Historia

Józef Dowbor-Muśnicki – dowódca Powstania Wielkopolskiego

Ostatnia aktualizacja: 11.01.2024 05:50
Karierę dowódcy zwycięskiej insurekcji przerwał konflikt z Piłsudskim i kontrowersyjna postawa w dobie wojny polsko-bolszewickiej. Człowiek, który sprowadził do kraju żołnierzy I Korpusu Polskiego i przywrócił Rzeczpospolitej Wielkopolskę, za życia nie doczekał się żadnego polskiego odznaczenia wojskowego. 
Józef Piłsudski podczas wizyty w Poznaniu 27 października 1919. Z lewej: gen. Józef Dowbor-Muśnicki, z prawej mjr Bolesław Wieniawa-Długoszowski
Józef Piłsudski podczas wizyty w Poznaniu 27 października 1919. Z lewej: gen. Józef Dowbor-Muśnicki, z prawej mjr Bolesław Wieniawa-DługoszowskiFoto: Dopmena publiczna/źr. Centralne Muzeum Wojskowe

105 lat temu, 11 stycznia 1919, gen. Józef Dowbor-Muśnicki objął dowództwo nad Powstaniem Wielkopolskim.

Błyskotliwa kariera malowanego konwertyty

Przyszedł na świat 25 października 1867 roku w majątku Garbów koło Sandomierza. Pochodził ze starego szlacheckiego rodu wywodzącego się z Litwy. W wieku 14 lat zdecydował się pójść w ślady o dekadę starszego brata Konstantego i rozpocząć karierę wojskową. Wstąpił do petersburskiego Korpusu Kadetów.

- Dowbor-Muśnicki przeszedł drogę typową dla ludzi jego pokolenia, pokolenia urodzonego po klęsce powstania styczniowego – wyjaśniał dr Maciej Łętowski, który w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" wcielił się w rolę obrońcy.


Posłuchaj
17:53 józef dowbór-muśnicki___2874_97_iv_tr_0-0_108111499e995eaf[00].mp3 Na historycznej wokandzie - gen. Józef Dowbor-Muśnicki (PR, 1997)

 

Droga awansu w carskim wojsku była dla katolików zamknięta. Z tego powodu Dowbor-Muśnicki przeszedł na kalwinizm (według innych: tylko podawał się za kalwina). Polskie pochodzenie i wyznanie wymusiły na nim wzmożoną pracę nad samym sobą.

- Był człowiekiem bardzo pracowitym i inteligentnym – oceniał prof. Marian Marek Drozdowski, gość audycji Katarzyny Jankowskiej "Ludzie niepodległości".

Służył w carskiej armii podczas wojny rosyjsko-japońskiej i na frontach I wojny światowej. Walki z Niemcami i Austriakami przyniosły mu szybki awans z rangi pułkownika na generała.

I Korpus Polski

Na skutek rewolucji lutowej w 1917 roku zaistniały warunki dla tworzenia nowych polskich formacji wojskowych w rosyjskiej armii. Powstał Naczelny Polski Komitet Wojskowy, który tworzenie nowej jednostki, I Korpusu Polskiego, powierzył Dowbor-Muśnickiemu. Chaos w Rosji narastał. Po wybuchu rewolucji bolszewickiej generał ogłosił neutralność wobec stron wojny domowej. Ten stan nie utrzymał się jednak długo. Żołnierze I Korpusu Polskiego zostali zaatakowani przez Gwardię Czerwoną. Starcie zakończyło się polskim zwycięstwem.

Wkrótce Niemcy i bolszewicy podpisali pokój brzeski, a oddziały Dowbór-Muśnickiego zostały otoczone przez niemiecką armię, która okupowała zachodnie gubernie Rosji. Piłsudczycy związani z Polską Organizacją Wojskową próbowali nakłonić generała do walki z Niemcami. On jednak nie chciał się na to zgodzić, prawdopodobnie w obawie przed masakrą swoich oddziałów. Peowiacy dokonali nawet nieudanego puczu wojskowego i przejęcia dowództwa nad Korpusem. W maju 1918 roku Dowbor-Muśnicki zdecydował się przekazać Korpus.

- W tym czasie nikt w miarę rozumny nie postrzegał Rady Regencyjnej jako czegoś więcej niż marionetki – podkreślał dr Janusz Osica, który w audycji Andrzeja Sowy wcielił się w rolę oskarżyciela. – Dowbor-Muśnicki miał alternatywę, mógł powierzyć los swoich żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej i dołączyć do wojsk ententy walczących z bolszewikami.

Decyzja wiązała się z rozformowaniem Korpusu, ale z drugiej strony oznaczała powrót ponad 20 tys. żołnierzy polskich na polskie ziemie.

Powstanie – najjaśniejsza karta

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zgłosił się do Wojska Polskiego. Granice odrodzonej Rzeczpospolitej płonęły. 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu wybuchło Powstanie Wielkopolskie, którego uczestnicy domagali się powrotu ziem zaboru pruskiego do Polski.

Dowbor-Muśnicki, doświadczony generał znany ze swoich endeckich sympatii, wydawał się naturalnym kandydatem na głównodowodzącego powstania w Wielkopolsce, w której zwolennicy Romana Dmowskiego cieszyli się największym poparciem. Według niektórych historyków Piłsudski liczył, że nielubiany przez niego proendecki generał poniesie porażkę.

- Organizowanie i dowodzenie armią powstańczą podczas Powstania Wielkopolskiego dało generałowi miejsce w panteonie polskich dowódców – oceniał dr Janusz Osica.

Generał szybko zorganizował liczącą 100 tys. żołnierzy Armię Wielkopolski. Jego talent dowódczy przyczynił się do zwycięstwa w Powstaniu. Piłsudski powierzył Dowbor-Muśnickiemu dowództwo nad Frontem Wielkopolskim – związkiem taktycznym, którego celem miało być osłanianie zachodnich granic Polski.

Kontrowersyjna postawa

Gwoździem do politycznej i wojskowej trumny generała była jego postawa w czasie wojny polsko-bolszewickiej. 7 sierpnia 1920 roku generał odmówił Piłsudskiemu przyjęcia dowodzenia  nad frontem południowowschodnim. Bolszewickie hordy parły na zachód, stolica była zagrożona. Decyzja o nieprzyjęciu dowództwa nad wojskiem w chwili groźby utraty państwowości graniczyła ze zdradą.  

- Ta decyzja zszokowała nawet politycznych przyjaciół Dowbor-Muśnickiego – podkreślał prof. Rafał Habielski w rozmowie z red. Andrzejem Sową.


Posłuchaj
03:57 gen Józef Dowbór-Muśnicki_mówi Rafał Habielski_aud Andrzeja Sowy_11_11_1994.mp3 Gen. Józef Dowbor-Muśnicki - audycja Andrzeja Sowy. (PR, 11.11.1994)

 

Zaraz po wojnie Piłsudski przeniósł generała w stan spoczynku. Dowbor-Muśnicki osiadł w Wielkopolsce. Zamieszkał pod Poznaniem, gdzie zajmował się gospodarstwem. Nie mieszał się do polityki, z wyjątkiem zamachu majowego, kiedy gotów był organizować wyprawę na pomoc legalnym władzom w Warszawie.

Córki – ofiary okupantów

Za życia nigdy nie otrzymał żadnego polskiego odznaczenia wojskowego. Order Orła Białego przyznał mu pośmiertnie dopiero 19 grudnia 2018 roku prezydent Andrzej Duda. 

Dowbór-Muśnicki 26 października 1937. Przy dolnej części jego nagrobka stoją dwie urny. Jedna wypełniona jest ziemią z Palmir. Tam w 1940 roku została rozstrzelana przez Niemców Agnieszka, córka generała. Druga zawiera ziemię katyńską – tam zginęła z rąk Sowietów jego druga córka, Janina Lewandowska.

bm

Czytaj także

Tadeusz Malinowski. Organizator Błękitnej Armii i Armii Ochotniczej

Ostatnia aktualizacja: 14.07.2023 05:45
135 lat temu, 14 lipca 1888 roku, urodził się Tadeusz Malinowski, generał, żołnierz Legionów Polskich, adiutant gen. Józefa Hallera, organizator Błękitnej Armii i Armii Ochotniczej w 1920 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusz Rozwadowski. Współautor sukcesu bitwy warszawskiej

Ostatnia aktualizacja: 18.10.2023 05:46
Był jednym z najwybitniejszych dowódców dwudziestolecia. Po zwycięskiej bitwie warszawskiej, drogi jego i Józefa Piłsudskiego rozeszły się. Generał i Marszałek stanęli po przeciwnych stronach barykady podczas zamachu majowego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Komitet Narodowy Polski - gabinet nieistniejącego państwa

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2023 05:40
Organ, który narodził się, by przejąć kierownictwo nad powstającą na Zachodzie polską armią, stał się wkrótce swoistym rządem nieistniejącego jeszcze państwa polskiego, który cieszył się wsparciem państw Ententy. To jego przedstawiciele kładli podpis pod postanowieniami traktatu wersalskiego. Dziś 106. rocznica powstania Komitetu Narodowego Polskiego.
rozwiń zwiń