15 grudnia 1966 roku zmarł Walt Disney, amerykański reżyser i producent filmowy, twórca postaci Myszki Miki i Kaczora Donalda, zdobywca największej w historii liczby Oscarów i założyciel jednego z największych imperiów medialnych na świecie.

Disney przyszedł na świat w rodzinie farmerskiej. Urodził się 5 grudnia 1901 jako czwarty syn Eliasa Disneya, emigranta z Kanady. Uczył się na uczelni plastycznej w Kansas, ale porzucił naukę, żeby służyć w armii amerykańskiej podczas I wojny światowej.

Początkowo Disney zajmował się ilustrowaniem książek. W jego głowie urodziła się myśl o tworzeniu filmów animowanych. Pierwszą postacią, którą powołał do życia był Królik Oswald. Z tą postacią wędrował od wytwórni do wytwórni. Pomysł nie wzbudził jednak zainteresowania producentów i Disney musiał sprzedać prawa do tej postaci. W jej miejsce stworzył Myszkę Miki.  

– Disney wymyślił Myszkę Miki jako Amerykanina klasy średniej – wyjaśniał gość audycji Anny Fuksiewicz.

Dzięki pomocy brata, Oswalda, Waltowi udało się założyć własną firmę. Disney był wizjonerem: jako pierwszy stworzył pełnometrażowy film animowany ("Królewna śnieżka i siedmiu krasnoludków" z 1937 roku) i pierwszy film z dźwiękiem w systemie stereo ("Fantazja" 1940). Disney i jego firma zapisali się w historii kina jako twórcy schematów filmowych, uznawanych niekiedy za oddzielne gatunki: animacji z księżniczkami czy historii o chłopcu i jego zwierzaku.

– Disney to jeden z niewielu w XX stuleciu przykładów człowieka szczęśliwego. To człowiek, który konsekwentnie zrealizował swój świat - mówił Krzysztof Teodor Toeplitz.

Do wielkiego majątku doszedł dopiero pod koniec życia. Pod koniec 1966 zdiagnozowano u niego raka płuc. Jeszcze w tym samym roku zmarł. Czy Disney faktycznie kazał się zahibernować? Posłuchaj audycji "Sobota z Radiową Jedynką" Małgorzaty Raduchy.

bm

"Disney mówił w jakimś wywiadzie, że popularność trochę zepsuła Myszkę Miki. Jak Miki kopnął kogoś w zadek, to do wytwórni przychodziło tysiące listów z pretensjami od oburzonych matek, że postać daje zły przykład. Awanturniczemu Kaczorowi Donaldowi takie rzeczy uchodziły na sucho" – powiedział PAP Paweł Sitkiewicz, filmoznawca, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, autor książki "Miki i myszy. Walt Disney i film rysunkowy w przedwojennej Polsce".

"Donald rozpoczął karierę jako postać drugo- albo nawet trzecioplanowa, ale pod koniec lat 30. XX wieku stał się najważniejszym bohaterem animowanym Ameryki i świata. Walt Disney z dużym krytycyzmem patrzył na karierę tej postaci. Co nie zmienia faktu, że korzystał z tej popularności na wielu frontach, bo powstawały komiksy, gadżety, książki z Kaczorem Donaldem" – stwierdził Sitkiewicz.

9 czerwca 1934 roku Donald zadebiutował w disnejowskiej bajce "The Wise Little Hen" ("Mądra kurka"). Co prawda trzy lata wcześniej postać Donald Ducka pojawiła się w książkowej opowieści o Myszce Miki (Kaczor nie miał tu jeszcze charakterystycznego marynarskiego ubranka), ale dopiero filmowy debiut zrobił z Donalda bohatera. Duża w tym zasługa Clarence’a Nasha, który odpowiadał za charakterystyczny głos Kaczora Donalda. Po latach, kiedy bajki były pokazywane w Polsce Donald mówił głosem Mariusza Czajki i Jarosława Boberka.

"Disney mówił w jednym z wywiadów, że usłyszał Clarence’a Nasha w radiu, jak swoim kaczym głosem czytał jakąś bajkę dla dzieci. Wtedy wpadł na pomysł, by go zatrudnić" – powiedział Sitkiewicz. Stwierdził również, że Walt Disney nie bez oporów przyjął sukces Donalda. "Walt utożsamiał się z Myszką Miki, to była ikona jego imperium. Tej postaci zawdzięczał karierę. Uratowała go w bardzo trudnym momencie, kiedy stał na skraju bankructwa. Disney był jednak doskonałym biznesmenem i wiedział, że w pewnym momencie trzeba było poszerzyć galerię postaci" – stwierdził.

"Problem z Myszką Miki był taki, że w bardzo krótkim czasie ta postać się zużyła. Pod koniec lat 20. XX wieku, jeszcze w niemych filmach, Miki był łobuzem, palił papierosy, pił piwo, zadawał się z dziewczynami, był bohaterem kina akcji. Ogromna popularność spowodowała, że stał się trochę zakładnikiem studia. Miki coraz mniej mógł, stał się wychowawcą młodzieży, kimś kto cieszył się społecznym zaufaniem. Popularność tej postaci wiąże się z czasem wielkiego kryzysu. Miki miał w symboliczny sposób pomagać ludziom odzyskać optymizm, wolę walki w latach kryzysu" – dodał Sitkiewicz.

Kaczor Donald stał się gwiazdą drugiej połowy lat 30. i w lalach 40. XX wieku. Jak stwierdził Sitkiewicz, "ten krnąbrny raptus, do którego musiało należeć ostatnie słowo, ale który jednocześnie był zabawny, był bohaterem, kiedy świat zmierzał ku wojnie, ale też w latach 40., kiedy występował w filmach propagandowych ku pokrzepieniu serc".

Donald walczył podczas II wojny światowej, był niewolnikiem w fabryce amunicji w III Rzeszy. Jedna z wojennych animacji z Donaldem w roli głównej została nagrodzona Oscarem w 1942 roku.

Walt Disney powiedział o Donaldzie: "w naszym studio zawsze panowała ciepła atmosfera, nasza animowana rodzina – Miki, Pluto, Goofy - doskonale się dogadywała. Ale było też dziecko z problemami, Donald".

Popularność Donalda zbiegła się w czasie z popularnością animacji w ogóle.

"Od końca lat 20. XX wieku, rozkwitu filmu dźwiękowego, do lat 50., ery telewizji, mówi się o złotej erze filmu rysunkowego. Krótkometrażowe animacje były wtedy puszczane w kinach, miały milionowe widownie. Bohaterowie bajek byli popularni jak gwiazdy Hollywood. Filmy miały wpływ na życie kulturalne, społeczne, wychowanie dzieci. Skala oddziaływania animacji rysunkowych była ogromna" – powiedział Sitkiewicz.

Dodał, że Donald zrobił też wielką karierę w komiksie, choć tu różni się od postaci z filmowych animacji. Zmiana dotyczyła przede wszystkim dialogów. W filmie jego głos był zabawny, ale ciężki do zrozumienia, dlatego jego wypowiedzi opierały się na krótkich ciętych ripostach, na przykład "Chcesz się bić?". W komiksach Donald przemówił w pełni.

"Za komiksową wersję odpowiada przede wszystkim Carl Barks. Na łamach komiksów wykreował też inne postaci, znajomych i rodzinę Donalda, w tym chociażby Sknerusa McKwacza" – powiedział Sitkiewicz.

Barks zaczął rysować komiksy z Donaldem w latach 40. XX wieku. W kolejnych dekadach Donald pojawiał się w rysunkach dodawanych do gum balonowych, został maskotką Uniwersytetu Oregonu i Straży Wybrzeża Stanów Zjednoczonych, jego imieniem nazwano Asteroidę 12410, a w 2005 r. doczekał się uhonorowania w Alei Gwiazd w Los Angeles.

Donald musiał też walczyć o popularność z innymi bohaterami kreskówek. Sitkiewicz wskazuje m.in. Królika Bugsa, awanturnika z brooklyńskim akcentem, który w każdej sytuacji dawał sobie radę.

Kaczor Donald jednak wciąż cieszył się popularnością. W jednym z wywiadów Orson Welles (reżyser m.in. "Obywatela Kane’a") powiedział: "gdybyśmy mieli wybierać prezydenta spośród najpopularniejszych postaci, wybór byłby pomiędzy Muppetami, a Kaczorem Donaldem".

Na pytanie, czy w historii polskiej animacji jest jakiś bohater bliski Donaldowi Sitkiewicz odpowiedział: "najbliżej tej postaci są chyba Króliczki z +Misia Uszatka+, które co chwila ładowały się w jakieś kłopoty. Miś był szlachetny, wprowadzał pierwiastek dydaktyczny, a Króliczki miały być odskocznią dla głównego bohatera, wiecznie broiły".

Występuje na ekranach kinowych od 95 lat i nieprzerwanie cieszy się uwielbieniem dzieci oraz dorosłych. W czasie swojej obecności w popkulturze Myszka Miki wcielała się w przeróżne postacie, wśród nich nawet w... polskiego żołnierza.

18 listopada 1928 roku zadebiutował film "Steamboat Willie" (polski tytuł "Parowiec Willie"), w którym  Myszka Miki grała główną rolę. Odniósł duży sukces komercyjny, zaś dzień premiery kinowej jest uważany za symboliczne narodziny najbardziej znanego bohatera kreskówek. Film okazał się przełomowy również pod względem technicznym, bowiem był pierwszą udźwiękowioną animacją. Walt Disney samodzielnie dubbingował głos Mikiego do 1946 roku.

Rysunkowy aktor

Myszka Miki powstała w trudnym momencie dla Walta Disneya. Wraz ze swoim wspólnikiem Ubem Iwerksem stracili prawa autorskie do królika Oswalda – swojej pierwszej postaci animowanej, która odniosła sukces – i bezskutecznie próbowali je odzyskać.

W podróży z kolejnych negocjacji dotyczących przywrócenia praw do posługiwania się rysunkiem królika, Walt Disney wpadł na pomysł stworzenia nowej postaci. Tym razem nie zamierzał powtórzyć błędu i postanowił zabezpieczyć prawa autorskie do rysunkowego bohatera. Wymyślił sympatyczną postać myszy, która pokonuje stojące na jego drodze przeciwności losu.

Postać animowana była wzorowana na typowym przedstawicielu amerykańskiej klasy średniej. Była ambitna i uwielbiała rywalizację, ale jednocześnie działała pragmatycznie. Widzowie mogli poczuć więź z Mikim, co przełożyło się na popularność filmów z jego udziałem.

Przed sukcesem "Parowiec Willie" Walt Disney wyprodukował dwa filmy z Myszką Miki w głównej roli, które jednak nie zdobyły serc publiczności. Udane przyjęcie trzeciej produkcji zapoczątkowało dobrą passę, która wyniosła go na szczyt Hollywood.

Podbój ekranów kinowych

– Myszka Miki unosiła Walta Disneya ponad chmurami. Był biednym chłopakiem, który z 12 dolarami w kieszeni zdobył Hollywood, a później stworzył postać, która podbiła świat – powiedziała Beata Zaborek z Filmoteki Narodowej-Instytutu Audiowizualnego w audycji Michała Piwowarka z 2018 roku.

W 1940 roku Walt Disney wyprodukował film "Fantazja", który był jednym z jego największych dzieł, a Myszka Miki wystąpiła w nim w głównej roli. Rozmach produkcji przekroczył ówczesne standardy Hollywood, prześcigając nawet takie superprodukcje jak "Przeminęło z wiatrem". Film Walta Disneya współtworzyło aż 15 reżyserów i 24 scenografów.

Sukces Myszki Miki był efektem przemyślanej strategii producenta filmowego. Widzowie lubili oglądać jego produkcje, ponieważ mogli utożsamić się z głównym bohaterem. Walt Disney w 1932 roku został nagrodzony Honorową Nagrodą Oscara za stworzenie Myszki Miki.

Posłuchaj o twórczości Walta  w audycji Anny Fuksiewicz z 1983 roku.

Myszka Miki idzie do wojska

W latach II wojny światowej filmy animowane zostały wykorzystane jako materiał propagandowy. Posłużyły w dwojakim celu – przedstawiały wrogie państwa w złym świetle, ale jednocześnie służyły również jako materiały instruktażowe dla wojska oraz podnosiły morale żołnierzy.

Również Miki wspierał aliantów w wojnie. Co ciekawe, wystąpił nie tylko dla armii Stanów Zjednoczonych.

Na prośbę żołnierzy z wojsk łączności 1. Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka, rysownicy z firmy Walta Disneya przesłali do jednostki emblemat z Myszką Miki. Animowany bohater został przedstawiony jako umundurowany polski żołnierz na tle białego orła. Podpis znajdujący się pod jego wizerunkiem głosił, że Miki odczuwa dumę ze zgłoszenia się do 1. Dywizji Pancernej.

sa