Josef Mengele, zwany "Aniołem Śmierci", był oficerem SS i lekarzem w obozie koncentracyjnym Auschwitz, gdzie dokonywał bestialskich, pseudomedycznych eksperymentów na więźniach. Odpowiadał on za cierpienie i śmierć wielu tysięcy ludzi. 

Mengele uciekł z Auschwitz na dziesięć dni przed wkroczeniem Rosjan. Zabrał ze sobą całą dokumentację badań nad bliźniętami i karłami. Po zakończeniu II wojny światowej udało mu się uciec do Ameryki Południowej. Najpierw mieszkał w Argentynie, później, od 1962 roku, w Brazylii. Nigdy nie stanął przed sądem, chociaż za pomoc w jego schwytaniu wyznaczono nagrodę w wysokości 10 mln marek. Zmarł 7 lutego 1979 roku w pobliżu Sao Paulo. Podczas kąpieli w morzu doznał udaru mózgu i utonął.

Na początku swego pobytu w Auschwitz (1943) Mengele objął funkcję lekarza obozu kobiecego. Już dwa dni po przybyciu do obozu zadecydował o posłaniu do komór gazowych wszystkich 1042 Romów, w których barakach wybuchła epidemia tyfusu.

Mengele, wraz z innymi oficerami i lekarzami SS, uczestniczył w "selekcji" Żydów przybywających do obozu z całej Europy. Gestem dłoni wskazywał "niezdatnych do pracy", a zatem przeznaczonych do natychmiastowej likwidacji w komorach gazowych. Posyłał tam wszystkie dzieci, starców, chorych, ułomnych lub osłabionych i ciężarne kobiety. Od maja 1943 do listopada 1944 roku Mengele wziął udział w co najmniej 74 "selekcjach". Podczas każdej akcji, nienagannie ubrany w biały lekarski fartuch i białe rękawiczki, Mengele zyskał wśród więźniów Auschwitz miano "Anioła Śmierci".

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Eksperymenty pseudomedyczne

Josef Mengele w obozie Auschwitz przeprowadzał także eksperymenty. Jego głównym celem było znalezienie sposobu na genetyczne warunkowanie cech aryjskich u dzieci i zwiększenie ilości ciąż mnogich. Dlatego też obiektem jego zainteresowań stały się bliźnięta, na których przeprowadzał wszystkie możliwe badania medyczne. Potem zabijano je, aby porównać ich narządy wewnętrzne.

Bliźnięta i inne ofiary jego eksperymentów przetrzymywano w stosunkowo dobrych warunkach, jednak eksperymenty były bardzo okrutne i przeprowadzane bez znieczulenia. Wykonywano amputacje, punkcje lędźwiowe, wstrzykiwanie tyfusu, umyślne zakażanie ran i wiele inne. - Eksperymenty były wszelkiego rodzaju, najczęściej robiono transfuzje krwi. Rezultaty były różne: opuchnięcia, wysoka gorączka. On nam wstrzykiwał różne inne rzeczy, o których do dzisiejszego dnia nic nie wiemy - wspomina ocalała ofiara "Anioła Śmierci".

mk

– Eksperymenty polegały na zakażaniu ran tężcem, bakteriami – wspominała jedna z więźniarek największego w III Rzeszy obozu dla kobiet. Wyczerpane i wygłodzone, gnano je do niewolniczej pracy.

23 września 1939 roku do Ravensbrück, największego na terenie Niemiec obozu koncentracyjnego dla kobiet, przybył pierwszy transport Polek.

Gehenna tysięcy kobiet

W chwili wyzwalania obozu znajdowało się w nim około 2 tys. chorych osób. Większość więźniarek i więźniów pognano w "Marszu śmierci" na północny zachód Niemiec, łącznie około 20 tys. osób.

Obóz powstał w 1939 roku, pierwsze więźniarki trafiły do niego wiosną tego roku. Polki przyjechały do Ravensbrück we wrześniu. W tym, jak i w kolejnych transportach znalazły się działaczki społeczne, inteligentki, konspiratorki i uczennice tajnych kompletów. Więźniarki z Polski stanowiły największą grupę, w sumie przez gehennę obozu przeszło ich 40 tysięcy.

Niewolnicza praca

– Od razu zaczął się krzyk, popychanie, upychanie nas – wspominała Olga Nider-Dickman, była więźniarka Ravensbrück, która została przetransportowana do obozu z Pawiaka we wrześniu 1941 roku.

– Już o godzinie 5.30 była syrena na apel. (…) Prowadzili nas do robót takich jak układanie chodników, brukowanie jezdni poza murami obozów, przy budowie domków dla SS-manek. Pilnowały nas strażniczki z psami, te psy były tak wyuczone, że jak któraś się wyprostowała, chciała odpocząć, one atakowały - opowiadała w audycji nadanej w 1979 roku.

Później na terenie obozu zaczął działać "Industriehof", w którym więźniarki pracowały jako szwaczki i tkaczki. Kobiety z obozu były też zmuszane do pracy w fabrykach Siemens & Halke.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Okrutny los "królików doświadczalnych"

W obozie przeprowadzano na kobietach bestialskie eksperymenty pseudomedyczne. Niemcy nazywali więźniarki "królikami doświadczalnymi". Najmłodsza z Polek, które stały się ofiarami hitlerowskiego bestialstwa, miała 16 lat.

– Pewnego dnia zabrano mnie do rewiru (obozowy szpital - przyp. red.) i uśpiono zastrzykiem. Gdy się obudziłam, miałam na obydwu nogach, na udach i podudziach rany długości 15-20 cm. Leżałam tak przez trzy miesiące, rany otwierali co dwa tygodnie – wspominała Helena Heger-Rafalska.

Anioły z Czerwonego Krzyża

Krótko przed końcem II wojny światowej o los więźniarek obozu upomniał się Międzynarodowy oraz Szwedzki i Duński Czerwony Krzyż. W wyniku działania organizacji udało się uratować 7,5 tys. więźniarek, które przewieziono do Szwecji, Szwajcarii i Francji. W trakcie ewakuacji kobiety po raz pierwszy od długiego czasu miały okazję zjeść ciepły posiłek, umyć się i założyć nowe ubrania.

Więźniarki obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Koniec II wojny światowej. Kredowe znaki na plecach oznaczają skierowanie do transportu przez autobusy Szwedzkiego Czerwonego Krzyża.

– To był dla nas niesamowity przeskok, zrzucenie z siebie tych brudnych, zawszonych łachów – mówiła w audycji Feliksa Kidawy z cyklu "Czas i ludzie" Krystyna Brzezowska, jedna z uratowanych w akcji zorganizowanej przez hrabiego Folke Bernadotte i Szwedzki Czerwony Krzyż.

Rejestr więźniów z lat 1939-1945 obejmuje ok. 132 tys. kobiet i dzieci, 20 tys. mężczyzn oraz ok. 1 tys. dziewcząt. Piekło Ravensbruck przeszli ludzie 27 narodowości.

Posłuchaj wspomnień Kamili Janowicz-Sycz, więźniarki obozu Ravensbrück, która zdecydowała się pozostać w obozie jako ochotniczka, by opiekować się koleżankami, które były zbyt słabe, by ewakuować się ciężarówkami Czerwonego Krzyża: 

Posłuchaj wspomnień więźniarek obozu Ravensbrück.

bm

7 lipca 1992 roku zmarła Seweryna Szmaglewska, pisarka, w latach 1942-1945 więźniarka niemieckiego nazistowskiego obozu śmierci Auschwitz-Birkenau, po wojnie świadek w procesie norymberskim i autorka książek, w których opisała swoje przeżycia obozowe.

O swojej twórczości i życiu opowiadała w 1985 roku na antenie Polskiego Radia w audycji Kai Kamińskiej w audycji z cyklu "W pracowni pisarza".

- Nie ja kształtowałam te książki, tylko życie. "Dymy nad Birkenau" i "Niewinni w Norymberdze" to obrazy życia, które ja jedynie w pośpiechu spisałam i zaniosłam do wydawnictwa – mówiła pisarka na antenie Polskiego Radia.

Po aresztowaniu przez Gestapo na ulicach Warszawy została przewieziona do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie doświadczyła wyczerpującej pracy fizycznej i ciężkich chorób. Gdy w styczniu 1945 z obozu wyruszył tzw. marsz śmierci, wraz z koleżankami postanowiła spróbować ucieczki.

- Badałyśmy możliwości. Na pierwszym postoju to okazało się niemożliwe. Z drugiego postoju we trzy uciekłyśmy w śniegi. Położyłyśmy się, przykryłyśmy się białym prześcieradłem, które miałyśmy ze sobą i chciałyśmy jakiś czas przetrwać. Jednak esesman strzelał. Zerwałyśmy się i brnąc przez śnieg, szłyśmy pod górę na czworaka – opisywała kulisy ucieczki.

Plan się powiódł. Sewerynie Szmaglewskiej i jej towarzyszkom udało się uciec do pobliskiej wsi i ukryć w stodole pełnej siana. Stamtąd ruszyły w stronę Warszawy. Tułaczka, po wielu przygodach, zakończyła się sukcesem.

Od pierwszych dni Szmaglewska przystąpiła do pisania. "Dymy nad Birkenau" ukazały się 4 grudnia 1945. Trafiły w ręce prawników, przygotowujących się do procesu norymberskiego.

– W niedługim czasie zostałam wezwana na proces norymberski jako świadek oskarżenia. Norymberga była czymś zupełnie innym niż mogłam sobie wyobrazić. Nastrój był tam niemal karnawałowy. Cały trybunał przed naszym przyjazdem brał udział w balu, co mnie speszyło, jednakże swoje zeznanie złożyłam – wspominała po latach.

Książka "Niewinni w Norymberdze" powstała dopiero 30 lat później.

- Bardzo długo myślałam, że proces w Norymberdze był jakimś niewypałem. W żaden sposób nie można było słowami powiedzieć tego, co widziało się w Birkenau. To mnie tak długo powstrzymywało przed pisaniem – tłumaczyła Szmaglewska.

Seweryna Szmaglewska zmarła 7 lipca 1992 w Warszawie.

Posłuchaj wspomnień Seweryny Szmaglewskiej w audycji z cyklu "W pracowni pisarza".

W celu "zwycięstwa dobrej krwi"

Przed dojściem Hitlera do władzy, w Republice Weimarskiej od 1927 roku legalna była aborcja dokonywana w celu uratowania życia matki. Uznano ją za stan wyższej konieczności. W sprzedaży były środki antykoncepcyjne. Podobna sytuacja obowiązywała w Polsce od 1932 roku, przy czym dopuszczono również aborcję, gdy ciąża zaistniała w wyniku gwałtu lub kazirodztwa. Różnica między przedwojenną Polską a Niemcami przed dojściem Hitlera do władzy wyrażała się też w karach za przeprowadzenie nielegalnej aborcji – Polce i lekarzowi groziły 3 lata więzienia, Niemce 40 marek kary.

German Death Camps - zobacz serwis edukacyjno-społeczny

Sytuacja w Niemczech zmieniła się po dojściu nazistów do władzy. III Rzesza stała się de facto państwem eugenicznym. Celem nazistowskiej polityki było stworzenie i supremacja czystego rasowo Aryjczyka. Temu założeniu podporządkowana była polityka rozrodcza. Już w 1934 roku Heinrich Himmler, człowiek numer dwa w nazistowskich Niemczech, pisał do członków SS: "Wszyscy walczylibyśmy na próżno, jeśli zwycięstwa militarnego nie uzupełnimy zwycięstwem dobrej krwi".

Aborcja? Nie! Chyba, że…

Narzędziem do wytworzenia mitycznego Aryjczyka i osiągnięcia przyrostu naturalnego (który miał zapewnić Niemcom przewagę nad pozostałymi narodami europejskimi) miał być szereg ustaw, które określały status rodziny oraz ramy prawne m.in. aborcji i eutanazji. Zwłaszcza status prawny tych dwóch zabiegów wskazuje podporządkowanie kwestii moralnej celom populacyjnym.

IPN wszczął śledztwo ws. niemieckiego obozu aborcyjnego

Kobieta w tym systemie została sprowadzona do maszyny reprodukcyjnej. Ten status znajdował odzwierciedlenie w wulgarnych określeniach, które pojawiły się w języku. Ciążę zaczęto nazywać potocznie "produkcją rekrutów", a sam Heinrich Himmler uważał, że jej przerwanie nie jest złe ze względu na utratę życia przez dziecko, które miało się narodzić, ale przez to, że wiele kobiet, które poddały się aborcji, nie mogło zajść ponownie w ciążę. Aborcja dla Niemek została zakazana. Uznano ją bowiem za zbrodnię przeciwko narodowi i państwu. Od 1943 roku Niemka, która poddała się aborcji, ryzykowała nawet karę śmierci.

Z drugiej strony Hilter był drugim po Stalinie europejskim przywódcą, który zalegalizował aborcję eugeniczną (stało się tak już w 1933 roku). Przerywanie ciąży było dopuszczalne, jeśli wykryto u płodu wady wrodzone. Aborcja była również możliwa, jeśli dziecko, które miało przyjść na świat, było pół-Żydem. W 1934 roku przywrócono też w ograniczonym zakresie aborcję w przypadku, gdy ciąża zagrażała życiu matki.

Niemal całkowitemu zakazowi aborcji towarzyszyła liberalizacja prawa dotyczącego sterylizacji i eutanazji. Już w 1933 roku wprowadzono przymusową sterylizację osób niepełnosprawnych i chorych psychicznie (te przesłanki uprawniały także do rozwiązywania małżeństw), osoby takie poddawano także eutanazji, przy czym praktyka ta była zawoalowana – rodzinom podawano zmyślone przyczyny zgonu bliskich. Od 1939 roku poddawano eutanazji niemowlęta, które narodziły się nie w pełni sprawne – położne otrzymywały po dwie marki za donos o przyjściu na świat takiego dziecka.

Prokreacyjnie i antyrodzinnie

Wzrost liczby narodzin, który przyświecał niemieckiemu prawodawstwu doby reżimu nazistowskiego, był realizowany także poprzez szereg udogodnień dla rodzin. Wprowadzono m.in. kredyty na preferencyjnych warunkach, których udzielanie zależało od liczby dzieci. Polityce tej towarzyszyła nachalna propaganda – wprowadzono odznaczenia dla "zasłużonych niemieckich matek", które urodziły więcej niż dwoje dzieci.

Akcja T4 - "likwidacja życia niewartego życia"

Polityki prokreacyjnej w III Rzeszy w żadnym wypadku nie należy jednak nazywać "prorodzinną". Było wręcz przeciwnie! W systemie prawno-ideologicznym III Rzeszy małżeństwo przestawało być usankcjonowanym prawnie związkiem mężczyzny i kobiety, stawało się za to "urządzeniem prawnym w interesie utrzymania ciągłości biologicznej narodu niemieckiego". Państwo zachęcało do rozwiązywania bezdzietnych małżeństw, gdyż kobieta i mężczyzna w innych związkach byli potencjalnie zdolni do spłodzenia potomka. Liczba rozwodów w 1939 roku wzrosła w stosunku do roku 1932 o 50 punktów procentowych.

Osłabienie autorytetu rodziny i kościołów oraz usankcjonowana względami biologicznymi prokreacyjna polityka państwa doprowadziły do zdziczenia obyczajów, zaniku moralności w sferze seksualnej, sprzyjały rozwiązłości. Nazwę żeńskiego odpowiednika Hitlerjugend, czyli Bund Deutscher Mädel przekręcano na "Bubi drück mich" ("Chłopcze, przyciśnij mnie"). Szacuje się, że 23 proc. szesnastoletnich chłopców w Rzeszy miało problem z chorobami wenerycznymi.

"Źródło życia"

W 1935 roku Heinrich Himmler powołał do życia organizację Lebensborn ("Źródło życia"). Jej celem było przeciwdziałanie aborcji wśród Niemek i problemowi dużej liczby niezamężnych matek. Niezamężna ciężarna kobieta mogła urodzić "pełnowartościowe, aryjskie dziecko" w ośrodku Lebensborn, które później adoptowane było przez najwierniejsze systemowi rodziny.

Powszechnie powtarzaną plotką, na którą nie ma jednak dowodów źródłowych, była informacja o tym, że domy Lebensborn służyły jako "domy rozrodcze", w których wyselekcjonowani SS-mani kopulowali w celu "produkcji" kolejnych Niemców.

Od 25 listopada 1939 roku do ośrodków Lebensborn trafiały odebrane polskim rodzicom dzieci z ziem przyłączonych do Rzeszy, które reżim – po zapoznaniu się z drzewem genealogicznym rodziców i po przeprowadzeniu badań – uznawał za "wartościowe rasowo".

Aborcja jako metoda wyniszczania nie-Aryjczyków

Reżim nazistowski w Niemczech zupełnie odmiennie podchodził do kwestii aborcji na ziemiach podbitych. Prowadzono tam – zwłaszcza wśród Słowian, których rozrodczość uważano za szczególnie niebezpieczną – aktywną politykę proaborcyjną. Cel był dokładnie odwrotny do tego, jaki reżim postawił sobie w Niemczech: depopulacja i osłabienie narodów, które znalazły się we władaniu III Rzeszy.

"Obowiązkiem Słowian jest pracować dla nas. Płodność Słowian jest niepożądana. Niech używają prezerwatyw albo robią skrobanki - im więcej, tym lepiej. Oświata jest niebezpieczna" - mówił Martin Bormann, zastępca i osobisty sekretarz Führera.

W podbitych krajach na Zachodzie nie zmieniono dotychczasowego ustawodawstwa dotyczącego aborcji, jednak wobec przyzwolenia okupantów na tego rodzaju zabiegi i proaborcyjnej propagandy na podbitych terenach, prawo często pozostawało martwe.  

Całkowita legalizacja aborcji na terenach na wschód od obszarów Polski włączonych do Rzeszy miało miejsce 9 marca 1943 roku. Decyzja była przygotowywana już wcześniej. 22 lipca 1942 roku Hitler stwierdził: "W obliczu dużych rodzin tubylczej ludności, jest dla nas bardzo korzystne, jeśli dziewczęta i kobiety mają możliwie najwięcej aborcji".

Aborcja w obozach

System III Rzeszy wykorzystywał tysiące robotników i robotnic przymusowych głównie z terenów okupowanej Polski. Ciężarne kobiety trafiały do specjalnych obozów aborcyjnych, w których dokonywano zabiegu przerwania ciąży. Robotnice miały dzięki temu szybciej wrócić do pracy.    

W 2019 roku dziennikarze Interii dotarli do informacji, że w Waltrop-Holthausen funkcjonował w latach 1943-45 centralny obóz aborcyjny dla Westfalii. Prawdopodobnie był to największy obóz tego typu w III Rzeszy. Jeśli kobieta przetransportowana do obozu zdążyła urodzić, odbierano jej niemowlę. Na terenie obozu urodziło się 1273 dzieci, zmarło około 500.

Wyzwolona przez armię Stanów Zjednoczonych Polka opowiada Amerykanom o pracy niewolniczej w III Rzeszy. / Richard Boyer - War Office via IMS Vintage Photos/Wikimedia Commons/dp

Kierownictwo obozów koncentracyjnych wymuszało aborcję na więźniarkach. Do takich sytuacji dochodziło m.in. w Ravensbruck. Okrutnym zrządzeniem losu było to, że do obozów trafiały Niemki, które poddały się aborcji i ciężarne Polki oraz Żydówki, którym rozkazano poddać się zabiegowi na miejscu.

Ekstremalna sytuacja wytworzona przez Niemców w obozach doprowadziła do powstania swoistego podziemia aborcyjnego w Auschwitz. Gisella Perl, rumuńska lekarka żydowskiego pochodzenia, dokonywała jako więźniarka nielegalnych aborcji na kobietach, które trafiły do obozu we wczesnej ciąży. Więźniarki unikały w ten sposób śmierci (kobiety w ciąży trafiały do komór jako jedne z pierwszych) lub eksperymentów pseudomedycznych.

***

Polityka prokreacyjna III Rzeszy nie była całkowicie ani anty-, ani proaborcyjna. Była całkowicie antyhumanitarna. Kwestia aborcji była podporządkowana eugenicznym urojeniom, których celem było stworzenie "rasy panów" i zarazem celom depopulacji, a w efekcie absolutnemu zniewoleniu, narodów podbitych.

Bartłomiej Makowski

Korzystałem z opracowań:

Richard Grunberger, "Historia społeczna Trzeciej Rzeszy", Warszawa 1987, t. 2;

Götz Aly, "Obciążeni. «Eutanazja» w nazistowskich Niemczech", Wołowiec 2015;

Götz Aly, "Państwo Hitlera", Gdańsk 2014;

Franciszek Ryszka, "Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy", Wrocław 1985;

Anna Malinowska, "Brunatna kołysanka. Historie uprowadzonych dzieci", Warszawa 2017;

Henry P. David, Jochen Fleischhacker and Charlotte Hohn, "Abortion and Eugenics in Nazi Germany", Population and Development Review, 1988, 14 (1);

John Hunt, Out of Respect for Life: Nazi Abortion Policy in the Eastern Occupied Territories, "Journal of Genocide Research", 1999, 1 (3).

Niemiecki nazistowski obóz zagłady w Auschwitz w ciągu niemal pięciu lat istnienia pochłonął ok. 1,1 mln ofiar z blisko 1,3 mln wszystkich więźniów. Około 90 proc. z nich stanowili Żydzi pochodzący z całej Europy, w tym ok. 300 tys. obywateli polskich. Zamordowano również co najmniej 70 tys. Polaków, 20 tys. Romów, 15 tys. jeńców sowieckich oraz 10–15 tys. więźniów innych narodowości.

27 stycznia 1945 roku oswobodzonych zostało 7 tysięcy więźniów największej "fabryki śmierci", w tym ponad 300 dzieci. Niemieckiemu kierownictwu obozu Auschwitz nie udało się zatrzeć wszystkich śladów.

Z okazji 79. rocznicy wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz przypominamy serwis edukacyjny www.klauschwitz.info. Oddajemy głos byłym więźniom, których wstrząsające relacje przedstawiają codzienność piekła na ziemi. Prezentujemy najważniejsze fakty i wydarzenia z historii działania największej niemieckiej nazistowskiej fabryki śmierci. Wyjaśniamy mechanizm zbrodni i przypominamy ludzi odpowiedzialnych za niespotykane dotąd w skali świata ludobójstwo. Serwis jest dostępny w czterech wersjach językowych: polskiej, angielskiej, niemieckiej i hiszpańskiej.

- [Kiedy przywieziono nas do Auschwitz] była noc. Kazali nam wysiąść z pociągu. Trzymałem moją siostrę i młodszego brata. Krzyczeli. Oddzielono dzieci na prawo, mężczyzn na lewo. Wtedy ostatni raz widziałem siostrę i brata. Poprowadzono ich prosto do komór gazowych. Nie wiedzieliśmy wtedy o komorach gazowych. Krematoria wydawały nam się dziwnymi miejscami. Było 4 czy 5 kominów. Unosił się z nich ogień i dym. Popiół opadał wszędzie - mówił były więzień. 

Lesser wspominał także pierwsze chwile po przydzieleniu do baraku. 

- Kiedy zakwaterowano nas w barakach, wciąż była noc. Naczelnik baraku powiedział nam: „Ha, wy węgierscy Żydzi, myślicie, że jesteście tu na wakacjach? Pomyślcie jeszcze raz. Widzicie ten popiół spadający dookoła? To są wasze matki, ojcowie, bracia i siostry. Jeżeli nie będziecie robić dokładnie tego, co wam każemy, tak skończycie – jako popiół” - wspominał Benjamin Lesser. 

Benjamin Lesser: mówienie, że Polska współuczestniczyła w Holokauście jest błędne

Rodzina Benjamina Lessera w 1943 roku uciekła z okupowanej przez Niemców Polski na Węgry. Tam jednak również nie była bezpieczna. Gdy Niemcy najechali ten kraj, Lesser został schwytany i w 1944 roku trafił do Auschwitz. 

Jan Sehn był sędzią, który tuż po zakończeniu II wojny światowej w ramach Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich brał udział w poszukiwaniu oraz osądzeniu kierownictwa niemieckiego obozu śmierci Auschwitz-Birkenau. Na rynku wydawniczym właśnie ukazały się jego biografie: "Jan Sehn. Tropiciel nazistów" autorstwa dra Filipa Gańczaka oraz "Profesor Jan Sehn (1909-1965). Prawnik, sędzia śledczy, łowca nazistów" Piotra Litki i dra Filipa Gańczaka.

Wyzwolenie Auschwitz-Birkenau - zobacz serwis historyczny.

Jeden z pierwszych Polaków, którzy badali Auschwitz

Sehn rozpoczął karierę prawniczą jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy jako młody absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończył aplikację sędziowską i rozpoczął pracę jako asesor w oddziale śledczym Sądu Okręgowego w Krakowie. Pracował jako sędzia śledczy, co okazało się pomocne w tropieniu nazistowskich zbrodniarzy po wojnie.

Już wiosną 1945 rozpoczął dochodzenie na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, który wówczas był zajęty przez Armię Czerwoną. Był jednym z pierwszych Polaków, którzy znaleźli się w tym miejscu nie w charakterze więźnia.

Celem jego misji było zebranie jak największej liczby dowodów nazistowskiej zbrodni. Jan Sehn rozmawiał z zagranicznymi więźniami obozu, starał się o zachowanie dokumentacji zagrożonej wywiezieniem przez Sowietów lub zniszczeniem oraz pracował nad ocaleniem zabudowy Auschwitz przed rozbiórką lub popadnięciem w ruinę. Za wszelką cenę próbował zachować świadectwo niewyobrażalnej zbrodni, która powinna zostać osądzona.

Łowca nazistów

Jan Sehn przyczynił się do osądzenia największych niemieckich zbrodniarzy na terenach okupowanej Polski. Jednym z ujętych za jego sprawą Niemców był okryty złą sławą komendant obozu Auschwitz-Birkenau, Rudolf Höß.

To Jan Sehn zbierał materiały dowodowe obciążające zbrodniarza, który został osądzony i skazany wyrokiem śmierci przez powieszenie. Jego śmierć przybrała symboliczny wymiar, bowiem 16 kwietnia 1947 roku Höß zawisł na szubienicy na terenie byłego obozu Auschwitz-Birkenau.

Największym osiągnięciem Jana Sehna była rola odegrana w dwóch procesach załogi Auschwitz-Birkenau. Był sędzią śledczym w pierwszym procesie oświęcimskim, w którym skazano większość oskarżonych, a na dwudziestu jeden z nich 24 stycznia 1948 roku w krakowskim więzieniu przy ulicy Montelupich został wykonany wyrok śmierci przez powieszenie.

Jan Sehn zaznaczył swoją obecność także podczas drugiego procesu załogi obozu Auschwitz Birkenau, który toczył się od 20 grudnia 1963 roku do 20 sierpnia 1965 roku w Frankfurcie nad Menem.

Zmarł niespodziewanie 12 grudnia 1965 roku, tuż przed rozpoczęciem następnego procesu nazistowskich zbrodniarzy.

sa