Józef Kuraś ps. Ogień jest jednym z najbardziej znanych polskich dowódców partyzanckich z czasów II wojny światowej i okresu powojennego. Był żołnierzem Konfederacji Tatrzańskiej Armii Krajowej. Dowodził oddziałami Ludowej Straży Bezpieczeństwa oraz oddziałem egzekucyjnym Powiatowej Delegatury Rządu RP w Nowym Targu.

"Daremne wasze trudy, mozoły i najrozmaitsze podstępy. Gwarancje wolności wydajecie więźniom, których katujecie jak barbarzyńcy. Wstyd i hańba. Swoim postępowaniem doprowadzacie do zguby samych siebie" - pisał Józef Kuraś do UB, odpowiadając na fałszywy akt pojednania ze strony komunistów.

"Zdrajcą nie byłem i nie będę"

W odpowiedzi na dekret amnestyjny PKWN z 24 sierpnia 1945 roku o rozwiązaniu wszystkich organizacji wojskowych powstałych w czasie okupacji Kuraś stwierdzał: jako Polak i stary partyzant oświadczam: wytrwam do końca na swoim stanowisku "Tak mi dopomóż Bóg". Zdrajcą nie byłem i nie będę. Daremne wasze trudy, mozoły i najrozmaitsze podstępy. Gwarancje wolności wydajecie więźniom, których katujecie jak barbarzyńcy. Wstyd i hańba. Swoim postępowaniem doprowadzacie do zguby samych siebie.

W Polsce w latach 1944-1945 istniało podziemie polityczne i zbrojne, które powstało w odpowiedzi na powołany w ZSRR Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), komunistyczny twór, dążący do przejęcia władzy w Polsce we współpracy z obecną na ziemiach polskich Armią Czerwoną i NKWD.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Pomimo że Rząd Tymczasowy wydał dekret amnestyjny i składał pokojowe obietnice, terror ze strony UB, MO i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego skierowany przeciwko oddziałom polskiego podziemia zbrojnego stale się nasilał.

W tej sytuacji oddziały partyzanckie podejmowały coraz więcej działań zbrojnych, w których odbijano więźniów z obozów internowania oraz atakowano placówki UB i MO. Partyzanci likwidowali informatorów UB i członków Polskiej Partii Robotniczej. Ponad 100 oddziałów partyzanckich dokonało w latach 1945-1946 około 6,4 tys. "napadów terrorystycznych" i 11,4 tys. "napadów rabunkowych".

Niechciany ustrój

Mimo dopiero co zakończonej II wojny światowej i oficjalnego pokoju, na ziemiach polskich w latach 1945-1947 trwał stan o cechach wojny domowej. W wyniku licznych działań zbrojnych po obu stronach życie straciło blisko 10,5 tys. osób. Wyroki śmierci wykonano na blisko tysiącu ludzi. Nie sposób zliczyć tych, którzy zginęli zakatowani w więzieniach.

Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszka - zobacz serwis historyczny

Józef Kuraś nie wierzył w zapewnienia UB i nie zamierzał się ujawniać. Od 1945 roku aż do swojej śmierci działał w antykomunistycznym podziemiu. W walce z jego zgrupowaniem w latach 1945-1947 zginęło blisko 60 funkcjonariuszy UB, 27 funkcjonariuszy NKWD oraz 40 szczególnie okrutnych milicjantów.

21 lutego 1947 Józef Kuraś otoczony w Ostrowcu koło Nowego Targu przez Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, formację wojskową sił zbrojnych PRL, postanowił odebrać sobie życie. Zmarł po północy 22 lutego w szpitalu w Nowym Targu. Miejsca jego pochówku nie odnaleziono do dzisiaj.

mk/im

Wyrok śmierci wykonano 28 sierpnia 1946 roku.

Na krótko przed śmiercią w grypsie, jaki nadała do sióstr Mikołajewskich, pisała: "powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba".

- Bardzo pragnęła, by po wyroku śmierci ktoś bliski dowiedział się, że zachowała się jak trzeba - mówił historyk Piotr Szubarczyk o Danucie Siedzikównie.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

- To najlepiej pokazuje format rodziny, z której się wywodziła i klimat, w jakim się wychowywała - zwracał uwagę, goszczący w audycji Hanny Marii Gizy, dr Piotr Szubarczyk, publicysta historyczny, który jako pierwszy pisał o "Ince".

Rodzice Danuty Siedzikówny pochodzili z rodzin drobnoszlacheckich z Podlasia. Jej tata, Wacław, w okresie zaborów był represjonowany za działalność patriotyczną. W wieku 19 lat trafił na Sybir. Cudem wrócił w 1926 roku. Niestety nie na długo. W 1940 roku ponownie został wywieziony na Wschód, tym razem przez NKWD, w ramach pierwszej wielkiej wywózki mieszkańców Kresów. Mama Eugenia zginęła 3 lata później zamęczona przez gestapo. Tuż przed śmiercią prosiła córki, by się nie mściły. Inka mimo wszystko poszła walczyć.

Danuta Siedzikówna. Źr.: album "Żołnierze wyklęci - antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944". Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013

Do 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza, ps. "Łupaszka", wstąpiła w roku 1945.

- Nasza brygada operowała w terenie, na którym było dużo partyzantki radzieckiej i litewskiej - opowiadała Lidia Lwow-Eberle, pierwsza kobieta w oddziale "Łupaszki". - "Inka" pracowała wówczas w Hajnówce, w nadleśnictwie. Była wysoka, dobrze zbudowana, wyglądała na starszą. "Łupaszka" przydzielił ją do plutonu "Żelaznego". Jego żołnierze mówili, że jest bardzo dobrą sanitariuszką. Brała udział w walkach - wspominała w rozmowie z Hanną Marią Gizą.

W tym samym roku "Inka" po raz pierwszy trafiła w ręce funkcjonariuszy białostockiego Urzędu Bezpieczeństwa. Podczas transportu do więzienia była prowadzona na powrozie. Z konwoju została uwolniona przez patrol wileńskiej AK Stanisława Wołoncieja "Konusa". Po tym wydarzeniu nowe życie i nową tożsamość zaproponował jej ojciec chrzestny, który umieszcza ją w Miłomłynie pod Ostródą.

- Ona z tego rezygnuje - opowiadał Piotr Szubarczyk. - Ta siedemnastoletnia dziewczynka dokonuje świadomego wyboru. Opuszcza Miłomłyn i dołącza do Brygady, ponieważ uznaje, że jest sanitariuszką i musi służyć, bo taka jest jej rola.

Danuta Siedzikówna. Źr.: album "Żołnierze wyklęci - antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.". Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013

W dyskusji o Danucie Siedzikównie w audycji "Rozmowy po zmroku" opowiadali Lidia Lwow-Eberle, dr Tomasz Łabuszewski, dr Piotr Niwiński i dr Piotr Szubarczyk. Audycję przygotowała Hanna Maria Giza.

28 sierpnia 1946 roku komunistyczni oprawcy rozstrzelali Feliksa Selmanowicza "Zagończyka".

Jego młodość przypadła na burzliwy okres I wojny światowej i walki o niepodległość. W 1918 roku wstąpił do Samoobrony Wileńskiej, polskiej ochotniczej formacji wojskowej. Mimo młodego wieku miał wykazać się wówczas odwagą podczas walk.

Od 1919 roku służył w szeregach Wojska Polskiego jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Po demobilizacji w 1921 roku wstąpił do Milicji Ludowej Pasa Neutralnego – obszaru, który po zakończeniu walk między Litwinami i Polakami znajdował się pod kontrolą międzynarodową.

Wojna

W połowie lat dwudziestych ożenił się z Apolonią Skorczyk, z którą prowadził gospodarstwo w Sokolnikach. Rok po ślubie przyszedł na świat syn Selmanowicza, również Feliks. Pół roku później małżonkowie rozstali się. Od tej chwili małżeństwo było w separacji. Prawdopodobnie w dwudziestoleciu międzywojennym współpracował z polskim i francuskim wywiadem wojskowym.

W chwili wybuchu II wojny światowej służył w Korpusie Ochrony Pogranicza. W pierwszych dniach września został internowany przez Litwinów i osadzony w obozie, z którego jednak szybko uciekł. Przedostał się do Wilna, gdzie wdał się w konspirację. Po wkroczeniu do Wilna Armii Czerwonej został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci. Życie uratował mu chaos towarzyszący wycofywaniu się Sowietów z Wilna. Selmanowiczowi udało się uciec z transportu.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

Wśród "Wyklętych"

W 1944 roku wstąpił w szeregi 5. Brygady Wileńskiej dowodzonej przez Zygmunta Szendzielarza "Łupaszkę". Po kilku tygodniach Selmanowicz przeszedł pod komendę Longina Wojciechowskiego "Ronina" i wraz z jego oddziałami walczył z wycofującymi się z Wilna Niemcami. 18 lipca 1944 jego oddział został rozbrojony przez Sowietów, a on sam trafił do obozu w Kałudze. Udało mu się stamtąd uciec w kwietniu 1945 roku. Powrócił do Wilna, skąd w październiku 1945 roku wraz z przesiedleńcami przedostał się do Polski. Zamieszkał w Suszu, gdzie zaczął pracę w elektrowni.

W Boże Narodzenie 1945 roku skontaktował się z nim "Łupaszka". Od stycznia 1946 roku "Zagończyk", jako dowódca jednego z oddziałów podległych mjr Szendzielarzowi, prowadził akcje propagandowe i dywersyjne na Pomorzu. Dzięki napadom na państwowe przedsiębiorstwa zdobył 235 tys. złotych na cele organizacji.

Donos, areszt, śmierć

Zgubę na "Zagończyka" sprowadził donos Reginy Zylińskiej. Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa aresztowali Selmanowicza 8 lipca 1946. Wkrótce w więzieniu znaleźli się jego podkomendni. Żołnierz "Łupaszki" został przewieziony do Aresztu Śledczego w Gdańsku, gdzie czekało go brutalne śledztwo. 17 sierpnia 1946 Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku skazał "Zagończyka" na śmierć. W ostatniej drodze Feliksowi Selmanowiczowi towarzyszyła Danuta Siedzikówna "Inka". Oboje zostali zgładzeni przez pluton egzekucyjny 28 sierpnia 1946 roku.

bm