Historia

40 lat temu zniesiono stan wojenny

Ostatnia aktualizacja: 22.07.2023 05:50
22 lipca 1983 roku ogłoszono zniesienie stanu wojennego. Po niemal dwóch latach jego obowiązywania władza komunistyczna postanowiła formalnie znieść stan wojenny w Polsce, zachowując jednak część represyjnego ustawodawstwa.
Zwarty szpaler ZOMO blokuje ulicę, 1982 r. - zdjęcie ilustracyjne
Zwarty szpaler ZOMO blokuje ulicę, 1982 r. - zdjęcie ilustracyjneFoto: Instytut Pamięci Narodowej

Stan wojenny obowiązywał w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej od 13 grudnia 1981 roku. Począwszy od 1 stycznia 1983 pozostawał w zawieszeniu.

src="http://static.prsa.pl/3ab8a157-2f35-48fb-bac0-16cf62734030.file"

Zobacz stan wojenny - serwis specjalny

Stan wojenny w zawieszeniu

Zmiany z 1983 roku nie oznaczały przywrócenia obowiązujących wcześniej, przynajmniej teoretycznie, praw obywatelskich ustanowionych przez konstytucję z 1952 roku. Wraz z planowaniem zawieszenia stanu wojennego władze komunistyczne przygotowały ustawę, która pozwalała na zachowanie części zmian prawnych, wprowadzonych w grudniu 1981 roku. 18 grudnia 1982 uchwalono ustawę o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego. Znosiła część postanowień sprzed roku, ale w mocy wciąż pozostawała chociażby groźba utraty pracy za udział w strajkach i "zakłócanie ładu i porządku w zakładzie pracy" i na uczelni wyższej.

Zawieszenie stanu wojennego stanowiło jeden z elementów przygotowań do II pielgrzymki Jana Pawła II do Polski. Papieska wizyta z czerwca 1983 roku była ważnym wydarzeniem, które mogło podnieść na duchu społeczeństwo, a dla komunistów miała posłużyć jako materiał propagandowy, który by dowodził ustabilizowania sytuacji w kraju.


Posłuchaj
00:32 ok. Henryk Jabłoński o zawieszeniu stanu wojennego.mp3 Decyzja Rady Państwa o zniesieniu stanu wojennego, odczytana przez jej przewodniczącego Henryka Jabłońskiego. (PR, 22.07.1983)

 

Koniec wojny polsko-jaruzelskiej

Na ostateczne zniesienie stanu wojennego Polacy musieli poczekać do 22 lipca 1983 roku. Dzień uchwalenia Manifestu PKWN był zwyczajową datą ważnych wydarzeń w czasie trwania PRL.

Wraz ze zniesieniem stanu wojennego ogłoszono kolejną amnestię. Wypuszczono wszystkich skazanych do 3 lat pozbawienia wolności, a więźniom politycznym, którzy odsiadywali dłuższe wyroki, skrócono karę o połowę. Nie zaprzestano jednak poszukiwań ukrywających się przywódców podziemnej "Solidarności", a także nie zwolniono z aresztu opozycjonistów przetrzymywanych bez wyroków. Ponadto wiele ze zmian prawnych wprowadzonych w czasie stanu wojennego pozostało w mocy, aż do końca istnienia PRL i było wykorzystywanych do dalszego represjonowania opozycji antykomunistycznej.

Decyzja o zniesieniu stanu wojennego w dużym stopniu została podyktowana potrzebą poprawy stosunków z blokiem zachodnim. Sankcje gospodarcze nałożone na Polskę Ludową dotkliwie odbiły się na jej gospodarce. Zniesienie stanu wojennego było podstawowym warunkiem wycofania restrykcji.

Jak to się zaczęło? Grudzień 81’

– Nawet z punktu widzenia konstytucji PRL te decyzje (o stanie wojennym) były nielegalne. Przejęcie władzy przez pozakonstytucyjny organ, jakim była Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, de facto zatwierdzona już po wprowadzeniu stanu wojennego przez Radę Państwa w momencie, w którym Sejm PRL nie zakończył swojego posiedzenia, było czynem niekonstytucyjnym z punktu widzenia ustroju Polski Ludowej. Rzeczywiście nielegalnym, nawet jak na PRL – oceniał historyk, dr hab. Patryk Pleskot w audycji "Sezon na Dwójkę" prowadzonej przez Hannę Marię Gizę.


Posłuchaj
54:30 Giza Pleskot ok.mp3 – Nawet z punktu widzenia konstytucji PRL decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego była nielegalna – mówił dr hab. Patryk Pleskot w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Sezon na Dwójkę". (PR, 13.12.2011)

 

W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 rozpoczęto szeroko zakrojoną akcję aresztowań opozycjonistów. Również w nocy wyłączono łączność telefoniczną, wprowadzono godzinę milicyjną i inne zmiany utrudniające codzienne życie - m.in. opuszczenie miejsca swojego zameldowania wymagało uzyskania odpowiedniej przepustki. Zawieszeniu uległa działalność szkół oraz organizacji społecznych i kulturalnych, a także wydawanie prasy. Jedynymi wciąż publikowanymi tytułami pozostały "Trybuna Ludu" i "Żołnierz Wolności".

Skutki stanu wojennego

Polskie społeczeństwo stawiało opór władzy m.in. poprzez organizowanie strajków okupacyjnych w zakładach pracy. Część z nich została brutalnie spacyfikowana przez wojsko przy użyciu ostrej amunicji. 16 grudnia 1981 roku w tłumieniu strajku w kopalni "Wujek" zginęło 9 górników, 23 grudnia zaś brutalnie rozpędzono strajkujących robotników Huty Katowice.


Posłuchaj
24:49 ok prof. Paczkowski i prof. Roszkowski.mp3 Prof. Andrzej Paczkowski, prof. Wojciech Roszkowski i Czesław Bielecki rozmawiają o stanie wojennym w audycji "Debata Jedynki". (PR, 13.12.2016)

 

Skutkiem stanu wojennego były nie tylko brutalne represje wobec internowanych i strajkujących, ale także znaczne obniżenie poziomu życia polskiego społeczeństwa. Fatalna sytuacja gospodarcza, w jakiej znajdowała się Polska Rzeczpospolita Ludowa, uległa dalszemu pogorszeniu. Poziom życia zmalał, a jednym z symboli życia w latach 80. stały się kartki na żywność i puste półki w sklepach.

Historycy nie są zgodni co do rzeczywistej liczby ofiar stanu wojennego. Można wśród nich uwzględnić nie tylko ofiary represji komunistów, ale także pacjentów zmarłych w oczekiwaniu na pomoc po zawieszeniu łączności telefonicznej. Liczbę ofiar śmiertelnych szacuje się jednak na niemal sto osób. Ponadto podczas stanu wojennego internowano 10 tys. opozycjonistów.

sa

Czytaj także

22 lipca 1944 – prawda o kłamstwie władzy ludowej

Ostatnia aktualizacja: 22.07.2023 05:45
- Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego to świadectwo epoki, świadectwo przejmowania władzy państwowej w Polsce przez siły zależne od Związku Radzieckiego - powiedział historyk prof. Wojciech Roszkowski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

WRON - związek przestępczy o charakterze zbrojnym

Ostatnia aktualizacja: 11.04.2018 20:30
- Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego była tworem powołanym przez Wojciecha Jaruzelskiego, który przekształcił się w związek przestępczy o charakterze zbrojnym – powiedział w audycji W Gruncie Rzeczy dr hab. Sławomir Cenckiewicz, wiceszef Kolegium IPN, dyrektor Wojskowego Biura Historycznego im. Kazimierza Sosnkowskiego w Rembertowie. Gość mówił także w audycji o karierze gen. Mirosława Hermaszewskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Społeczeństwo wobec stanu wojennego

Ostatnia aktualizacja: 12.12.2018 23:14
W tym wydaniu "Białych plam" przedstawiamy postawę społeczeństwa polskiego wobec rygorów stanu wojennego i tego, co wówczas działo się w Polsce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Piotr Dmitrowicz: bez zgody Jaruzelskiego i Kiszczaka nie byłoby pacyfikacji kopalni Wujek

Ostatnia aktualizacja: 16.12.2018 14:51
- Generałowie Wojciech Jaruzelski i Czesław Kiszczak powinni odpowiadać za wprowadzenie stanu wojennego i za wszystkie ofiary, około 100 osób, które zginęły lub zostały zamordowane. Mord w kopalni Wujek jest najbardziej wstrząsający, to była prawdziwa masakra - mówił w Polskim Radiu 24 historyk Piotr Dmitrowicz.    
rozwiń zwiń