30 listopada 1808 polski 3. szwadron Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej przeprowadził zwycięską szarżę w bitwie pod Somosierrą. O tym, jak zdobywano Samosierrę opowiadał w audycji z cyklu "Widnokrąg", nadanej w styczniu 1996 roku, historyk z Muzeum Wojska Polskiego dr Andrzej Ziółkowski.

Pod wodzą Napoleona

Jest rok 1808. Na Półwyspie Iberyjskim toczy się wojna. Armia Napoleona zdobywa kolejne przyczółki w Hiszpanii. Samosierra leży na drodze do Madrytu. 30 listopada cesarz Francji podejmuje decyzję o ataku. Do boju ruszają żołnierze francuscy. Bez powodzenia. – Tak, najpierw poszła piechota Francuzów – komentował gość Katarzyny Kobyleckiej – musiała cofać się natychmiast pod ogniem działowym i ogniem karabinowym. Legenda mówi, że właśnie w tym momencie Napoleon postanowił pchnąć do ataku kawalerię.

W rzeczywistości cesarz, chcąc umożliwić podejście piechocie pod pierwsze stanowiska hiszpańskie, wydał rozkaz szwoleżerom, by zaatakowali jedynie pierwszą baterię. Tymczasem Polacy ruszyli z impetem na wszystkie działa ustawione przez Hiszpanów wzdłuż przełęczy Samosierra.

Droga do Madrytu

Dlaczego tak trudno było zdobyć to miejsce? – Decydowała o tym przede wszystkim konfiguracja terenu – mówił dr Andrzej Ziółkowski. – To jest dość szeroka, ale bardzo kamienista dolina otoczona dosyć wysokimi wzgórzami, przez którą wiodła w 1808 roku jedna jedyna kamienista droga, niemożliwa do przebycia konno w szybkim tempie.

I właśnie na tej  drodze Hiszpanie ustawili swoje cztery baterie. Bronili dojścia do Madrytu. Ilu ich było? Około trzech tysięcy.

Kozietulski i inni

Polskich szwoleżerów poprowadził do ataku płk Jan Leon Kozietulski. Uczestnik wojen napoleońskich, gen. Józef Załuski napisał w swym pamiętniku:

"Jak skoro Kozietulski otrzymał polecenie cesarza, rozkazał szwadronowi dobyć pałasza i z okrzykiem: Niech żyje cesarz! Puścił się zaraz gościńcem pod górę w kolumnie marszowej czwórkami. Kozietulski, mając zaraz z początku natarcia konia zabitego, nie mógł osobiście kończyć zwycięstwa, ale szwadron nie ustawał ani na chwilę".

Brawurowa szarża polskich szwoleżerów trwała zaledwie osiem minut. Po wycofaniu się płk Kozietulskiego, kawalerzyści nie cofnęli się na poprzednie pozycje.

– Szwadron poszedł w ferworze walki dalej – opowiadał dr Andrzej Ziółkowski – już bez rozkazu. Poprowadzili go kolejni oficerowie: Krzyżanowski, Dziewanowski, poszli do przodu, zdobywając następne baterie.

Zwycięstwo

Jednym z nielicznych, którzy dotarli do czwartej i ostatniej baterii wroga na sam szczyt przełęczy był porucznik Andrzej Niegolewski. Podczas ataku odniósł 9 ran od bagnetów i dwie od kul wroga. Za ten brawurowy wyczyn otrzymał od samego Napoleona Legię Honorową.

W bitwie pod Samosierrą brało udział ok. 200 kawalerzystów 3. szwadronu Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej. Poległo osiemnastu,  33 zostało ciężko rannych.

Czy wiemy coś o stratach Hiszpanów? – pytała autorka audycji. – Nie nic – usłyszała w odpowiedzi – Wzięliśmy ok. 3 tys. jeńców, pięć sztandarów, 16 dział.

Napoleon zorientował się szybko, że Polacy sami poszli do przodu, zdobywając kolejne przyczółki Hiszpanów i dlatego natychmiast posłał im na pomoc kolejny francuski pluton konnej gwardii z własnej osłony oraz kolejny szwadron szwoleżerów. To pozwoliło cesarzowi odnieść tak miażdżące zwycięstwo.

Legenda Samosierry

Szarża polskich szwoleżerów przeszła do historii i stała się legendą. – Całe pokolenie Polaków przyswoiło ją sobie zupełnie inaczej niż przebiegała w rzeczywistości – powiedział Andrzej Ziółkowski.

Stało się tak głównie za sprawą malarzy, którzy postanowili uwiecznić śmiały wyczyn Polaków na płótnie. – Najbliższy prawdy był Wojciech Kossak, który udał się na przełęcz Samosierra w 100 rocznicę bitwy – stwierdził historyk – Natomiast inni artyści przedstawiali tę szarżę z wyobraźni.

"Trzeba być pijanym, by taki rozkaz wydać i trzeba być pijanym, by taki rozkaz wykonać" – napisał jeden z generałów Napoleona o tym, co wydarzyło się 30 listopada 1808 roku pod Samosierrą.

Brawura, fantazja i wielka odwaga – posłuchaj czego dokonali Polacy pod wodzą Napoleona.
bs

11 grudnia 1817 roku w Paryżu zmarła Maria z Łączyńskich Walewska, kochanka Napoleona Bonaparte i matka jego syna.

– Postać na początku XIX wieku jakże głośna w całej Polsce i Europie dziś jest już nieco zapomniana – mówił w aud. "Kronika niezwykłych Polaków" prof. Andrzej Notkowski. – Jest rzeczą charakterystyczną, że Maria Walewska, jedna z kobiet wielkiego Napoleona Bonaparte nie występuje w żadnych XIX-wiecznych polskich encyklopediach.

Politycznie pożądany romans

Urodziła się 7 grudnia 1786 w pałacu w Kiernozi niedaleko Łowicza. Maria Łączyńska jako 18-letnia panienka została wydana za 70-letniego starca Anastazego Walewskiego. Przez 3 lata była przykładną żoną, jednak w 1807 roku na balu w Zamku Królewskim w Warszawie spotkała Napoleona Bonaparte.

Jak podaje w swoich pamiętnikach sama Maria Walewska, podobno podczas pierwszego spotkania z Cesarzem Francuzów doszło do gwałtu. Istnieją też teorie, że związek z Napoleonem był tylko grą polityczną. Polska szlachta liczyła nawet po ich rozstaniu, że życzliwa pamięć o Walewskiej skłoni Napoleona do połączenia Księstwa Warszawskiego z Litwą w 1812 roku. Wątek ewentualnych korzyści dla Polski z tego związku bardzo często powraca w historii Marii i Napoleona.

– Niektóre środowiska polityków tamtych czasów ze związkiem Marii Walewskiej z Napoleonem wiązały pewne nadzieje polityczne – mówił prof. Notkowski.

Nie tylko Maria

Krótko po pierwszym spotkaniu Bonaparte sprowadził Walewską na trzy tygodnie do swej kwatery w pałacu w Finckenstein w Prusach Wschodnich. W 1809 roku Maria Walewska mieszkała z kolei przez kilka miesięcy w Wiedniu, oczywiście ze względu na Napoleona.

– Według tego, co powiedział sam Napoleon na wyspie św. Heleny, tak naprawdę nie kochał on nikogo, ewentualnie tylko Józefinę i tylko dlatego, że był bardzo młody – mówił Annie Bernhardt prof. Krzysztof Żaboklicki. – Za to kochanek miał przynajmniej sześćdziesiąt!

Napoleon znany był ze swojego temperamentu i wielu kochanek. Romans z Marią nawiązał jeszcze kiedy był mężem Józefiny. Ze związku Napoleona z Marią Walewską 4 maja 1810 roku urodził się syn Aleksander Florian Józef. Dziecko, które Cesarzowi Francuzów urodziła polska hrabianka, utwierdziło go w przekonaniu, że nie jest on bezpłodny. Fakt ten skłonił go do rozwodu z cesarzową i poślubienia Marii Ludwiki, która dała mu w końcu legalnego potomka.

Romans Walewskiej i Bonaparte trwał 3 lata. Mimo to Cesarz zadbał o przyszłość matki swojego dziecka i samego Aleksandra. Obdarował ich pałacykiem pod Paryżem, a synowi nadał tytuł hrabiego. Już po rozstaniu we wrześniu 1814 roku Maria wraz z synem odwiedziła Napoleona na Elbie, a ostatni raz spotkała się z nim w 1815 roku przed zesłaniem na wyspę św. Heleny.

– Bycie kochanką wówczas najważniejszego na świecie człowieka musiało imponować każdej kobiecie – mówił prof. Żaboklicki. – Sądzę, że bez żadnych wątpliwości można przyjąć, że zgodziła się na to dosyć chętnie.

mb

Historycy twierdzą, że do zwarcia cesarza Francuzów z antynapoleońską koalicją nie powinno w ogóle dojść. Napoleon źle przygotował swoją kampanię, podjął pochopną decyzję o przeprowadzeniu bitwy i przeliczył się w ocenie swych możliwości. Jego klęska miała jednak ogromne znaczenie, bo pokazała nowy ład geopolityczny w Europie.

Przegrana nie tylko zakończyła karierę samego cesarza, ale także położyła symboliczny kres francuskiemu panowaniu w Europie.

W dwusetną rocznicę bitwy, na pola Waterloo znowu wyszły "wojska” Napoleona i europejskiej koalicji. W historyczną rekonstrukcję zaangażowało się 5 tysięcy statystów.

Jak skończy się ta bitwa? Niespodzianek raczej nie będzie.

***

Tytuł audycji: Więcej świata

Przygotował: Magdalena Skajewska

Data emisji: 19.06.2015

Godzina emisji: 18.15

iz/pg