Historia

"Oddajcie mi swoje dzieci". Wielka czystka niemiecka w getcie łódzkim

Ostatnia aktualizacja: 05.09.2022 06:00
To był najtragiczniejszy moment w historii getta w Łodzi. 5 września 1942 roku rozpoczęła się wywózka do obozu zagłady ponad 15 tys. ludzi - dzieci poniżej 10 lat, osób starszych po 65. roku życia oraz chorych i niepracujących.
Chaim Mordechaj Rumkowski przemawia do mieszkańców łódzkiego getta
Chaim Mordechaj Rumkowski przemawia do mieszkańców łódzkiego gettaFoto: Wikimedia Commons/Domena Publiczna

Po rozpoczęciu okupacji niemieckiej w 1939 roku Łódź została włączona w granice III Rzeszy, a jej nazwę zmieniono na Litzmannstadt na cześć generała Carla von Litzmanna, zwycięskiego dowódcy bitwy pod Łodzią z 1914 roku. 8 lutego 1940 roku powstało Ghetto Litzmannstadt, które zostało całkowicie odcięte od reszty miasta. Było drugim co do liczebności gettem i przetrwało aż do lata 1944 roku.

Posłuchaj
31:15 Dwójka Spotkania po zmroku 25.01.2018 getto.mp3 "Historie z łódzkiego getta" (Spotkania po zmroku/Dwójka, 25.01.2018)

"Prezes" Chaim Rumkowski

Tak długie przetrwanie łódzkiego getta było możliwe dzięki kontrowersyjnej działalności Chaima Rumkowskiego, przewodniczącego Judenratu w Łodzi, który zarządzał dzielnicą żydowską. Do dzisiaj trwają spory wokół jego postawy podczas okupacji niemieckiej, wiele osób zarzuca mu kolaborację z nazistami i współudział w Holokauście.

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Był oskarżany o despotyczne rządy i bezwzględne posłuszeństwo wobec szefa niemieckiej cywilnej administracji getta Hansa Biebowa.

Chaim Rumkowski podkreślał, że wykonywanie rozkazów i praca na rzecz III Rzeszy jest jedyną możliwością na przeżycie. Jego obrońcy uważają, że dzięki takiej postawie udało się maksymalnie odwlec moment likwidacji getta w Łodzi aż do lata 1944 roku, co pozwoliło uratować życie części jego mieszkańców. Tak długie istnienie getta było ewenementem.

Posłuchaj
00:23 Lolek Grynfeld wspomina getto Lolek Grynfeld wspomina getto, do którego trafił jako dziecko 

"Oddajcie mi swoje dzieci"

Wielka szpera (z niem. Allgemeine Gehsperre) oznaczała całkowity zakaz wychodzenia z domu. Była przełomowym momentem w historii funkcjonowania łódzkiego getta, akcja odbyła się w dniach 5-12 września 1942 roku. Jedynymi zwolnionymi z wywózki były rodziny uprzywilejowanych osób pracujących w policji albo kierownictwie getta.

Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny

Akcję wysiedleńczą zapowiedział Chaim Rumkowski w przemowie wygłoszonej 4 września. Jak mówił do mieszkańców getta:

"Ponury podmuch uderzył getto. Żądają od nas, abyśmy zrezygnowali z tego, co mamy najlepszego – naszych dzieci i Starszych. […] W moim wieku, muszę rozłożyć ręce i błagać: Bracia i siostry! Oddajcie mi je! Ojcowie i matki – dajcie mi swoje dzieci! […] Muszę przygotować tę trudną i krwawą operację, muszę odciąć gałęzie, aby ocalić pień. Muszę zabrać dzieci, ponieważ jeżeli tego nie zrobię, inni mogą być także zabrani – broń Boże. […] Wyciągam do was moje złamane, trzęsące się ręce i błagam: dajcie tym rękom ofiary! Tylko tak możemy zapobiec przyszłym cierpieniom i zbiorowość 100 000 Żydów może być zachowana."

Posłuchaj
00:16 Szymon Berger Szymon Berger dziękuje Polakom, którzy pomogli Żydom z getta

Od 5 września obowiązywał zakaz poruszenia się po łódzkim getcie, a żydowscy policjanci rozpoczęli wyłapywanie ludzi przeznaczonych do deportacji. 7 września do getta wkroczyli Niemcy, którzy byli niezadowoleni z postępów akcji. 12 września odwołano zakaz ruchu, a dwa dni później zakłady ponownie zaczęły pracę. Dzielnica żydowska wróciła do życia, które już nigdy nie było takie, jak przed wielką szperą.

Żydzi wywiezieni z getta w Łodzi trafili do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

– Transporty witał oficer, który przypominał wojaka Szwejka, przyzwoity na oko człowiek i zapraszał ich do łaźni, w której mieli się oczyścić po trudnych warunkach w Łodzi. Szli aleją z flagami Czerwonego Krzyża. I ci biedni czescy, niemieccy, austriaccy Żydzi z ufnością wsiadali do ciężarówek, w których puszczano spaliny – powiedział Andrzej Bart w audycji z cyklu "Spotkania po zmroku".

Posłuchaj audycji na temat historii z łódzkiego getta.

sa

Czytaj także

"Piekło spalone" – bunt więźniów w Treblince

Ostatnia aktualizacja: 02.08.2023 05:44
"Przeżyłem i jestem wolnym człowiekiem, ale po co? Często zadaję sobie to pytanie. Po to, ażebym opowiedział światu o milionach zamordowanych niewinnych ofiar, żebym zaświadczył o krwi niewinnych, przelanej przez morderców" – pisał w swoich wspomnieniach Jechiel Meyer Rachman.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Łódzkie getto to głód, praca ponad siły i ich świadectwa"

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2018 10:00
- Za murami słychać było stukot młotków i maszyn do szycia w fabryczkach robiących buty i mundury dla Niemców. Ale także skrzyp ołówków, którymi zapisywano przeżycia – mówiła w Dwójce prof. Anna Kuligowska -Korzeniewska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Kronika zamordowanego świata", czyli krakowskie życie Żydów podczas okupacji niemieckiej

Ostatnia aktualizacja: 13.02.2018 11:39
Katarzyna Zimmerer w swojej książce opowiada historię krakowskich Żydów. Dziennikarka przyjrzała się społeczności, jak również realiom panującym w getcie w początkowym okresie II wojny światowej.
rozwiń zwiń