Neron zmarł 9 czerwca 68 roku w Rzymie. Popełniając samobójstwo, miał powiedzieć: "Jaki artysta ginie we mnie".

Tyran i despota – to pierwsze skojarzenia z osobą jednego z najkrwawszych cesarzy rzymskich Nerona. Jego losy przedstawiła Elżbieta Kollat w audycji z cyklu "Akademia młodych" w 1995 roku.

- Wydawać by się mogło, że Neron żył długo. Opis jego rządów w zasadzie wypełnia całą powieść "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza, ale w chwili śmierci miał zaledwie 31 lat - mówiła we wstępie autorka programu, którego gościem był filolog klasyczny, Jerzy Kaczyński.

Pod bacznym okiem Seneki

Wychowawcą Nerona, syna Gnejusza Domitiusza Ahenobarbusa i Agrypiny Młodszej, późniejszej żony cesarza Klaudiusza, był pisarz, poeta i filozof Seneka Młodszy. Z chłopcem wiązano wielkie nadzieje. Urodzony 15 grudnia 37 Neron objął władzę, mając zaledwie 17 lat. Okres jego rządów to nieustanna rywalizacja z senatem o wpływy i dążenie do podniesienia znaczenia cesarza i wykazania boskiej natury sprawowanej przez niego władzy.

Oceniany był i do dziś jest bardzo różnie.

- Pamiętajmy, że historia starożytna, to co się z niej zachowało, była pisana z pozycji ludzi z założenia wrogich władzy cesarskiej i takich, którzy byli narażeni na wszelkiego rodzaju kaprysy cezarów – komentował Jerzy Kaczyński. -  Trzeba wziąć pod uwagę fakt, że historiografia rzymska jest pisana z punktu widzenia senatorów. Pozytywne zapiski dotyczą tych władców, którzy sprzyjali senatowi. Neron do nich nie należał.

Brytanik – konkurent do tronu

Poprzednikiem Nerona był Klaudiusz, opisany w słynnych powieściach Roberta Gravesa: "Ja, Klaudiusz" oraz "Klaudiusz i Messalina". Ze związku Klaudiusza i Messaliny narodził się Brytanik, pretendent do cesarskiego tronu.

Nie dane mu jednak było na nim zasiąść. Najpierw otruty został jego ojciec, jego też spotkała podobna śmierć. Brytanik został z rozkazu Nerona otruty podczas uczty na oczach wszystkich biesiadników na dwa dni przed czternastymi urodzinami.

Wrogowie i przyjaciele

Klaudiusz i Brytanik nie byli jedynymi, którzy stracili życie w brutalnej walce o władzę prowadzonej przez Nerona.

- Zarówno Agrypina, jak i starsza siostra Brytanika, Oktawia, która została żoną Nerona, zostały przez niego zamordowane - mówił gość audycji.

Cesarz pozbywał się po kolei wszystkich bliskich mu ludzi. Ogromne wpływy zyskał opisywany przez Henryka Sienkiewicza w "Quo vadis" Tygellin, jeden z dwóch prefektów pretorianów.

Pożar Rzymu

Przez wieki obarczano Nerona winą za wielki pożar Rzymu, jaki wybuchł w lipcu 64 r. n. e. Ogień pojawił się w arkadach Circus Maximus – Wielkiego Cyrku u stóp Pallatynu i bardzo szybko się rozprzestrzenił po mieście. Tezę o tym, jakoby to sam Neron podpalił miasto, całkowicie podważył Jerzy Ciechanowicz, gość audycji Bożeny Helbrecht "Spór o Neronie".

- O ile sam pożar jest faktem historycznym, o tyle domniemanie, że to Neron był tym, który kazał podpalić Rzym, jest oczywiście zwykłą fantazją – powiedział Jerzy Ciechanowicz. - Dla współczesnych historyków jest rzeczą oczywistą, że Neron Rzymu nie podpalił.

Domus Aurea

Po pożarze miasta Neron rozkazał odbudowywać Rzym i to w sposób niesłychanie nowatorski jak na ówczesne czasy. Architekci zaprojektowali szersze ulice, więcej miało być przestrzeni między budynkami. Cesarz zaczął też budować słynną rezydencję - Domus Aurea (Złoty Dom).

- Ze Złotego Domu pozostało do dziś tylko jedno skrzydło, które znajduje się na wzgórzu Eskwilinu – powiedział Jerzy Kaczyński. - To przykład nowatorstwa architektów Nerona.

Artystyczna dusza

Jerzy Ciechanowicz podkreślił w programie, że Swetoniusz przedstawił fałszywy obraz rzymskiego władcy. Jego zdaniem Neron był osobą niezwykle wrażliwą, wielkim mecenasem sztuki, człowiekiem, którego życie potoczyłoby się zupełnie inaczej, gdyby tylko mógł zrealizować swe prawdziwe marzenie.

bs/mk

22 grudnia 244 urodził się Dioklecjan, późniejszy cesarz Imperium Rzymskiego.

Cień dawnej potęgi

Dioklecjan objął władzę w sposób typowy dla cesarzy późnego okresu Imperium: przy poparciu wojska i dzięki zamordowaniu głównego przeciwnika politycznego. Cesarstwo Rzymskie w chwili objęcia przez niego władzy, w 284 roku, było już tylko cieniem dawnej potęgi.

- Cesarstwo Rzymskie miało za sobą 50 lat koszmaru - mówiła prof. Ewa Wipszycka-Bravo w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Lekcja historii". - Był taki moment, dokładnie w połowie wieku, kiedy doszło do porozumienia między Gotami, którzy atakowali Cesarstwo Rzymskie na granicy bałkańskiej. Zbudowali flotę, potrafili przepłynąć przez cieśniny i wejść na Morze Egejskie i atakować porty położone na brzegu. W tym samym czasie nastąpił zmasowany atak perski na Azję Mniejszą.

Konserwatywna rewolucja

- Wyraźnie Dioklecjan chciał powrócić do starej tradycji cesarskiej adopcji najlepszych, stworzyć ekipę, która będzie w stanie prowadzić wojnę na granicach - wyjaśniała prof. Ewa Wipszycka-Bravo.

Plan się powiódł: współrządzący kwartet uporał się z chaosem wewnętrznym w państwie i utrzymywał wrogów imperium poza granicami cesarstwa. Wśród reform wewnętrznych wymienić należy  między innymi wprowadzenie nowego podziału administracyjnego kraju, ustalenie cen maksymalnych i stałych podatków.

Prześladowca chrześcijan

Dioklecjan upatrywał siłę państwa w jego pogańskim charakterze. Za jego czasów nastąpił powrót do akcentowania kultu dawnych bogów, który słabł na rzecz nowych religii: manicheizmu i chrześcijaństwa. Politeistyczną religię Rzymu wykorzystał jako instrument umocnienia władzy. W myśl opracowanej przez niego zasady dominatu, władca był przedstawiany i traktowany jako istota półboska.

Obie monoteistyczne religie zdobywające rzesze nowych wyznawców nie zezwalały na oddawanie czci cesarzowi, dlatego w 303 roku Dioklecjan zarządził prześladowania. Dwa lata później reformator dobrowolnie abdykował i osiadł w ukochanej Dalmacji, gdzie pozostał do śmierci w 313 lub 316 roku.

Posłuchaj audycji o rządach Dioklecjana.

bm

13 października 54 roku zmarł Klaudiusz, cesarz rzymski.

Śliniący się, jąkający, utykający i półgłuchy, uważany był przez mu współczesnych za osobę upośledzoną umysłowo. Z tego powodu nie dopuszczano go do piastowania urzędów. W czasach, gdy jego stryj Tyberiusz był cesarzem, Klaudiusz skupiał się na nauce, zagłębiał się w zagadnienia związane z historią i prawem, pracował też nad swoją wadą wymowy. Przede wszystkim jednak uważnie przyglądał się politycznej grze dworskiej.

Zmienił swoją słabość w siłę

Po śmierci Tyberiusza, władzę przejął jego stryjeczny wnuk i zarazem bratanek Klaudiusza – Kaligula. Ten wkrótce ( w 27 roku p.n.e.) oszalał. Jeśli do tej pory środowisko rzymskiej arystokracji było niebezpiecznym miejscem, pełnym spisków i tajemniczych zgonów, to za panowania szaleńca stało się groteskowym piekłem: Kaligula lekką ręką skazywał na konfiskatę majątków i śmierć osoby, na które padł choćby cień podejrzenia o zdradę, jednocześnie trwoniąc skarb państwa na wystawne uczty. Symbolem dziwacznego panowania Kaliguli stało się mianowanie senatorem konia cesarza.

Wówczas Klaudiusz zamienił swoje wady w zaletę: lata poniżeń uodporniły go na publiczne obelgi ze strony augusta, ułomność fizyczna kojarzona z upośledzeniem umysłowym odsunęła od niego podejrzenia Kaliguli o zagrożenie dla własnego panowania, dzięki czemu udało mu się przetrwać czasy rządów bratanka. Te trwały do 31 stycznia 41, kiedy spiskowcy zamordowali Kaligulę.

Cesarz wyniesiony do godności przez żołnierzy

Szalony cesarz padł ofiarą oficerów własnej gwardii. To właśnie pretorianie obwołali kolejnym władcą Klaudiusza. Po raz pierwszy unaoczniło się to, co będzie w przyszłości jedną z przyczyn upadku Cesarstwa rzymskiego: żołnierze zdecydowali, kto ma zasiąść na tronie.

Klaudiusz przez całe życie obserwował jak zdradzieccy potrafią być członkowie rzymskiej arystokracji, dlatego sam roztropnie zdecydował się otoczyć wyzwoleńcami – byłymi niewolnikami, którzy swojemu cesarzowi zawdzięczali wszystko i byli mu wierni. Część historyków zarzuca mu podleganie wpływom tej nowej klasy możnych. Niemniej, Klaudiusz pokazał, że potrafi być dobrym władcą: poprawił finanse państwa, przeprowadził szereg inwestycji w infrastrukturę państwa, poszerzył granicę Imperium o Brytanię oraz dokończył z sukcesem kampanie rozpoczęte za czasów Kaliguli na wschodnich rubieżach państwa.

Nie miał szczęścia do kobiet

Jego pierwsze dwa małżeństwa zakończyły się rozwodami. Trzecie, z Messaliną, zakończyło się śmiercią kobiety. Klaudiusz cierpliwie znosił jej nimfomanię (była organizatorką orgii, ponoć miała stawać w szranki w seksualnych zawodach z prostytutkami). Czara goryczy przebrała się, gdy kobieta pod nieobecność męża oficjalnie poślubiła innego mężczyznę. Klaudiusz dowiedział się o tym wydarzeniu i nakazał zgładzić kobietę. Kolejną wybranką cesarza była jego bratanica, Agrypina Młodsza.

- Była kobietą bezwzględną, okrutną w dążeniu do zamierzonego celu. Tym celem była władza – mówił dr Jan Trynkowski w audycji Elizy Bojarskiej z cyklu "Anegdoty i fakty". – Ponieważ sama nie mogła zostać cesarzem, chciała swój cel osiągnąć poprzez syna z pierwszego małżeństwa, Nerona.

Klaudiusz znajdował się pod tak silnym wpływem żony, że adoptował Nerona i wyznaczył go na swego następcę przez rodzonym synem. Ostatecznie to ona otruła Klaudiusza, który zmarł 13 października 54 roku. Cesarz, który całe życie uczył się przetrwania w środowisku skrytobójców, sam zginął z ręki jednego z nich.

Posłuchaj audycji Elizy Bojarskiej poświęconej Agrypinie i jej matce z cyklu "Anegdoty i fakty".

bm

W 381 roku ogłosił edykt uznający chrześcijaństwo za religię panującą. Poparł Sobór Nicejski, a w 392 roku zakazał uprawiania na terenie cesarstwa wszelkich form kultu pogańskiego. – Tymi decyzjami przesądził o kształcie chrześcijaństwa w Europie – mówił na antenie Polskiego Radia Marek Urbański.

Dlaczego został nazwany wielkim? Przede wszystkim zasłynął jako znakomity dowódca. Odniósł parę imponujących i błyskotliwych zwycięstw nad barbarzyńcami. Jednak popełnił też katastrofalny w skutkach błąd.

W 382 roku Teodozjusz Wielki zawarł pokój z Wizygotami i osiedlił ich na terenie cesarstwa rzymskiego. Po jego śmierci w 395 roku Goci natychmiast rozłożyli zachodnią część imperium.

Na łożu śmierci Teodozjusz podzielił cesarstwo rzymskie między swoich synów. Część wschodnia przypadła Arkadiuszowi, zachodnia Honoriuszowi. Z jednej strony przyśpieszyło to upadek cesarstwa zachodniorzymskiego, a z drugiej pozwoliło przetrwać wschodniorzymskiemu ponad tysiąc lat.

Posłuchaj audycji z cyklu "Piękny i Bestia".