszowie. Zmarł 29 lipca 2018 roku w wieku 76 lat".

Tyle słowa wstępu, by w następnym akapicie, w ogromnym skrócie powiedzieć, kim tak naprawdę był i co stworzył: "Od początku lat 60. ubiegłego wieku należał do najważniejszych artystów polskiej sceny jazzowej, wywarł znaczący wpływ na jej rozwój i dokonania. Atutem sztuki Tomasza Stańki był własny, odrębny ton, nastrojowy klimat, słowiańska melancholia, łatwo rozpoznawalne od pierwszego dźwięku, charakterystyczne brzmienie jego trąbki. Nagrał około czterdziestu albumów autorskich, skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów".

Znacznie więcej światła na początki życia Tomasza Stańki rzuca książka Krystiana Brodackiego – "Historia jazzu w Polsce". Czytamy w niej: "Syn Józefa, prawnika, i Eleonory z domu Jakubiec, nauczycielki. Edukację muzyczną rozpoczął w 1949, w podstawowej Krakowskiej Szkole Muzycznej, w klasie skrzypiec. W latach 1957–1964 uczęszczał do III Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kochanowskiego w Krakowie. Od 1959 uczył się też w II Liceum im. Króla Jana III Sobieskiego oraz Państwowej Średniej Szkole Muzycznej, w klasie trąbki. W 1964 rozpoczął studia w Akademii Muzycznej w Krakowie, na Wydziale Instrumentalnym, w klasie trąbki, pod kierunkiem prof. Ludwika Lutaka. W 1969 obronił pracę dyplomową".

Marek Dusza, w "Magicznym świecie jazzu", tak opisuje pierwsze wydarzenia, które młodemu człowiekowi zagrały w sercu jazzem i całkowicie pochłonęły umysł: "Młodzieńcze plany o karierze plastyka (Stańko dużo rysował i malował) uległy zmianie po pierwszych doświadczeniach jazzu na żywo – koncercie Dave’a Brubecka w 1958 w krakowskim klubie Rotunda. Stańko stał się częstym gościem krakowskiego klubu jazzowego Helikon, biorąc udział w jazzowych jamach. Tam poznał pianistę Adama Makowicza, z którym – jesienią 1962 – postanowił założyć zespół Jazz Darings, do którego zaprosili jeszcze Jacka Ostaszewskiego (kontrabas) i Wiktora Perelemuttera (perkusja)".

Ryszard Wolański, w "Leksykonie polskiej muzyki rozrywkowej", dodaje kolejne istotne fakty: "Zespół szybko został doceniony: wygrał Konkurs Amatorskich Zespołów Jazzowych Polski Południowej, a Tomasz Stańko – kategorię instrumentalistów. Sukces spowodował jednak zmianę składu – Makowicz odszedł do zespołu Andrzeja Kurylewicza. Stańko, inspirowany kwartetem Ornette’a Colemana, zrezygnował z fortepianu, i w 1963 uzupełnił skład o grającego na saksofonie tenorowym Janusza Muniaka".

Tak oto w krótkim czasie zespół Stańki - "Jazz Darings" – stał się jedną z pierwszych i zarazem najlepszych formacji grających free jazz w Europie.

W ciekawie napisanej biografii Artysty – zamieszczonej na oficjalnej stronie "tomaszstanko.com" - czytamy od pierwszych słów: "Tomasz Stańko – TRĘBACZ, KOMPOZYTOR, LIDER" i dalej "Niepowtarzalne dźwięki jego trąbki brzmią w najbardziej prestiżowych venues na świecie, a jego muzykę wydaje renomowana monachijska wytwórnia ECM Records". Co ciekawe, strona zwraca uwagę na pierwsze lata w polskim jazzie i na to, jak szybko znalazł się w konstelacji polskich gwiazd tej wspaniałej muzyki: "Zaczął grać w końcu lat 50. na jazzowej scenie Krakowa. Joachim Ernst Berendt pisał o nim, że był pierwszym w Europie trębaczem grającym free. W latach 60. Stańko stał się filarem kwintetu Krzysztofa Komedy, z którym nagrał arcydzieło europejskiego jazzu, album "Astigmatic"

Cezary Ścibiorski zwięźle opisuje drogę twórczą w felietonie "Tomasz Stańko. Droga przez jazz w 7 odcinkach" (JazzPress). W odcinkach 3. i 4. pojawiają się nawiązania do Wielkich polskiego jazzu. Najpierw do Krzysztofa Komedy: "Występ u boku Krzysztofa Komedy na Jazz Jamboree 1963 wprowadził ostatecznie Tomasza Stańkę na, jak się niedługo potem okazało, światową scenę jazzową. Pozostał na niej już do końca swojego życia, przez kolejne 55 lat..."

A później do kolejnych znanych i podziwianych: "Współpracując z Krzysztofem Komedą i z Andrzejem Trzaskowskim, Tomasz Stańko podczas sporadycznych wypadów do Krakowa znajdował jeszcze trochę czasu na własny kwartet Jazz Darings. W owym okresie nie grał już w nim Adam Makowicz – jego miejsce zajął saksofonista Janusz Muniak..."

"Culture.pl" tak opisuje ten okres: "W 1967 roku powstał słynny Tomasz Stańko Kwartet (Janusz Muniak - saksofony, flet, Jan Gonciarczyk / Bronisław Suchanek - kontrabas, Janusz Stefański - perkusja), rok później przekształcony w Tomasz Stańko Quintet, ze Zbigniewem Seifertem - saksofony, skrzypce. Zespół nagrał trzy płyty: ''Music for K.'' (1970), ''Jazz Message from Poland'' (1972) i ''Purple Sun'' (1973)".

Opisując zwięźle działania twórcze Stańki "Culture.pl" dokonuje swoistego wyliczenia najważniejszych i najsłynniejszych z którymi grał: "Koncertował niemal na całym świecie, występował i nagrywał m.in. z Cecilem Taylorem, Janem Garbarkiem, Peterem Warrenem, Stu Martinem, Edwardem Vesalą, Donem Cherrym, Garym Peacockiem, Davem Hollandem, Dino Saluzzim, Krzysztofem Komedą, Adamem Makowiczem, Januszem Muniakiem, Zbigniewem Seifertem, Michałem Urbaniakiem, Urszulą Dudziak, Tomaszem Szukalskim, Guy Klucevsekiem, Vlatko Kučanem i Jackiem DeJohnette. Laureat wielu polskich i międzynarodowych nagród i wyróżnień muzycznych. Był pierwszym laureatem Europejskiej Nagrody Jazzowej (2003). W swej artystycznej karierze stworzył wiele niepowtarzalnych kreacji, przykuwając uwagę jazzowych laików, wzbudzając zachwyt fanów".

Niestety, by opisać całą drogę twórczą, wszystkich wspaniałych muzyków znajdujących się w jego przebogatym portfolio, by opisać dokonania, nagrane płyty, skomponowane dzieła, choćby te dla wielu filmów czy inscenizacji teatralnych, potrzeba wiele czasu i miejsca. Niech więc za dowód tych wszystkich wybitnych osiągnięć wystarczą, także liczne, nagrody i odznaczenia: otrzymał 8 Fryderyków, w ankietach Jazz Forum w róznych kategoriach otrzymał na przestrzeni lat w sumie 25 wyróżnień, został laureatem Paszportu "Polityki" za 2013 rok w kategorii Kreator Kultury, za wybitne zasługi dla kultury muzycznej i narodowej otrzymał najpierw Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2004) i później Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2011), który odebrał w trakcie uroczystości Święta 3 maja w 2012 roku. Otrzymał także Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" i wyróżnienie ministra kultury i dziedzictwa narodowego za całokształt twórczości.

Na koniec chcemy zwrócić także uwagę na korzenie tej przepięknej twórczości, na inspiracje opisane słowami Jerzego Brukwickiego: "Fascynowało go malarstwo Vincenta van Gogha i Amadeo Modiglianiego, literatura Jamesa Joyce'a, Franza Kafki, Williama Faulknera. Korzenie muzyki Tomasza Stańki tkwią w stylistyce cool jazzu w jego klasycznym wydaniu z lat 50. i 60.". Odwołując się do słów Artysty Brukwicki pisze dalej: "Stańko bywał ekscentryczny i prowokacyjny. Grał długimi, otwartymi strukturami free. Bardzo ważnym elementem jego muzyki są spontaniczne, elektryzujące improwizacje ujęte w przemyślaną, konsekwentną całość".

W wywiadach Tomasz Stańko często wyznawał:

"Jazz szybko staje się nawykiem. Nic innego w życiu nie robię, granie na trąbce jest moim życiem. Dla mnie najważniejsza w jazzie jest improwizacja, tzn. rola kreatywności w błyskawicznym procesie tworzenia, w procesie równym trwaniu dzieła. Swoiste skojarzenia dźwiękowe, akty wyboru, filozofia błędu. Właściwie tworzę szyfry, które dają mi możliwość improwizacji. To możliwe, bo muzyka jest abstrakcyjna i nawet minimalna zmiana tempa daje całkowicie odmienną frazę. Mam swoje ulubione akordy, które mogę zmieniać tak, by w sekundę przechodziły z liryzmu w furię".

PP

83 lata temu urodził się Adam Makowicz (pod nazwiskiem Adama Matyszkowicza), pianista i jeden z najwybitniejszych polskich muzyków jazzowych.

Trudna droga na szczyt

Makowicz urodził się w Gnojniku na Zaolziu, które wówczas znajdowało się pod niemiecką okupacją w granicach Protektoratu Czech i Moraw. Miejscowość po zakończeniu II wojny światowej weszła w skład terytorium Czech, a młody Adam dorastał na Śląsku oraz w Krakowie. W Rybniku uczył się gry na fortepianie pod kierownictwem Karola Szafranka.

Jazzem zainteresował się w połowie lat 50., kiedy usłyszał pierwsze nagrania amerykańskich muzyków. Zafascynowała go szczególnie zdolność do improwizowania jazzmanów oraz rytm tego gatunku muzycznego.

Już wcześniej uczył się gry na fortepianie, zatem naturalnym krokiem było to, że postanowił zostać pianistą jazzowym. W 1956 roku porzucił szkołę i związał się z krakowskimi klubami jazzowymi. Z miłości do jazzu uciekł z domu i musiał żyć jako bezdomny.

– Dużo się nauczyłem będąc na ulicy i starając się przeżyć. To były bardzo trudne bez wątpienia lata, ja wiem, co to jest głód i niemoc fizyczna z głodu. Po paru dniach niejedzenia człowiek bardzo słabnie i potrzebuje dużo snu. Ja ten głód pamiętam doskonale – wspominał w audycji Polskiego Radia z 1994 roku.

W trudnych chwilach pomagało mu ćwiczenie jazzu w studenckim klubie "Katakumby", który znajdował się w piwnicy. Tam odnalazł instrument, na którym mógł doskonalić warsztat.

– Pamiętam pierwsze pianina, w Krakowie zaczynałem się uczyć tego jazzu. Rozbity kompletnie fortepian, kilka klawiszy w ogóle nie grało, a i tak to było wielkie szczęście, że mogłem pracować – opowiadał w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

W 1962 roku wkroczył do poważnego świata muzyki, kiedy razem z Tomaszem Stańką, Januszem Muniakiem, Jackiem Ostaszewskim i Wiktorem Perelmuterem założył zespól Jazz Darings. Już w następnym roku zwyciężyli w Konkursie Jazzowym Polskim Południowej.

Szybki sukces przyniósł uznanie na polskiej scenie jazzowej. Z Makowiczem chcieli grać najwybitniejsi jazzmani, a wśród nich między innymi Zbigniew Namysłowski, Jan Ptaszyn Wróblewski, Andrzej Kurylewicz czy Michał Urbaniak.

Andrzej Makowicz rozpoczął wówczas także solową działalność i pisał pierwsze kompozycje. Rozwijał swoje umiejętności i do repertuaru instrumentów włączył elektroniczny fortepian Fendera, kiedy grał w zespole Michała Urbaniaka.

Kariera za oceanem

W 1977 roku wyjechał na kilka tygodni do Stanów Zjednoczonych. Wtedy też zmienił styl gry i zrezygnował z instrumentów elektronicznych, pozostając przy klasycznym fortepianie akustycznym. Po przyjeździe do Ameryki zagrał m.in. koncert w słynnej Carnegie Hall i zmienił nazwisko na Makowicz, które było łatwiejsze do zapamiętania dla amerykańskiej publiczności.

– Byłem szczęściarzem, bo producent John Hammond sprowadził mnie do Stanów i spowodował, że spopularyzował moje nazwisko zanim w ogóle przyjechałem – wspominał w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

W 1978 roku ponownie wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Miał przebywać tam przez pół roku, ale ostatecznie pozostał na stałe, osiedlił się w Nowym Jorku i rozwijał swoją zagraniczną karierę.

Na początku 1982 roku wziął udział w międzynarodowym koncercie "Let Poland be Poland", który miał na celu wyrażenie poparcie dla demokratycznej opozycji po wprowadzeniu stanu wojennego. Zamknęło to przed Makowiczem możliwość powrotu do kraju aż do rozpoczęcia transformacji ustrojowej w 1989 roku. Od lat 90. chętnie przyjeżdżał do Polski na występy.

Jazz według Makowicza

Adam Makowicz w trakcie swojej bogatej kariery muzycznej wykształcił własny charakterystyczny styl gry. W swoich kompozycjach i aranżacjach często łączy klasykę z jazzem, a a podczas występów nawiązuje doskanały kontakt z publicznością.

– Niezależnie od tego, czy nagrywam w studiu, czy w sali koncertowej, zawsze muszę być skoncentrowany. Ale na koncercie publiczność mnie inspiruje, dopinguje, dla niej gram. Adrenalina potrafi zdziałać cuda – stwierdził Adam Makowicz w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.

Zawsze zwracał uwagę na rytmiczność jazzu, która jest nierozłącznie z nim związana. Owy swing słychać nawet w utworach Chopina, wykonywanych przez Makowicza.

– Swing to podstawa muzyki jazzowej. W końcu jest to afroamerykańska muzyka – opowiadał na antenie Polskiego Radia. – Ta muzyka się wzięła z tanecznej muzyki i myślę, że ten element swingu jest jednym z najbardziej fascynujących.

sa