Urodził się około 1445 roku w zamożnej rodzinie Schillingów w położonym na Dolnym Śląsku Głogowie. Co ciekawe, jako dorosły nie używał nazwiska rodowego, podpisując się jako Jan z Głogowa, Głogowczyk lub Głogowita.

- Była to oznaka piętnastowiecznego lokalnego patriotyzmu. O ile nazwisko mogło sugerować niemieckie korzenie, on sam czuł się Polakiem – powiedział historyk-regionalista Dariusz Czaja w audycji "Jan z Głogowa - syn ziemi głogowskiej".

Wśród działających pod koniec XV wieku głogowskich szkół, najwyższy poziom prezentowała szkoła przy lokalnej katedrze- Kolegiacie, którą z wyróżnieniem ukończył Jan.

Wyjazd do Krakowa

W 1462 roku przeniósł się na studia do Krakowa. - To, że Jan stał się studentem renomowanej Akademii Krakowskiej świadczy o zamożności jego rodu – dodał Dariusz Czaja.

Jan bez problemu pokonywał kolejne stopnie uczelnianej kariery. Po trzech latach nauki uzyskał stopień bakałarza, po kolejnych dwóch mógł pochwalić się licencjaturą. W 1468 roku zdobył stopień magistrium nauk wyzwolonych, który jest równoznaczny z dzisiejszym stopniem doktora.

- Warto dodać, że ten tytuł uzyskiwało od czterech do pięciu ówczesnych studentów – powiedział Dariusz Czaja.

Erudyta

Po uzyskaniu tytułu magistra związał się na blisko 40 lat z Akademią Krakowską, wykładając tam m.in. łacinę, astronomię, astrologię (w średniowieczu wiązano ze sobą te dwie dziedziny nazywając astrologię "astronomią praktyczną"), gramatykę, geografię, fizykę, logikę, łacinę i matematykę. Równolegle zdobył także tytuł bakałarza teologii. Ponadto na Wydziale Artium dwukrotnie pełnił funkcję dziekana. Był członkiem Kolegium Mniejszego, które było przeznaczone dla młodszych profesorów sztuk wyzwolonych, a potem elitarnego Kolegium Większego.

Obok obowiązków wykładowcy, zajmował się także działalnością charytatywną. Na czym dokładnie polegała na działalność? Dowiedz się tego z audycji "Jan z Głogowa - syn ziemi głogowskiej".

W latach 1490-1492 z polecenia króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka, Głogowczyk został nauczycielem księcia litewskiego Janusza Aleksandrowicza Holszańskiego. W 1497 roku na krótko wyjechał do Wiednia, gdzie wykładał matematykę na tamtejszym uniwersytecie.

Filozof i logik

Głogowita pozostawił po sobie bogaty dorobek intelektualny. Jego prace najczęściej dotyczyły astronomii, astrologii, filozofii i geografii. W filozofii wykazywał zainteresowanie prądem naturalizmu, który na przełomie średniowiecza i renesansu ściśle wiązał się z przyrodoznawstwem. W dziedzinie filozofii sporządził wiele komentarzy do "Metafizyki" Arystotelesa oraz do traktatu "De anima" ("O duszy") św. Tomasza z Akwinu. Był autorem znanych w europejskich kręgach intelektualnych traktatów logicznych (napisał komentarz do "Parva logicalia" współczesnego mu filozofa Piotra Hiszpana oraz wyłożył podstawy nowożytnej logiki w swoim "Exercitium Veteris Artis").

Przygotował także prace z zakresu gramatyki. Jego najsłynniejszy traktat - "Wykład Donata o ośmiu częściach mowy" - był piętnastokrotnie wznawiany w czołowych centrach uniwersyteckich ówczesnej Europy.

Jan zarówno podczas prowadzonych przez siebie zajęć, jak i w swoich dziełach, każdorazowo podkreślał wagę logiki. Widział w niej narzędzie dyscyplinujące myślenie i pozwalające odróżnić prawdę od fałszu. Uważał, że logika kieruje ludzkim rozumem, w ten sposób, by ludzie nie pobłądzili w swych zachowaniach. Głogowita zwracał uwagę na ścisły związek logiki z matematyką. Wykazywał, że to matematyce przysługuje najwyższy stopień pewności.

W swym najsłynniejszym dziele "Exercitium Veteris Artis" zawarł definicję logiki, jej klasyfikację oraz komentarz do "Wstępu do kategorii Arystotelesa" Porfiriusza. Jako uczony starał się udowodnić "materialność duszy". W tym celu wykorzystywał podwaliny metody empirycznej i nagromadzoną wiedzę przyrodniczą, co w jego epoce było uważane za nowatorstwo.

Z pracami Jana z Głogowa możesz zapoznać się na stronach Biblioteki Cyfrowej Polona.

Nauczyciel Mikołaja Kopernika

Był pedagogiem, którego żywo interesowały problemy żaków. Jego osobowość i dokonania naukowe sprawiły, że był nazywany "ozdobą Akademii Krakowskiej". Co ciekawe, już za swojego życia, Głogowita doczekał się dzieł poetyckich, które sławiły jego talenty.

- Wyjątkowość Jana z Głogowa sprawiała, że z całej Europy przyjeżdżali scholarze, by studiować specjalnie u niego – mówił Dariusz Czaja. – Nauki u niego pobierało wielu zacnych Europejczyków z Mikołajem Kopernikiem na czele.

Astrolog i astronom

Jan zajmował się także stawianiem prognostyków. Największego rozgłos w tym zakresie zdobył już po swojej śmierci, kiedy jego przepowiednię dotyczącą nadejścia "czarnego zakonnika" w Niemczech, który spowoduje wielkie zamieszanie w Kościele, zaczęto interpretować jako zapowiedź pojawienia się Marcina Lutra. Głogowita układał również tzw. almanachy – kalendarze, na podstawie których można było wyliczyć długość dnia i nocy oraz okres trwania poszczególnych faz Księżyca. Almanachy były niezbędne przy organizacji roku liturgicznego w Kościele i ustalaniu dat świąt ruchomych.

Wpływ na Kopernika

W obrębie zainteresowań Głogowczyka ważne miejsce zajmowała geografia. Uzupełnił dzieła starożytnego geografa Dionizego z Salonik o informacje zaczerpnięte z pism średniowiecznych uczonych, co dowodzi jego szerokiej erudycji. Ze szczególną uwagą zgłębiał traktat geograficzny "Kosmografia" starożytnego uczonego Klaudiusza Ptolemeusza. Na jego podstawie wysunął przypuszczenie, że Słońce jako "najdogodniejsza" spośród gwiazd "rozmierza" ruchami innych planet, co mogło zainspirować Mikołaja Kopernika do zbudowania teorii heliocentrycznej.

Wiadomo, że Jan w czasie wykładów z geografii stosował nowoczesne jak na tamte czasy metody nauczania, czyli… posługiwał się mapą, wskazując studentom położenie miast i bieg rzek. Na mapy samodzielnie nanosił nowe wioski i miasta oraz zamieszczał informacje dotyczące sytuacji ekonomicznej poszczególnych krain. W badaniach przyrodniczych podkreślał wagę obserwacji i doświadczenia – w ten sposób rozwinął raczkujący empiryzm.

Niestrudzony geograf

Podczas zgłębiania "Historii naturalnej" Pilniusza Starszego, postawił tezę, że południowa półkula Ziemi musi być zamieszkała przez ludzi. Ponadto rozrysował dla niej południki i równoleżniki wychodzące daleko poza równik oraz obliczył długość trwania dnia i nocy dla poszczególnych terenów tam położonych. Obliczył także dokładne współrzędne geograficzne dla Krakowa oraz ustalił sposób obliczania położenia ciał niebieskich nad tym miastem. Interesował się także hiszpańskimi i portugalskimi odkryciami geograficznymi.

- Jako pierwszy w Polsce poinformował o odkryciu przez Krzysztofa Kolumba Ameryki – dodał Dariusz Czaja.

Śmierć i upamiętnienie

Jan z Głogowa zmarł na apopleksję 11 lutego 1507 roku. Został pochowany jako kanonik w krakowskiej bazylice św. Floriana. Odwiedzający w 1518 roku miasto swoich studiów, filozof, humanista, pedagog oraz autor pierwszego w języku angielskim podręcznika do retoryki - Leonard Cox - tak wspominał swojego mistrza:

"Głogowczyk wiązał ze zwięzłością łatwość, z łatwością czystość mowy łacińskiej, z czystością wdzięk i jędrność myśli".

Co jeszcze napisał Leonard Cox w wspomnieniu o swoim nauczycielu? Dowiedzi się tego z audycji "Jan z Głogowa - syn ziemi głogowskiej".

Uczeni na Uniwersytecie Jagiellońskim korzystali z dzieł Głogowity jeszcze 200 lat po jego śmierci.

Współcześnie Jan w swoim rodzinnym mieście – Głogowie – patronuje jednemu z placów, przy którym stoi jego pomnik-ławeczka. Całość została odsłonięta w 2007 roku przy okazji 500. rocznicy śmierci uczonego. Coroczną miejska tradycją stało się świętowanie imienin Jana 24 czerwca przy jego pomniku przez liczne grono Janów i Janin.

seb

Źródła: Archiwum Polskiego Radia, Ludwik Antoni Birkenmajer, Stromata Copernicana: studia, poszukiwania i materiały biograficzne, Kraków 1924, Krystyna Krauze-Błachowicz, Jan z Głogowa w dialogu z tradycją gramatyki spekulatywnej [w:] Studia Warmińskie 4142, wyd. 2004-2005, s.77-86, Hieronim Szczegóła, Jan Głogowczyk, wyd. 1967.