Stanisław Cat-Mackiewicz był związany z czterema miastami. Urodził się w Petersburgu, gdzie spędził wczesną młodość. Później przez 17 lat był redaktorem gazety "Słowo" w Wilnie. Był to główny okres jego wpływów i działań publicystycznych. Napisał 21 książek, 55 broszur i ponad 3 tys. artykułów.

Deklarował poglądy konserwatywne, czuł się monarchistą, ale sympatyzował z Józefem Piłsudskim. Poparł zamach majowy. Krytyka polityki Józefa Becka zaprowadziła Mackiewicza wiosną 1939 roku do obozu w Berezie Kartuskiej.

W latach 1940-1956 działał w Londynie. Tu nastąpił szczyt jego działalności politycznej. Należał do czołowych przedstawicieli opozycji rządu emigracyjnego, zwalczał gabinety Władysława Sikorskiego i Stanisława Mikołajczyka. W 1954 roku emigracyjny prezydent August Zaleski, powierzył Mackiewiczowi tekę premiera i ministra spraw zagranicznych Rządu RP na Uchodźstwie.

W 1956 roku Stanisław Cat-Mackiewicz wypowiedział słynne słowa: "Polska jest Polską" i jako jeden z nielicznych emigracyjnych polityków wrócił do kraju. Ostatni okres życia spędził w Warszawie, skupiając się przede wszystkim na twórczości historyczno-literackiej.

Wybitny publicysta czy mało poważny polityk?

- Obawiam się, że nie da się mówić o Mackiewiczu wyłącznie jako o polityku albo wyłącznie jako o publicyście. To było bardzo silnie powiązane - zaznaczył dr Jerzy Jaruzelski na wstępie w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

- Mackiewicza gubiły proroctwa, które szybko dały się konfrontować z realiami. Służył Polsce bezinteresownie, ale także anachronicznie i w moim przekonaniu bezużytecznie. Nie rozumiał istoty nowoczesnej Polski - mówił dr Janusz Osica, występujący w audycji w roli oskarżyciela.

- We wszystkich tych okresach jednej rzeczy Mackiewiczowi zarzucić nie można, że nie cenił tego, co uważał za polską rację stanu. Był to człowiek bezspornie ideowy. Miał swoją wizję Polski, interesu narodowego i wedle tego zawsze postępował - ripostował antenowy obrońca dr Janusz Jaruzelski, autor książki "Mackiewicz i konserwatyści".

Jakie były polityczne dokonania Stanisława Mackiewicza dla Polski? Posłuchaj sporu historyków.

mjm

Dyplomata

Zaleski szybko zobaczył w Piłsudskim szansę na odbudowę polskiej niepodległości. Już w czasach I wojny światowej lobbował na zachodzie na rzecz walczących o wolność Polaków.

W niepodległej ojczyźnie przez szereg lat pełnił misje dyplomatyczne w Szwajcarii, Grecji i Włoszech. Po zamachu majowym, w którym poparł Piłsudskiego, od 1926 roku pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w każdym rządzie, aż do 1932 roku. Choć głównym architektem polityki zagranicznej był wówczas Piłsudski, to Zaleski podejmował własne decyzje.

Beck mocniejszy

Piłsudski zamienił go na Józefa Becka, dopiero gdy w Niemczech zaczęły zaostrzać się tendencje nacjonalistyczne.

- W okresie po dojściu Hitlera do władzy potrzebny był polityk bardziej zdecydowany (…) Józef Beck był osobowością zdecydowanie silniejszą od Zaleskiego – mówił redaktor Andrzej Tokarczyk w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Po śmierci Piłsudskiego związał się z Edwardem Rydzem-Śmigłym. Po klęsce wojny obronnej 1939 roku udało mu się przedostać do Francji, gdzie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w gabinecie Władysława Sikorskiego.

Sprzeciw wobec układu Sikorski-Majski

Zaleski podał się do dymisji w akcie sprzeciwu wobec decyzji o podpisaniu Układu Sikorski-Majski w lipcu 1941. - Wtedy rząd polski był całkowicie pod ścianą. Dla Wielkiej Brytanii byliśmy czymś, co warto było tolerować do momentu, w którym nie zwarli się dwaj tytani - Stalin i Hitler - wyjaśniał dr Janusz Osica, który wcielał się rolę oskarżyciela w audycji. - Zaleski nie rozumiał tego, że gra szła nie tylko o ambicje Sikorskiego, ale o losy paru milionów Polaków.

- Nie był przeciw układowi, był przeciwko złemu układowi – bronił Zaleskiego red. Andrzej Tokarczyk, który powołując się na stenogramy z posiedzenia gabinetu Sikorskiego, przekonywał, że minister wierzył w możliwość wynegocjowania dla Polski lepszych warunków paktu z Sowietami.

Ćwierć wieku w prezydenckim fotelu

Po dymisji doświadczony dyplomata związał się z administracją prezydenta Władysława Raczkiewicza. Ten, korzystając z możliwości danej mu przez konstytucję kwietniową, wyznaczył Augusta Zaleskiego na swojego następcę.

Choć, sprzecznie z konstytucją, Zaleski zasiadał na fotelu prezydenckim przez 25 lat, to jego prezydenturę trudno uznać za udaną. Środowisko emigracyjne odwróciło się od niego, powołując kolegialny urząd głowy państwa - Radę Trzech w składzie: Władysław Anders, Tomasz Arciszewski (po jego śmierci: Tadeusz Bór-Komorowski) i Edward hr. Raczyński. Rada funkcjonowała aż do śmierci i dokonała samorozwiązania dopiero po przejęciu godności prezydenta przez Stanisława Ostrowskiego.

12 listopada 2022 roku w nowo powstałym Mauzoleum w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie złożone zostały szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie. Do kraju powróciły prochy Augusta Zaleskiego, Stanisława Ostrowskiego i Władysława Raczkiewicza, który w 1939 roku przejął funkcję prezydenta z rąk internowanego Ignacego Mościckiego.

bm/im

3 lipca 1944 roku w Warszawie zmarł Adolf Nowaczyński, pisarz, satyryk i publicysta związany ideowo z Narodową Demokracją. To postać budząca wiele kontrowersji. Jego życie charakteryzuje ciągły marsz pod prąd, nieoczekiwane wolty i trudno wytłumaczalne zachowania.

***

Urodził się w 1876 roku w rodzinie mieszczańskiej w Krakowie. Od najmłodszych lat cechował się nieprzeciętną inteligencją, wybuchowością i ciągłym poszukiwaniem sposobów realizacji bądź ekspresji.  

Antoni Słonimski pisał: "Upajał się słowami, bawił kalamburami (…). Nie znając ani angielskiego, ani francuskiego, wykształcony w austriackim Krakowie, mieszał w swych makaronizmach znaczenia słów i tytułów książek".

Adolf Nowaczyński podjął studia prawnicze. Od 1895 roku aktywnie działał w kółku literackim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odegrał główną rolę w sprowadzeniu do Krakowa Stanisława Przybyszewskiego, przedstawiciela cyganerii artystycznej, cieszącego się już wtedy sławą europejską.

Jednak, gdy Przybyszewski zjawił się w Krakowie, Nowaczyński musiał uciekać przed więzieniem do Monachium. 10 września 1898 roku, w dzień zabójstwa austriackiej cesarzowej Elżbiety krzyknął w restauracji: "Niech żyje anarchia!".

Wrócił do Krakowa chory na gruźlicę w 1900 roku. Dwa lata później wydał znakomity tom satyr "Małpie zwierciadło".

- We wszystkim co pisał widać mistrzostwo językowe. Jako publicysta wprost szalał, tworzył kunsztowne kalambury, budował całe szeregi drwin, inwektyw, wyzwisk. Całe wiązanki epitetów, które robiły z niego bardzo niebezpiecznego publicystę i prowokowały do oznak nienawiści czy odtrącenia – mówił prof. Andrzej Makowiecki w audycji z cyklu "Biografie niezwykłe".

Na łamach "Liberum Veto" zaciekle atakował i parodiował twórców Młodej Polski. Wkrótce przeprowadził się do Warszawy i już nigdy nie wrócił do Krakowa.

W stolicy przeszedł pewnego rodzaju przemianę. Stał się wielbicielem Wielkopolski, apologetą pozytywizmu, praktycyzmu w zakresie ekonomii i życia społecznego. Występował jako zadeklarowany przeciwnik postaw romantycznych.

W odrodzonej Rzeczpospolitej związał się z Narodową Demokracją. Stał się jednym z najbardziej napastliwych, narodowo-antysemickich publicystów. Stale współpracował z "Gazetą Warszawską" i "Myślą Narodową". Z uznaniem powitał ustawy norymberskie. Twierdził, że dobrze jest oczyścić z obcych elementów zbiorowości narodowe.

W dwudziestoleciu międzywojennym był zaciekłym polemistą oraz krytykiem sanacji i Józefa Piłsudskiego. Został za to trzykrotnie pobity przez zwolenników Marszałka i w wyniku napaści stracił oko.

Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego w życiu Adolfa Nowaczyńskiego zaszła kolejna zmiana. Po śmierci żony nastąpił zwrot ku religijności. Połączenie świadomości pozytywistycznej, zorientowanej ku zbiorowości, życiu społecznemu i religijności w dobrym stylu. W 1938 roku planował nawet wstąpić do zakonu Albertynów.

Wybuch II wojny światowej pokrzyżował te plany. Adolf Nowaczyński, zadeklarowany antysemita, głęboko i tragicznie przeżywał eksterminację Żydów i powstanie w getcie warszawskim. Cała nienawiść gdzieś się rozmyła, widział tylko ludzkie cierpienie i nieszczęście.

Zaczął prowadzić działalność charytatywną i organizować pomoc, która nie uszła uwadze władz okupacyjnych. Był dwukrotnie aresztowany, więziony i torturowany na Pawiaku.

Zmarł ciężko chory 3 lipca 1944 roku.

mjm